НИМА ДАДЬ

Кыз му улын куйлӧ миян грездса зонкаяслӧн быдторйӧ бурас велӧдысьыс, Венялӧн дедыс — Опонь дед. Кадысь вывті-вывті водз муніс шондіа югӧра вӧльнӧй светсьыс и внукыс — Веня ёртӧй. Электрикъяслысь училище помалӧм бӧрын мортыд, армияӧдзыс на, «Комистрой» трестын бригадирӧдз волӧма. Уна судта керкаясӧ югыд би пыртӧдалӧмаӧсь. Сэсянь и армияас муніс. Колльӧдімсӧ, дерт, гортсяньыс, Митерас грездсянь... Княжпогостас ӧд, мый Сыктывкарысь, мый Вӧркутаысь и, весиг Коми мулӧн медпыді пельӧсъясысь, Летка — Ужгаысь, ӧтлаӧ чукӧртӧны. Со и лэдзӧмаӧсь гортас.

Ӧти воӧ мунім армияас. Веня — кык тӧлысьӧн меысь водзджык. Германияын служитліс, а ме бӧръя квайт тӧлысьсӧ — Польшаын. Том вӧралысьясыд збойӧсь вӧлім. 1961 воын быдсяма сьӧд империалистическӧй вынъяссьыс видзим демократическӧй муяс. Веня танкнас Бранденбург дзиръя видзӧма, а ме Польшаын кутш сяма ыджыд бомбардировщикъяс улӧ, эг ӧтнам, дерт, — нёльӧн — ӧкмыс пудъя бомбаяс ӧшлім. Эз эськӧ найӧс некытчӧ шыблавлыны: повзьӧдлісны кӧнкӧ йӧз му вылӧ горшасьысьяссӧ да тшӧтш и найӧс, кодлы войнаыс колӧ, кыдзи понлы бедь. Асьныс, миян лётчикъяс, эз жӧ, тӧда, ас окотасьыс журъявны-шлывъявны йӧз му сынӧдтіыс. Шлёмсӧ пӧрччасны, да шапка пель увсьыс ньылӧмныс виялӧ...

Веняӧс армиясьыс январь помын лэдзӧмаӧсь. Менӧ — февраль шӧрын. Москваын воча чой ордын вежон гӧститі — тӧлысь помас гортӧ зым-зурк вой шӧр войын вои. Салдат мешӧка, ичӧтик чемодана.

...Мый сэки вӧлі! Мамлӧн, Рая чойлӧн радлуныс! Мам пырысь-пыр кӧрт пач ломтіс, пӧжасьны-пражитчыны кутіс, а Рая кытчӧкӧ уличӧ котӧртіс.

— Кытчӧ нӧ вой улас чойӧй лэбзис? — юала мамлысь.

— Веня ордад... Гортын ӧд сійӧ... Тшӧтш и грездсӧ ставнас шызьӧдас... Виччысь дона гӧстьясӧс, — такӧдіс нюмъялысь мам. — Личӧдчы...

И збыль, эз на коль и час джын, пырӧны нин Рая, Веня, а сыкӧд и бокӧвӧй, яндысьысь нывка.

Кутчысьлім, челядь моз, ныр на ныр, окасим Венякӧд.

— Сёрмин, другӧ, а ме нин со гӧтраси, — ошйысьыштіс Веня. — Тӧдмась...

— Оксана, — ыджыд кимӧдза веськыд кисӧ небыда пуктыліс менам ки пыдӧс вылӧ ныв. — «Комистройын» крановщица... Веняӧс, шойччыштас да, мастерӧ сэтчӧ жӧ босьтӧны...

— А мамыд нӧ? — юалӧмӧн синмӧс сувтӧді ёрт вылӧ.

— Хы! Гожӧмнас — тані, а тӧвнас — карын... Нинӧм на тэ он тӧд. Аслыд на, Пашӧ, ковмас пышйыны татысь... Грездад ӧд Столля гозъя олӧны, менам мам да ті нин сӧмын... Би ни радио тані... Гажтӧм...

Квайт керкаа грездын карасина лампаӧн нэмсӧ и овлім. Сійӧ войнас мам стеклӧа кык лампа ӧзтыліс. Дас — дас кык морт, пызан гӧгӧр, йӧзыс, кӧть и кусны нин мӧдӧм грездысь, чукӧрмылісны жӧ...

Бура пасйим локтӧмӧс. Веня, пызан сайын на, «Даймон» немецкӧй пӧнарик мен козьналіс да авторучка кодь индикатор. Проводысь электрическӧй ток петкӧдлӧ — электриклы, ме ӧд электрик жӧ, вывті ёна коланатор.

Комын во коли, а век на вылькодь казьтыланторйыс. Синмӧс моз видза да...

А вот Веня кувсьыліс...

Сыктывкарын, Микуньӧ поездсӧ виччысигмоз, Веня исласьӧ вӧлӧм вокзалдорса туй бокӧдыс велосипедӧн. Арӧн-джынйӧна Галя нывсӧ гартыштӧм пӧдушка вылын руль дінас, велосипед рама вылас, пуксьӧдӧма... Вот сэки и тангас найӧс самосвалнас код юра шофёр. Кежнысӧ некытчӧ лоӧма. Веня вына кинас чӧвтас Галя нывсӧ джуджыд канава бокас. Нывкаыслы немтор, а ачыс машина улас веськалӧ.

Дзебим ёртӧс, а сідз нин нёрпалысь мамыс дзикӧдз эбӧснас уси. Ӧтнасӧнсӧ гортас повны кутіс узьлынысӧ. Миянын, паччӧр вылын, войсӧ коллявліс. Вийсьӧмысла рӧдимеч — пыркӧдана висьӧм на кыськӧ кӧласис. Та вӧсна и поліс, буди, ӧтнас гортас узьлынысӧ. Кватитас висьӧмыс — менам мам кымӧс вылас кӧдзыд ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧд пуктас, топыда шамыртас кыкнан кисьыс нимтӧм чуньяссӧ да мортыд пыр и лӧньӧ. Сэсся, коньӧр мортыд, лун шӧрӧдз шкоргӧмӧн узяс...

— Вузалі керкаӧс, — ӧтчыд шуис Венялӧн мамыс. — Урдӧмаӧ овнысӧ, Син пи ордӧ, муна. Аски, Пашӧ, ветлам миянӧ, чукӧртыштам, мый меным нунысӧ...

Морт кӧ корӧ, кыдзи нӧ он мун...

Лунтыр пузйысим овтӧмӧн нин кажитчысь, но быдсяма кӧлуйнас тыр олана на керкаас. Месӧ, дерт, ог лукйысь. Венялӧн мамыс — мый колӧ аслыс, мый туянаыс Син пиыслы да сылӧн врач гӧтырыслы, аслыс и, — чукӧртышталӧ. Ме мешӧкъясӧ, кудъясӧ тэча да кӧртася сӧмын...

— Кремнёвкаыс оз ков? — юалӧ Лидия, Венялӧн мамыс, да пач колассьыс перйӧ сой кызта пищаль ствол.

Видзӧда, салдатӧ ветлӧм мортыд, да гӧгӧрвоа, абу эськӧ «кремнёвка» — шомполка нин. Стволсяньыс гарйӧны-зарадитчӧны вӧлӧм, но ӧнія кадӧ абу нин и лыйсянтор.

— Вайлы, вайлы, видзӧдла, — кори.

«Приклад ни курок...» — видлала-мӧвпала.

— Опонь дедлӧн, буди, томдырся вӧралан угоддьӧыс, — донъялі, — шыбитам гӧбӧчад, мед нин... Музейӧ нин оз туй.

— Шыбит... Муысь чужис, муӧ воас, — тыдалӧ, верӧс батьыслӧн, Опонь дедлӧн, кывъясӧн кывберитіс Лидия.

Кык жыръя керкасьыс ме аслым вылӧ бӧрйи некымын книга.

Керка бӧрас жӧбйим кум и йирк выв. Доза колана кламыс чукӧрмис. Олӧм ӧд коркӧ овлӧма. Сы мында чукӧрмис, кӧть менам ёрт Венялысь ветымын вит арӧса висьысь мамсӧ мӧдысь верӧс сайӧ сет — приданнӧйыс со!..

Опонь дедлӧн мастерскӧйӧ Лидия здук кежлӧ и нырсӧ сюйліс.

— А татысь меным нинӧм оз ков, — нурбыльтіс, — мед пузъясны.

— Кы-ыдзи-и-и! — чуйми ме. — Да тані жӧ... Тані жӧ Опонь дедлӧн став озырлуныс!..

Стружъяс, гогынъяс, стамеска-ӧжынъяс, пилаяс, — столяр-плӧтниклы став коланторйыс — ставыс джаджъясын. Бусӧссьӧмаӧсь, дерт, кыз черань везйӧн тырӧмаӧсь, но кыдз пуктылӧма кӧзяиныс, сідзи некод, тыдалӧ, абу и вӧрзьӧдлӧма.

— Инструментъяссӧ, ставсӧ тайӧс, Ксенофонтыдлы и нуан, — шуа.

— Чӧв нин Син помысь, Пашӧ... Ӧні ӧд сійӧ Урдомаас каменнӧй короминаын олӧ... Жыръясыс сӧстӧмсьыс-сӧстӧмӧсь... Тяпиӧн тапъялӧны... Ме вот валедиа да, кок кынмӧ да... кыдз-мый понда... Керкаыс жар эськӧ да, но тіян кодь паччӧрыс абу... Медкӧсь, велала ӧд... А Син помысь... Сылӧн кутшӧмкӧ гараж эм. Лун-лун кутшӧмкӧ пиня гӧгыльясӧн ноксьӧ, моточиклас луасьӧ... Стружъяс-гогынъясыд тай сылы... Веня, шонъянӧй, небыд му сылы, дед кок туяс эз тувччы ни, — бӧрддзис Лидия. — Босьт аслыд... Дадь баласӧ тшӧтш и... Армияӧдзыд, Опонасейлӧн кувсьӧм бӧрын нин, помнитан ӧд кӧнкӧ, быд тӧв рендуйтлін тайӧ баласӧ... Калымитлін на, — серӧктіс Лидия.

Тайӧ пенничайтӧмыс меным эз кажитчы.

— Стружъяснад дай... — шуа. — Ковмас кӧ — ньӧба.

— Босьт, босьт, — Лидия тшӧктӧ. — Опонь дедыдкӧд ӧд ті... Сапӧг гоз кодьӧсь вӧлінныд... — бара серӧктіс.

Эз, Лидия эз вийсьы ӧні эмбур вӧснаыс. Кӧсйис сӧмын, мед сяма мортлӧн вӧчасян кӧлуйыс кӧзяин киӧ жӧ и веськаліс.

...Опонь дед дінын, помнита, ичӧтсянь бергалі. Сійӧ дадь либӧ додь вӧчӧ, а ме сылы отсася... ёнджыкасӧ, дерт, мешайтча, падмӧда уджсьыс, но оз скӧрмы мортыд. Каллян пыдди вомас — струж улысь вӧснисьыс-вӧсни чаг нямлялӧ. Мен сійӧ «мӧсъясӧс» пись чальӧбсьыс вӧчалӧ — серӧдӧмӧн, нимтӧмӧн, а ме синъя — велӧдча сылысь.

Коркӧ-некоркӧ стамескаӧн-стружйӧн велӧдіс уджавны, а ачыс куритчӧм пыдди пыр нямлялӧ кырсь-чаг.

— Чагйыс кампет, Опонь дедӧ? — юала.

— Мый кӧра пуыс — сійӧ, кӧсъян кӧ, — сыысь и артмас... Пуыслысь кӧрсӧ быть колӧ тӧдны... вом пытшкӧснад пуыслысь кӧрсӧ колӧ кывны... Сэк, сӧмын сэк пусьыс мыйкӧ путнӧй артмас, йӧзлы коланатор...

Ме нямляся жӧ, но медсясӧ сы вӧсна, медым Опонь дедлы пыдди уськӧдчыны. А сійӧ тайӧс быттьӧ оз гӧгӧрво: велӧдӧ, велӧдӧ, а сэсся и стружсӧ киӧ ётшкыштас.

— Ноко, шарсйы, — шуыштас. И пыр велӧдӧ. — Помӧдзыс чагсӧ ну, эн орйӧдлы.

Тадз жӧ и Веня внуксӧ велӧдіс. Но Венялы тайӧ уджыс эз вӧв кивыв — пыр и дышӧдас. Шыбитас сэсся стружсӧ да Модя друг дінас котӧртас, а ме Опонь дед дінысь сёр рытӧдз ог вешйыв.

Кадыс мунӧ. Коркӧ и ачым дадь сюв вылӧ мича кыдз бӧрйи. Пӧрӧді, чинті, поткӧді, лӧсалі, пилиталі, кыті колӧ, дадь сювсӧ — кусыньтанінӧдыс, дадь ныр вылас. Опонь дедлысь дадь сюв кусыньтан баласӧ гортӧ вайи. Ӧдъя пывсянын дадь сюв пусӧ ёна и пӧжи ключ пузьӧм ванас, но немтор эз артмы... Пидзӧсаліс дадь сювйӧй. Кыткӧ мичаа, балаыс моз кусыньтчис, а увдорыс гырддза моз пидзӧсаліс.

Эз артмы дадь сювйӧй, а сэтшӧм окота вӧлі мам водзын ошйысьыштны: «Видзӧд, мамӧ, — ачым нин тэд турун ваялан дадьтӧ вӧчи...» — шуи эськӧ. Эз удайтчы ошйысьнысӧ.

— Аски жӧ пачад ломты тайӧс. Кыддзыс, буди, лёк, — пу вылас скӧрми.

— Энлы, пиӧ... Петкӧдлы ассьыд медводдза изделльӧтӧ Опонь дедыдлы... Сійӧ и донъялас...

— Донъялас, дерт! Донъялі нин со ачым... Медтыкӧ аддзыласны татшӧм дадьсӧ — мир смек!

— А тэ век жӧ петкӧдлы... Юав, кыдз-мый, а пескад тайӧ век воас... Сартас пыдди на... Ломзьӧдчан вылӧ туяс...

Кывзыси мамлысь да и нуи дадь сюв пӧлӧс Опонь дедлы, кор, дерт, Веняыс гортас эз вӧв — исласисны Модякӧд Лун бок кырйын. Опонь дед видзӧдліс менсьым уджӧс, зумыштчыліс.

— Ножовкатӧ нӧ батьыд на тӧчитліс? — юаліс.

— Мам нин, буди, — аддзывлі мамлысь ныж напилӧкӧн пила гольскӧдӧмсӧ да, висьтала.

— Ныж ножовкаыд, ныж... Этаті со гӧрӧмыд пусӧ, а пытшкӧсланьыс прӧпилыс абу и пыралӧма. Со и пидзӧсаліс увтіысджык, кӧні тэ сювсӧ тӧкӧтьӧ абу орӧдӧмыд... Додь кӧть дадь сюв бура кусыньтчас, сямман кӧ ӧткодь коластъясӧн, ӧтджудждаӧ, прӧпилъяссӧ вӧчны, — петкӧдліс ассьыс уджсӧ. — Тадзи...

— Хы-ы...

— Аддзылін? Нулы менсьым ножовкаӧс... Аски бӧр вай. И ассьыд тшӧтш вайлы. Лэчтыштам...

Мӧд луннас ножовкасӧ, дерт, бӧр вайи. Опонь дед и менсьым на струментӧн вӧчис, велӧдіс кыдзи колӧ лэчтасьны и...

А дадьтӧ ме вӧчи... Эз, дерт, чача кодь кокньыд да гылыд ло, кӧть абу жӧ и пур кодь, но мам да чойяс сійӧн сюв бырмӧныс кыскасисны... Мусмӧма налы менам медводдза даддьӧй. Дыр кыскасьӧмсьыс сювйыс волялӧма, лоӧма гылыд, а дыр каднад, гожӧмбыдъясӧн косьмигас, кокняммӧма борд кодьӧдз.

Армияӧ мунтӧдз, Опонь дедлӧн кувсьӧм бӧрын нин, сылысь дадь баласӧ ме гортын, позьӧ шуны, куим тӧв видзи. Ассьыным рӧдвужӧс даддьӧді да нӧшта кӧрт туй дистанцияас Рая чой — сійӧ путеецӧн вӧлі — быд бригадаӧ дадьясӧс вузавліс — тӧвъясын менам кутшӧмкӧ компаниятӧм фирма лоис.

Прӧст кадӧ пыр вӧлі дадьяс вӧчала. Со тай и шуис Лидия: калымитлін пӧ. Калымиті-ӧ, эг-ӧ, но нянь-сакар вылӧ пыр нажӧвитлі.

Опонь дедлӧн мастерскӧйысь петӧм бӧрын йирк вылас на лукйысьыштім. Кык дадь сэні вӧліны. Крепыдӧсь на. Сюв вылас, дадь нырланьыс сотӧмӧн вӧчӧм гижӧд: «Аф. Маслов».

— Оз нин вош, нима дадьясыс! — серӧкті да петкӧдла Лидиялы.

— Быд даддьӧ и доддьӧ вӧлі пасйысьӧ, — вочавидзис Лидия. — Медым пӧ тӧдісны, коді вӧчис... А мый, яндысьнысӧ мортыслы нинӧмысь вӧлі. Изделльӧясыс мичаӧсь, ёнӧсь, кокньыдӧсь. Памилльӧ-ним вылас букваяссӧ кузнечлы на дорӧдлӧма...

Коли уна во. Ачым со карӧ жӧ овмӧдчи. Неважӧн гортӧ лэччылі. Рытнас пывсим, пызан сайын пукыштім, а асывнас босьті чер, сутуга да кайлі Митерасӧдз, вӧвлӧм чужанін грездӧдз, пипуа-кыддза раскӧ. Дыр бӧрйысьӧм бӧрын и пӧрӧді куим томиник кыдз. Кыксӧ чинті сыв кузяӧ: аслым ӧти дадь — дачаӧ, мӧдӧс — чойлы, а коймӧдсӧ, сой кызтаӧс, кок нырсянь морӧсӧдз чинті — челядьлы исласьны дадьсӧ вӧча.

Эн дивит менӧ, коми парма. Вунӧдны нин со кутім Опонь дед кодь сяма йӧзыслысь мастерствосӧ, а оз ӧд позь. Вӧвлӧм бур вӧралысь босьтліс сэтысь сӧмын сы мында, мыйта йӧзыслы коліс.