АСЛАД ЧЕЛЯДЬЫД ЖАЛЬӦСЬ

Чойкӧд сёрнитчӧм серти пӧшти вежон вылӧ отпускӧ петан кадыс менам нюжаліс. Кывлі: Рая чой ытшкыны нин петӧма. Сэсся эськӧ сизимӧн жӧ, гырысь и посни, лэччим карысь, но сёрмӧмӧн. А ытшканыс — вӧвлӧм усадьба Митерас грездын, эновтӧмин, кӧні туруныс пуритӧ-быдмӧ — ой-ой-ой! Картупельлӧн, идлӧн ёна куйӧдалӧм, но важӧн нин эновтӧм муяс вылын коса вороп чегмӧн быдмис бобӧнянь, шыранькытш, шобді кодь заа шепта турун. И туй вылыс грездас, миян юкӧныс, зэв жӧ туруна.

Абу на удитӧма чойлӧн ставсӧ уськӧдны. Локтӧмсянь мӧд асывнас, челядь котыр узьӧны на, кайим Митерасӧ, ытшким лун сьӧвмӧсӧдзыс. Но жар луннас сьӧкыд ытшкынысӧ.

— А ме ӧд карас кык вежон нин эг пывсьыв. Лэччин эськӧ, чойӧ, пывсян ломтін, — шуа пажын дырйи Раялы, а ачым синмала видзсӧ: «менам нин тайӧ уркӧвӧй...» — мӧвпала.

— Этійӧ ытшкышт и — шабаш. Локтігкежлад пывсян лоӧ дась, — ньылыд лэдзис чойӧй да пыр и лэччис гортас, Шожымӧ.

Жар луннад, кӧть и лэчыд косаӧй, он на ӧдйӧтӧ ытшкы. Митерасын, кӧні ме чужлі, кызь вит арӧсӧдз быдми — менам гортӧй. Пыри керкаӧ: воді паччӧрӧ да нисті-узи ӧкмыс час рытӧдз. Садьми, бура ужнайті да петі ытшкыны лысва вылас. Вылынкодь нин вӧлі шондіыс асывнас — став видзсӧ пӧрӧді. Лысва вылад кокни ытшкыны да эг и мудз весиг. Туйсӧ уськӧді да весиг гумла дорӧ на кайлі. Кутшӧм йӧй нӧ лун шӧрнас ытшкӧ? Войнас ворсӧм кодь ытшкынысӧ.

Аскинас тай воисны: Раялӧн менсьым став «армияӧс» — ув и чаль — вайӧдӧма, весиг квайт арӧса Сашаӧс. Папӧӧс пӧ, навернӧ, ошъяс косявлісны... Войбыд майшасьӧмны.

— Колӧ кодлыкӧ тэнад папӧыд, — серала.

Унанад важ ытшкӧмсӧ ставсӧ куртім-юралім да зорӧдалім. Войя ытшкӧмсӧ на бергӧдлім и.

Мирӧн-ладӧн лэччисны сэсся ватагаыс, а ме бара кольччи батьлӧн керкаӧ... Саша кольччис жӧ. Сёян-вӧлӧгасӧ, быттьӧ ми мӧсъяс, вежон кежлӧ тырмас, колисны...

— Па-а-ап? — нюрӧстіс Саша. — А вай петкӧдлы мен ошъяссӧ...

— Ошъясыд ӧд сюсьӧсь, пиӧ, кытысь найӧс аддзылан, — малышті юрӧдыс быдтасӧс.

— А тэ коркӧ найӧс аддзылін? — юаліс Саша.

— М-м-м... Кыкысь на удайтчыліс...

— Стяшнӧйӧсь? — Сашалы, кыдзи и меным, «р»-ыс школаӧ пыригӧн сюри.

— Абу стяшнӧйӧсь. Полӧны мортсьыд...

Эз ков меным тайӧс шунысӧ. Бӧрынджык тӧкӧтьӧ неминуча эз ло...

Кыдз сямми, юасьӧ да, пилы висьтавлі ошъяс йывсьыс, дерт, эг повзьӧдлы ичӧт мортсӧ.

— Петкӧдлы, петкӧдлы меным ошсӧ, — кутіс нӧйзыны Саша пиӧй.

— Петкӧдлы тэныд, — серала ме, — нэм джынйӧ вои, а шуа тай, кыкысь сӧмын аддзылі... Оз кӧсйыны найӧ йӧз син водзас ветлӧдчынысӧ... Йӧзыс ошкысь полӧны, а ошкыс мортсьыс — нӧшта на ёнджыка полӧ, — такӧда пиӧс.

— А ме вот и ог пов, — кыв кӧрталіс Саша.

— Эн и пов! Мужик ӧд тэ менам...

Гожся рытыд вывті кузь. Аспом турунсӧ, мед небыд-бурнас, сӧкнас сюрӧ, пуктывлім Иван лун бӧрын пыр жӧ. А сэки вой шӧр войын лыддьысьны позьӧ. Войбыд оз пемдыв.

Дзоля пикӧд ошъяс йылысь сёрнисӧ ме нин вунӧді. Оз вотыштны сійӧс нуӧді. Термосын — пӧсь йӧв эм. Мися, озъя йӧлӧн кагасӧ чӧсмӧдла бӧрти. Мунім Пронь нӧвина дорӧ оз вотны. Сэні сійӧ гырысь быдмӧ.

Местаяс корся, сэсся и Сашаӧс чукӧста. А сійӧ ризъялӧ вӧртіыс. Волас, бӧр вошлас пуяс сайӧ.

— Ылӧ эн мун, — шуышта сӧмын, мед оз вош вӧрас, а сідзсӧ сэсся чӧв вотчам, шыавтӧг-горзытӧг.

Кружка менам важӧн нин тыр, но он тай озсьыд ум: колӧ и колӧ чӧскыд юмолыс. Вомӧ нин вота. Саша оз жӧ нуӧдчы ни...

— Па-а-а-пӧ! Волы татчӧ, волы! Ичӧт мишкаяс! — весьӧпӧртіс Саша пиӧй.

«Но морӧ, збыль кӧ? — югнитіс юрын, — Мишкаяс? Сідзкӧ, пияна ош! Пияна ош, кодӧс ачым на нэмӧс эг аддзыв, но кывлі: зэв пӧ сійӧ скӧр. Пиянсӧ дорйигӧн пӧ пазйӧ-разьӧ, парсалӧ-вурсалӧ ставсӧ, коді кӧть чуньяснас вӧрзьӧдас быдтасъяссӧ. А менам ӧд сэні пиӧй жӧ. Ныв котырын дзик на ӧти пи... Менӧ вежысьыс... Менсьым рӧдвужсӧ паськӧдысьыс... Со, эстӧні, кызь воськов сайын, горӧдіс», — ставыс тайӧ гым би моз югнитіс юрын...

Шы сеттӧг, руч моз гусьӧн, ыджыда чеччалӧмӧн стӧча и петсис менам Саша вылӧ, Пронь нӧвина кушин вылӧ.

Войнаӧдзыс батьяс ректылӧмаӧсь тайӧ шорсайса мыльк йывсӧ, кӧдзлӧмаӧсь ӧти во зӧр, а сэсся, куйӧдтӧгыд — шорыс сувтса берегъяса вывті крут да — эновтчӧмаӧсь мусьыс, шорас вӧвъяссӧ весь песӧмсьыс. Татшӧм кушинъясас гожӧм шӧрнас быдмис пев пом кодь тусьяса оз, а арнас ягсерсӧ — кӧть зырйӧн зырт. Вотӧсыс эрд гӧгӧрыс, вӧрас — пув, чӧд! Мый нӧ ошъясыслы сэні не овнысӧ! Олісны... Мӧслы водзджык «сьӧкыд кадас» турун ытшкывлім татшӧм эрд-нӧвинаяс вывсьыс, гусьӧн, войын. Ошъясыс гусьӧн жӧ, войын жӧ, тулыснас водз-водз, став видз вывсӧ пач чышкан лыс кодь лапаяснас гарйӧны: муса пияныслы муртса ловзьӧм вужъяссӧ восьтӧны, номыръясӧс да.

Ышка-пошка петі Пронь нӧвина вылӧ. Сашаӧдз — воськов кызь. Сысянь уна вылӧ воськов комын ылнаын стройын моз, бӧр кокъяс выланыс, сулалӧны куим ошпи. Кык дорсаыс, тӧдчӧ, Машкаяс, Сашалы, буди, пельпомӧдзыс оз на лоны, а Мишкаыс чойяссьыс весьтӧн джуджыдджык. Ошпияныслы, коньӧръяслы, ар джынйыс эм-ӧ, абу-ӧ. Ичӧт пӧрӧдаа пон кодьӧсь на ёкмыльяс. Но мамыс ӧд абу коньӧр! Повзи...

— Ми-и-ишкаяс! Ми-и-ишкаяс! — горӧдіс Саша да воськов бӧрся воськов мӧдӧдчис ошпиянланьыс.

Шуйгаладорас сулалысь Машаыс, видзӧда, лэдзчысис нёль кок вылас да, лапаяссӧ вылӧ-вылӧ лэпталӧмӧн, тшапа мӧдӧдчис менам Сашалы воча. Мишкаыс сюсьджык ли, пестунняӧн лоӧ да ичӧтсяньыс асьсӧ тӧдӧмӧн ли, оз лэдз миянлань мӧд Машасӧ, лапаалӧ, бӧрлань зырӧдӧ, кӧсйӧ жӧ вӧлі сійӧ чой бӧрсяыс мӧдӧдчыны да. Матыстчӧны, видзӧда, пиян... Менам киын некутшӧм ӧбӧрӧна абу, а тайӧ куим чоя-вокаыслӧн мамыс ёсь гыжъя, пиня-вома. Сыкӧд он на водзсась.

— Сашш-ша-а-а!.. — весьӧпӧрӧмӧн горӧді ме, уськӧдчи пилань да сувті водзас. — Ав-ав! Вур-вар! Ав-ав нӧ! Ав-ав! — повзьӧдла ошписӧ. Но сылы, тыдалӧ, веськодь: локтӧ и локтӧ, тапикасьӧ. Абу на, тыдалӧ, аддзывлӧма ни кывлӧма мортӧс ни понйӧс да повнысӧ на оз куж.

— Зверь тэ! — мый вынысь горӧді ме. — Мун аслад туйӧд! — Кок улысь босьті палич пом да жбоньӧда-кучкала муас.

— Ч-чу-уш-ш-ш! — варӧбтіс сэки вӧр тырнас да мелань уськӧдчис мам ув кукань ыджда ош, ошпиянлӧн мамыс, дерт.

Вӧрсяньыс нёльысь чеччыштӧмӧн сійӧ воис ныв дінас, галӧбаліс сійӧс лыс кодь паськыд лапанас бокньыд-бӧрвыв, сувтліс бӧр кокъяс вылас, би гӧрд вомсӧ паськыда восьтӧмӧн бара чушнитіс паровоз моз, быттьӧ и сьӧлыштіс на мелань, но измӧм мортӧс аддзӧм бӧрын бӧр лэдзчысис нёльнан кок вылас, тшӧг порсь моз рукӧстіс, дыша бергӧдчис, воис пиян дінас, бара галльӧдліс найӧс да здук мысти ош семья эз нин вӧвны Пронь нӧвина вылын.

Дыр-ӧ ме измӧмнас сулалі — ог тӧд... Саша, тыдалӧ, пальӧдіс весьӧпӧрлӧмысь.

— А ош-мамыс ой кутшӧм скӧ-ӧй!

— Йӧй эськӧ тэ, да мый сэсся тэкӧд вӧчан. Мыйла нӧ ошпиянланьыс мунан? Петкӧдліс эськӧ налӧн мамыс тэа-меалы «скӧ-ӧй», эсійӧ кыдз йылас эськӧ ӧшйин. Пиян вӧснаыд ӧд мыйсӧ он вӧч. Аслад челядьыд тай быдӧнлы мусаӧсь, жальӧсь.