ПОС

Дас ӧти арӧсӧн Шожым сиктса зонпосникӧд гожӧм заводитчӧмсяньыс, кыдз верми, пӧшти быд лун отсаси колхозса скӧтлы дасьтыны кӧрым. Пидзӧсӧдз быдмис туруныс да верстьӧ йӧз петісны ытшкыны боръяс, му помъяс, джынвыйӧ вӧрӧн тырӧм ичӧтик видзьяс. Нывкаяс куртӧны уль, веж турунсӧ, а ми, зонкаяс, телегаяс вылын вӧлӧн новлам сійӧс силос гуясӧ. Сэсся, июль заводитчигас, и Няшаӧ, кузь да паськыд видз вылӧ вуджим — турун юръяс зорӧдъяс дорӧ вӧлӧн кыскалам. Ӧта-мӧдкӧд ордйысям, коді медся уна юр кыскас. Ӧд сё юрысь быдса трудодень пуктӧны. Пелькджыка кӧ уджалан, шуам, сё ветымын юр лунтырнас ваян, бадь ньӧръясла, зорӧд пиньясла, йӧз шойччигкостіыс, ветлан — овлӧ — кык трудоденьӧдз луннас нажӧвитан — верстьӧ морт, чӧвтысь мында.

Купайтчӧмысь, дерт, асьнымӧс эг удзӧдлӧй, но донаджык уджъяс вӧснаыс мырддьысим.

Ӧтчыд, удж помалӧм бӧрын, ме дінӧ матыстчис колхозса бригадир Василий Петрович.

— Лун-мӧд мысти Митерас грезд пырыд Шожымкаӧ ытшкыны мӧдӧдчам. Тэныд сэтчӧ туйыс тӧдса, видзӧдлы, ёна-ӧ ва Туй выв йӧнӧдыс да Прӧсек выв нюрыс, позьӧ-ӧ прӧйдитны сэті телегаяса вӧвъясӧн? Кык вежон кежлӧ сёян, кӧлуй ковмас катӧдны.

— А оз и ков видзӧдлынысӧ, Василий Петрович. Ми сэтчӧ мырпомла нин ветлім... Прӧйдитасны вӧлаясыс... Сӧмын туй вомӧныс уналаын пуяс пӧрласьӧмаӧсь, ковмас увйыны, чинтавны пуяссӧ да сідз весавны туйсӧ...

— Но, инӧ, бур тай! — нимкодьмис бригадир. — Гашкӧ нӧ, кайланныд кодъяскӧ, челядь, да весаланныд туйсӧ? Ӧти сайысь и Шожымка вомӧныс пода пос лӧсьӧданныд? Вӧсньыдик слегаясысь? Слега вит-квайт кок ув пос вылас да перилӧ... Ю мӧдарберегса нырдъяс да бечевникъяс вылас мед позис пода мортлы вуджавны ытшкынысӧ? Верманныд-ӧ эськӧ тайӧс ті, челядь, вӧчнысӧ? Верстьӧ мужикъясыс со чӧвтысьяс сӧмын... Найӧ и тані оз тырмыны... Ю вомӧныс, медся векниинтіыс и вомӧнтӧй потшъяссӧ... Тувйыштӧй, кӧртыштӧй, перилӧ сямаӧс, ки ув мыджӧд, тшӧтш вӧчыштӧй...

— Вермам, вермам, Василий Петрович! — радлышті. — Татшӧм вуджаланінсӧ Митерасса зонкаяс — Модя, Веня да ме, быд во Нёмыд ю вомӧн вӧчлывлам, медым школаӧ ветлігӧн кӧрт туйті эз ков гӧгравны. Вермам и сяммам!

— Но, инӧ, ветлӧй... Сӧмын эн доймӧй да эн вӧйӧй... А ме ог ӧбидит... Кык лунсьыс вит трудоденьӧн морт вылӧ гижа...

— Пӧрласьӧм пуяс чинталігӧн доймынысӧ некыдзи, Василий Петрович... А Ванюк нырд горулӧдыс Шожымкаыс векньыд дай ляпкыд... Коскӧдз сӧмын ӧні, гожӧмнад, ваыс... Кольӧм во Никӧнор да Як Вась кыті вӧчлісны, сэті жӧ и вомӧнтам юсӧ, нырд йылӧдыс. Сэки ӧд Шожымкасьыс зорӧдъяссӧ ме нин талялі-сигӧрталі.

— Бур, сідзкӧ, бур! Ветлӧй, инӧ... Кодъяс нӧ эськӧ мунанныд?

— Вот сійӧс колӧ думыштлыны... Соседӧй, Веня, Ксенофонт вокыс ордӧ Урдомаӧ муніс... Вежонсӧ, чайта, гӧститас... Модя мамыскӧд кӧрт туй вылын гожӧмсӧ уджалӧ... Колӧны эськӧ сэтшӧм ёртъяс, кодъяс чер-пилаӧн вӧдитчыны кужӧны... Мишка Вань Ӧльӧксанӧс, инӧ, босьтла...

— Пельк зонкаыс, пӧслукман,.. — ошкыштіс бригадир. — Нӧшта эськӧ кодӧскӧ? Слега-потшъяссӧ кӧ ылысьджык ковмас ваявны, сьӧкыд лоӧ, дырджык и... Но кодкӧ, гашкӧ, ачыс вӧзйысяс, сёрнитлам школаса ёртъясыдкӧд. Ӧд вӧла машинаӧн ытшкысьӧс ни куртысьӧс ог жӧ вермы мӧдӧдны — кодӧскӧ челядьӧс жӧ...

Бригада миян регыдӧн и чукӧрмис: Мишка Вань Ӧльӧксанысь кындзи, вит трудодень гижӧмтӧ кыліс да, Егор Вась Гень вӧзйысис. Сёрнитчим ас костаным: водз асывнас Ӧльӧксан да Гень ме ордӧдз, Митерасӧ, каясны, а ме найӧс, дасьӧн нин, кута виччысьны гортын.

Висьталі, мися, Шожымкаыс зэв чериа, кыснанъяс да, абу кӧ дыш, и шатинъяс на тшӧкті босьтны, и быдӧнлы, дерт, чер да кык лун кежлӧ сёян. Пиласӧ ме ачым кӧсйыси босьтны — Шожымсянь ӧд, мися, он кыскӧй. Гортӧ кайигӧн — вӧлӧн Митерасӧдз ветлім — юр кыскалан гез конюклысь кори. Слегаяссӧ ю вомӧныс сытӧг нӧ кыдзи вуджӧдлам. А гезнас — гӧрддзав потш помсӧ, ю мӧдарсяньыс дёрнит — помыс ачыс кок улӧдзыд шлывкмунӧ-воас. Лэптыштан сійӧс берег вылас — местаын, майбыр... Сэсся — мӧдӧс. Сідз ми Нёмыд вомӧн посйысьлім...

Мед вӧсньыдик слегаясыс кок улын эз ванъявны-катласьны, увладорсяньыс кык-куим вомӧна тасӧн найӧс дорлім ӧта-мӧд дінас небыд сутугаӧн гартлӧмӧн-кӧртавлӧмӧн. Пос, сідзсӧ, дась, кӧть йӧктігтырйи мун. Но нывбабаяслӧн, пӧрысь йӧзлӧн визув вылас видзӧдӧмысь юрныс бергӧдчӧ да найӧ татшӧм постіыс нинӧмысь на оз вуджны. Налы колӧ, медым и кок улас вӧлі зумыд, и кинас, тӧдлытӧг друг шатовтӧмысь, мед вӧлі кытчӧ кутчысьны. Перилӧ на, сідзкӧ, быть колӧ.

Но сійӧ, позьӧ шуны, медкокньыд удж нин. Пос помъясас, ӧтар-мӧдар берегъясас, весьтӧн бокӧджык, тувъялам ён, кыз майӧгъяс. Морӧс весьтӧд кымын, бура мурталӧмӧн, чинтам пилаӧн кыкнан майӧгсӧ рӧвнӧя, ӧтсудтаӧ. Найӧ и лоӧны перилӧ сюръяяснас. Сэсся тайӧ майӧг помъяс вылас лэптам шыльыда вольӧм, увладор помъясӧдыс, сюръяяс весьтӧдыс рӧвнӧя жӧ лӧсышталӧм, берегысь берегӧ судзысь потш. Сӧмын и звигнит-тувъяв сюръяяс вылас бура куйлысь потш помъяссӧ кузь, кыз, ён кӧрт тувъясӧн, мирӧвӧй класса пода пос — дзик дась. Кӧть кутшӧм пӧрысь морт, повтӧг вуджалӧны сэті, тӧдмаласны коді вӧчис поссӧ да вочасигъясӧ аттьӧалӧны миянӧс.

Татшӧм посъяссӧ Нёмыд ю вомӧн Венялы, Модялы да меным быд тулыс вӧлі ковмылӧ вӧчны. Арӧдзыс, йи поскӧдз, сэті йӧзыс ветласны. А мӧд, локтан тулысӧ миян поскӧ йисӧ поромитас-поромитас да ытваыс и нуас сійӧс Шожымка юӧ, сэсянь — Эжваӧ, а Эжвасяньыс, гашкӧ, и мореӧдз кылӧдас. Но ми ог шогсьӧй. Усьӧ ытваыс, Нёмыд пырас берегъясас да, медым оз ков кытшолӧн ветлыны кӧрт туй кузя, выль пос вӧчам. Сямаӧн нин лои татшӧм стройкаяс вылас.

Сідзкӧ, и тайӧ пӧрйӧ, Ӧльӧксан да Геня дінын, ог кӧ туй инженер пыдди, то бригадир пыддиыс век нин шогма. Сямӧс, дерт, ачымӧс кыпӧдтӧг, уна тӧдысьӧ пуксьытӧг, уджын ковмас петкӧдлыны, Ӧльӧксанлы да Генялы, кыдзи-мый колӧ вӧчны, чуньӧн индавтӧг, ӧтув тӧлкуйтӧмӧн, сӧгласӧн бергӧдны делӧсӧ. Но, мый бур пода пос миян артмас, таысь эг майшась.

Ӧкмыс часыс эз на вӧв, Ӧльӧксан да Геня ме ордӧ нин пырисны. Вӧлӧк вуджысьясӧс юкталі мырпома-сэтӧра чайӧн, да петім ывлаӧ. Ноп йӧрышъяс, видзӧда, кыкнанныслӧн ӧткодьрукаӧсь. Менам ёна ыджыдджык. Гезйыс уна места босьтіс да мешӧкӧй парашют ноп ыджда, но абу сьӧкыд.

Ӧльӧксанлӧн вугыр зібсӧ босьтӧма, а Генялӧн абу. Ме босьті жӧ метр нёль кузьта пипу шатин.

— Мый нӧ, вадорсьыс ньӧрйыс оз сюр? — сералӧ миян вылын Геня. — Дас верст ылнаӧ, да нӧшта и вӧрӧ, нуанныд шатинъяс. Ой! Ой! Серам петкӧдлысьяс! Но, чери кыйысьяс дай сӧмын... Паськыд дора идзас шляпаяс юр выланыд оз тырмыны вот, кутшӧмӧн тай чери кыйысьсӧ картина вылӧ рисуйтӧма... Ха-ха-ха!

Генялӧн вот шатинсӧ абу босьтӧма, а пельпом саяс кильчӧ вылын ружье мӧвкнитіс. Кильчӧ вылысь лэччим, да сьӧд-еджыд сера ыджыд пон на сы дінӧ матыстчыліс, бӧжнас ӧвтчӧ.

— А тэ со вӧралысь кодь дзик... Нопъя, пищаля... прӧмышленник дай сӧмын... Уръясӧс кыйны, арся прӧмыс вылӧ быттьӧ петӧмыд, — кӧритышті Геняӧс. — Оз ӧд позь гожӧм шӧрын тадзсӧ вӧрас ветлыны. Понйыд борд вылӧ кыпӧдчытӧм пӧткаясӧс мӧдас кутавны, кӧчпиянӧс. Мый морла понтӧ, пищальтӧ босьтін, а?

— Э-э, понтӧг да пищальтӧг вӧрын кӧч люкалас, ош парсалас! — вашмуніс Геня. — Пищальыс ӧбӧрӧна вылӧ, а понйыс тӧварыш пыдди лоӧ... Сьӧд вӧр шӧрӧ ӧд мӧдӧдчим. А пышъялысь, шыш кӧ вӧр керкааным воас? — эз сетчы Геня. — Пон кӧ вӧтчӧ, чайтан, став вӧрсӧ нин и куштіс-рӧзӧритіс?

— Ме Генялы Шожымын на шулі, косӧд, мися, понтӧ, егерь улӧ веськалан, штрапуйтас, — сюйсис сёрниӧ Ӧльӧксан. — Оз пӧ нин ӧні кос, чомъяс эг йӧрт да, кӧть пӧ кыдзи эн вид да эн повзьӧдлы. Весьшӧрӧ, сідзкӧ, и вензянныд, мӧдімӧй... Кымын ӧдйӧ уджсӧ бергӧдам-керам, сымын дырджык кыснасьыштны сюрлӧ... Чериа, шуан, юыс, Пашӧ?

— Эмышт... Весьт кык кузьта, тувъя-тувйӧн-джынйӧна сиръясыс Шожымка йылас уна... Кольӧм во Венякӧд тайӧ кадас ветлім войколӧн да лов дас витӧн морт вылӧ, пӧшти таз джын чериӧн гортӧ вайим...

— Уна тай и эм! Кык луннад,.. — серӧктіс Геня. — Ми батькӧд Ёвтыысь таз черисӧ кулӧмӧн рытпомӧн кыйлывлім.

— Унаыс да этшаыс ӧд кодлы кыдзи! — серӧктіс Ӧльӧксан.

...Прӧсек выв нюрӧдз, туй джынсӧ, юр весьтын шондіӧн на воим. Паныдасяс туй вомӧн пӧрӧм пу, чӧвтам нопъяснымӧс да ме увйысьны зіля босьтча, а Ӧльӧксан да Геня пилитчӧны. Увъяссӧ туй вывсьыс идрала да куимӧн зімйӧдлам-тэчам туй бокас кражъяссӧ чукӧрӧ и бара водзӧ, туй вомӧн мӧд пӧрӧм пуӧдз тэрмасьӧмӧн мунам.

Нюр вылас чӧсмасьыштім кисьмӧм мырпомӧн, пажнайтыштім, шойччыштім вуджӧр сайын. Шондіыс вылын, да весиг и вӧрас жарсьыс спасенньӧ абу. Ньылӧмсьыс вазисны дӧрӧмъяс. Номъясыс кымӧр мында гартчӧны миян гӧгӧр, сатшйӧдлӧны ем кодь ёсь ныръяснысӧ сьыліӧ, чужӧмӧ, киясӧ. Кӧтасьӧм мыш, пельпомъяс зӧлитӧны ноп улын. Ном курччалӧмсьыс синъяс, пельяс пыктісны. Веськыд мат дай сӧмын жар лунӧ номъя вӧрын, но ми ӧд ог ас окотаысь номъясыслы вердчӧй, а уджалам. Быть терпит, пилаа киӧн ӧд номъяссьыс ог ӧвтчы. Шатиныс на мешайтчӧ и. Со и сёйӧны номъясыс, быд кушинӧ пуксьӧны корӧсьӧн ӧвтчытӧгыд.

— Шыбитӧй шатиннытӧ! — некымынысь шуліс Геня. — Ю дорас выль зіб керыштанныд... Дзикӧдз номъясыс вильӧдасны...

Генялӧн киясыс прӧстӧсь да сылы кокньыдджык, корӧсьӧн номъяссьыс ӧвтчӧ.

— Кӧть эськӧ и збыль шыбит, но татшӧм шатиныс сэтысь оз сюр, — терпитӧ ном курччалӧмсӧ Ӧльӧксан. — Тайӧ шатиныс кос, борд кодь кокньыд, нюдз, веськыд, кузь — лун джын коркӧ тулыснас вӧрын бӧрйыси... Ог бара шыбит...

— Ме ог жӧ шыбит. Турунсӧ пуктыны кайлам жӧ ӧд, гӧдитчас на и сэки... Талун-аски кыйсям да дзеблам Шожымка видз бокас кытчӧкӧ... Дасьыд — век нин дась. Турунсӧ пуктыны ӧд волам жӧ, — шуа.

— Волам, дерт, юрсӧ-нӧсиласӧ кыскавны, и ме аски ог жӧ бӧр лэччӧд шатинӧс, — шуис Ӧльӧксан. — Чериыс кӧ шедӧ, уна рыт-асыв кыснасьны удайтчылас.

— Тіян делӧ, тіян делӧ...

Жарысла, кажитчӧ, жунялӧмаӧсь весиг козъяс. Найӧ чургӧдӧмаӧсь векньыдик вӧла туйлань кузь увъяснысӧ, малыштасны юрӧд, пельпомӧд, быттьӧ корӧны юктӧдны, норасьӧны кос поводдя вылас.

Туй вомӧн, бӧжсӧ вылӧ чургӧдӧмӧн, котӧртіс гӧрд ур. Сійӧ аддзис миянӧс, сувтыштліс, ас ногыс «цоп-цоп-цоп» чиргыштіс-видчыштіс повзьӧдӧмсьыс, чеччыштіс медматысса пу вылас, бианьӧв моз визьнитіс-кайис пу джынйӧдзыс да сэні бара на кутіс видчыны.

Генялӧн Шарикыс кыліс урсӧ, уськӧдчис пу дінас да сӧмын и кутіс кисьтны-увтны. Сылӧн бувган гӧлӧсыс шызьӧдіс став пармасӧ. Пон чеччалӧ пу улын, чегъялӧ пиньяснас пу дінмысь кос увъяссӧ да весиг пуас кавшасьны босьтчылас. Тадзи вӧчӧны вывті горш да терпенньӧтӧм, сідз-тадз велӧдӧм понъяс.

— Шойччыштамӧй, инӧ, — сувтовкерис Геня да пӧрччис нопсӧ.

Кузякодь нин нюрсяньыс мунім да Ӧльӧксанкӧд пӧрччим жӧ нопъяснымӧс, лажыньтчим неуна кӧдзыдов небыд ош нитш вылӧ. Разялім дӧрӧм кизьяс, чегъялыштім кыдз росъяс, швачкӧдчам, повзьӧдлам чужӧм гӧгӧр зыньгӧмӧн лэбалысь номъясӧс.

— А вывті жӧ нин ёна, Шаричокӧй, яйыс тэныд колӧ. Увт, увт. Час, видзӧдла, кытчӧ дзебсис урыс, — пон дінас шыасис Геня.

Сійӧ чеччис, перйис тасма костсьыс черсӧ, матыстчис коз пу дінӧ, лӧсыштіс кырсьсӧ да мый вынсьыс «клён-клён-клён» куимысь кучкис лӧсас весьтас чер тышнас. Матігӧгӧр вӧрыс шызьыліс таысь.

Ур ӧдӧбӧн чеччыштіс орччӧн сулалысь ыджыд кыдз йылӧ, каттьысис пӧшти дзик йылӧдзыс да ланьтӧдчис. Водзӧ палӧднысӧ^Палӧдны — пуысь пуӧ чеччалӧмӧн понйысь пышйыны./^ сылы вӧлі некытчӧ. Пуясыс ӧта-мӧдсьыс сулалісны ылын, а повнысӧ урыслы сэсся немторйысь жӧ вӧлі — вывті вылын пукаліс, он на сэтысь сійӧс судзӧд.

Понйыслы быттьӧ тальччисны бӧж вылас: «И-и-и!.. Ув! Ув! Ув!» — сӧмын и кисьтӧ-увтӧ.

Геня матыстчис ноп дорас, пуктіс черсӧ, перйис зепсьыс патрон, босьтіс пищальсӧ.

— Лыя, инӧ, лыя Шаричоклы, медым арӧдзыс вир дуксӧ он вунӧд, — кӧсйӧ зарадитны пищальсӧ.

Жаль меным лоис ки пыдӧс вылын моз, восьсаинын пукалысь ичӧтик гӧрд урыс. И дорйысьнысӧ сылы некыдз, и пышйынысӧ некытчӧ. Лыясны — веськалас горш понлы пиньяс улас. «Мездыны колӧ урсӧ Шарик вомысь, — пыр и чужис юрын мӧвп. — Арын тайӧ урыс — прӧмыс, небыд зарни, шулӧны, а ӧні дзик нинӧм вылӧ оз шогмы. Оз позь гожся урсӧ лыйны!»

— Ӧбӧрӧна вылӧ, шуан, босьтін пищальтӧ? — юала Генялысь. — Ноко, он кӧ ӧвсьы! Висьтала егерлы да ружьетӧ батьыдлысь мырддяс... Мый эськӧ сэки вӧчны кутан?

— Мый нин лоин, пос вӧчысь? Лӧдз курччис? — серӧктіс Геня. — Ӧти урнас кушмис вӧрыс ли мый? Понсӧ ӧд пыр колӧ нырис вылын видзны... Ӧтиӧс сӧмын...

— Он, мися, лысьт! Лыян — висьтала егерлы... Мырддяс пищальтӧ да штрапуйтас на батьтӧ! — повзьӧдла Геняӧс.

— Но, но! Пыр и «висьтала»... Дурыштнысӧ нин оз позь? Ог лый, ог, ӧвсьы! Арнас, гашкӧ, Шариклы на и сюрас...

— Арнас и лыйӧй, а ӧні он лысьт!..

Та бӧрын дырсӧ сэсся эз и пукавсьы. Геня медводз и нопъясис да мӧдӧдчис, а сы бӧрысь пыр жӧ чеччим и ми. Но горш Шарик эз кӧсйы эновтны вом чӧскӧдсӧ, кольччис увтны. Мунам, пыр водзӧ, бара куим пу туй вылысь идралім, ылыстчим сэтчӧдз, понлӧн гӧлӧсыс ӧдва и кылӧ, а век на увтӧ, оз ӧвсьы.

— Оз ӧд эновт, — ошкӧмӧн либӧ шензьӧмӧн шуис Ӧльӧксан.

— Шарик аддзӧмторсӧ оз эновт! — збыль ошйысьӧмӧн нин вочавидзис Геня. — Ӧтчыд тулан кыйигӧн батьӧ пемдӧма, узьмӧдчӧма вӧрас ноддя би дорын, а Шарик сы дінӧ сідзи абу и локтӧма. Кузь войбыд пӧ увтіс. Асывнас и лыйӧма батьӧй тулансӧ. Конда пу горсйӧ вӧлӧм зверсӧ вӧтлӧма понным и пышйынысӧ дзик пӧ некытчӧ — гӧгӧр эрд.

— Понъя-кӧзяина, шулӧны, ӧткодьӧсь! — серӧктыштіс Ӧльӧксан.

Ме гигзьышті-сералышті жӧ:

— Не кӧ ми, тэ эськӧ урыслысь ловсӧ босьтін на, Геня. А пищальтӧ мырддьӧмысь вот полан...

Водзӧ, Шожымкалань, мунім сёрниттӧг. Вӧрыс коръя пуяса, крепыд вужъяса водзӧсӧ лоис, туй вылӧ пуяс абу пӧрласьӧмаӧсь да и сёрнитнысӧ быттьӧ немтор йылысь лои.

Геня, дерт, гӧгӧрвотӧг эз ов, мый сылы паныд ми ӧтвыв Ӧльӧксанкӧд сувтім, дивитам пӧльза вылӧ мунтӧм гожся кучика ичӧтик вӧрса зверь вылӧ ковтӧг ружьесӧ лэптыны кӧсйылӧмысь, да оз жӧ сёрнит. Ыджыд сюсьлун ни понлӧн бур нырис оз ков, мед аддзыны гожся урӧс, кор сійӧ лунтыръясӧн му вывті котралӧ да, аддзас кӧ кодӧскӧ, быть шыасьлас ас ногыс. Ур яйыс — горш понлы вомас, а кучиксӧ — коз пу лап вылӧ? Тайӧ нин вӧр-ваыслы сӧмын рӧзӧр вылӧ. Мед видлӧ Геня тайӧ зверсӧ сёр арын кыйны, кор сійӧ пырджык пу йылын пукалӧ чӧв-чӧлӧн, а лэччылас кӧ му вылӧ кӧмасьӧм^Кӧмасьӧм ур — сёр арын уръяслӧн кок пыдӧсыс гӧнсялӧ, да котралігас оз коль му вылӧ дукыс./^ урыс, оз на быд понлы нырис улас веськав, бур пон сӧмын на и туялас сійӧс.

Шожымка ю дорӧ воим вылынкодь шондіӧн на. Никӧ-норлӧн вӧралан керкаӧ колялім нопъяс, черъяс, пила.

Вӧр керка сёр вылын узьмӧн-пусьымӧн пескыс вӧлі, да пырсӧ сійӧс дасьтыны коланлуныс эз и вӧв. Аски удитам и водзӧса пес дасьтыны и ветки-пос ю вомӧн нюжӧдны. Луннас. А талун рытсӧ да, поводдяыс кӧ оз лёкмы, аски луннас да нӧшта и рытъя кыа вылас ӧтсӧгласӧн шуим кыснасьыштны жӧ, гортсаяслы гӧснеч пыдди свежӧй чериыс.

Геня тайӧ мӧвпсӧ медводдзаӧн висьталіс:

— Талун, вель нин ёна уджалім да, ог жӧ нин пӧрӧдчӧй? Рытъя кыа вылас кыснасьыштам. Мыйкӧ кӧ шедӧ, пуам юква и — шойччыны. Сідз, чайта, вӧчам?

— А кыдзи нӧ, рытъя кыа вылас ӧд и курччӧ чериыс... Кыснасьышта-а-ам! — нопйысь кыснанъяс перъялігмоз нин шуи. — Телепит нин... Квайт-сизим потшсӧ, аски луныс кузь, пӧрӧдам, кыскам да ю вылас час-мӧд-коймӧдӧн и вомӧналам куимнад да поссӧ вӧчам... Кыснасьыштам бурпӧт, воим кӧ нин чериа ю дорас... Пыр и лэччылам...

Ӧльӧксанлӧн да менам шатинъяс киынӧсь. Кӧрталім кӧвъяс, ме ва кылач лӧп вывті вуджи Шожымкалӧн мӧдар берегас, и мӧдӧдчим Ӧльӧксанкӧд ю паныд, ӧтар-мӧдар берегъясӧдыс, ӧта-мӧдысь кыр йывлань-горувлань воськов комынӧн костасьӧмӧн, мед черисӧ орччӧн мунігӧн не повзьӧдлыны. А Генялы вель дыр ковмис коланакодь шатинсӧ корсьны, вольны кырсьсӧ. Сэк кості ме лэпті нин тув кыка сирӧс. Ӧльӧксанлы кутчысис жӧ тувйӧн-джынйӧна кымын сирпи да весьт ногӧн кузьджык, паськыд сьӧд мышка ёкыш. Неуна муныштӧм бӧрын менсьым кыснан вугырӧс мӧд сирпи, тувъя кымын, курччис. Сӧмын сэки, видзӧдам, и Геня кутіс кыснасьны.

Ӧльӧксанкӧд ми ю паныдыс восьлалам, да Генялы быть ковмис горув мӧдӧдчыны. Кыйӧминсьыс ӧд мӧд пӧв оз кыснав, быть ковмис ю горувлань лэччыны, кӧть визув ньылыдсӧ кыснаныд и омӧля ворсӧ, озджык колана ногӧн кый.

Шонді лэччигас Ӧльӧксанлы и меным бара на мойвиис — кыкнанным тувйӧн-джынйӧна кымына сирӧн морт вылӧ на берег вылӧ кыпӧдім.

— А-а, чӧр-ту-у! Немтор эз сюр! Номъяс сӧмын вильӧдісны, — ме весьтӧ, видчигтырйи, локтіс Геня. — Тіян, тыдалӧ, кыснанъясныд бурджыкӧсь. Курччӧ кӧ, кыйсьыштӧй на, а ме муна, керкасьыс горсӧ ломтыла да пуся... Мый нӧ пуам? Шӧнаа рок? — юасьӧ Геня.

— Мыйла нӧ шӧнаа рок? Пусьӧдіс нин со да! Юква пу! Чӧскыдӧс! Лук шырышт, картупель... На, кутав! — шыбиті ӧти бӧрся мӧдӧс ю вомӧныс кыкнан ичӧтджык сирсӧ.

Черияс шнёпкысисны Генялӧн кок улас, джуджыд турун пӧвстӧ.

— И этайӧс кӧр вылас тшӧтш пу, — сетіс сьӧд мышка ыджыд ёкышсӧ Ӧльӧксан.

Геня муніс пусьыны, а ми, колим кыкӧн да, вель на вылӧдз Шожымка кузяыс кайлім. Но шонді лэччӧм бӧрас черияслысь вомсӧ быттьӧ вурыштісны: некоднаннымлы сэсся ни ӧти лов эз шед...

Рӧкыд вылӧ, бӧръяпомыс, кыснанӧй на кытчӧкӧ крукасис да вель дыр ковмис зібйӧн ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьны-сюрӧдчыны. Муртса и мынтӧді якӧрсӧ. Сэсся лӧп чукӧр вывті вуджи Ӧльӧксан дорӧ да и мӧдӧдчим сыкӧд Никӧнорлӧн вӧралан керкаас, думсьыным пӧсь чӧскыд юква пӧрт дінӧ. Ӧд Генялӧн, тӧдӧмысь, терпенньӧыс нин быри миянӧс виччысьны. Тэрмасям...

Но Геня понсӧ сывъялӧмӧн шкоргис-узис джоджӧ вольсалӧм кос турун вылын.

— Локтӧма ӧд понйыс, оз тай эновт кӧзяинсӧ. Пет мун ывлаӧ, абу тэ пывсянын узьлысь! — вӧтліс Шарикӧс ывлаӧ Ӧльӧксан. — Вод коз улӧ небыд нитш вылас, караулитчы...

Юква пӧрт удитӧма нин кӧдзавны. Гурсниті паньӧн — юръяс да бӧжъяс мыччысьлісны. Сійӧ и кольӧма сӧмын кык сирсьыс да ёкышсьыс. Нӧшта гурсниті — чериыс пӧртйын абу, пачдорса джаджйын пу тасьтіын абу жӧ...

— А, пӧттӧм горш жӧ эськӧ вӧлӧма, — норасьышті Ӧльӧксанлы. — Куим лов пулӧма да ставсӧ ӧтнас и вильӧдӧма!

— Збыль али мый? — шензьыштіс Ӧльӧксан.

— Сёйӧма став черисӧ. Картупель пӧвстас чаль чунь пом ыджда тор-мӧд бергалӧны да юръясыс-бӧжъясыс со мыччысьлӧны.

— А збыль тай, ад горш и вӧлӧма Геняыс, понйыс кодь жӧ, кыдз ӧнтай шулін... Гашкӧ, и понсӧ на чӧсмӧдліс.

— Ӧдвакӧ, ачыс ставсӧ глӧтйис, понйыслы лыяссӧ, дерт, сетіс жӧ, а чигсӧ ачыс жӧритіс тшыгйылысь да окотасьыс...

Вӧчны немтор. Гурскыштім-панялыштім кӧдзалӧм нин юквасӧ. Пӧтім, но сьӧлӧм эз и бурмыв кӧвтӧм-гудрасьӧм юквасӧ сёйӧмысь. Сідзи и лои водны чери видлытӧг.

Асывнас садьми водз. Кольӧм юквасӧ кисьті чуманӧ, сеті коз улын узьысь понлы, биаси ывлаӧ да куті пуны проса рок. Ывла би вылын пуӧм проса рокыс, мӧс выйыштан да, неуна тшын дука, ёна на и чӧскыд.

Садьмисны и Ӧльӧксан да Геня, кор нин рокыс вӧлі жваркйӧ-пуӧ: «рок-рок-рок», — сукмӧма нин, выявны тшӧктӧ, паньяс дасьтыны.

— Тӧрыт дыр эн воӧй, да унмовссьӧма мудзвылысь, — бурӧн пырӧдчӧ сёрниӧ Геня. — Эг и кывлы, кор локтінныд...

— Чӧскыд сёян бӧрад, пӧт кынӧм вылад узьсьӧджык, дерт, — чиктыліс Ӧльӧксан.

— Пӧсь свежӧй юкваыс чӧскыд и эм! — ошкыштіс сёянсӧ Геня.

— Шуа тай, чӧскыд... Став черисӧ вугралӧмыд-кысналӧмыд, дугӧдчынысӧ быртӧдзыс абу вермӧмыд.

— Дыр эн воӧй, да дырджык и би вылас видзсис, — став чериыс нырсис, юкваас гудрассис.

— Сылі, шу нӧшта, юкваас, сов моз, чайын сакар моз, — читкыртліс мелань синъяссӧ Ӧльӧксан.

— Сылі-ӧ, эз-ӧ, дыр пуи да ставыс рабзис, пань вылӧ бурджык тор и меным эз веськавлы... А талун ӧд бара юква? — кыпӧдліс пӧртлысь вевтсӧ. — Но-о, проса ро-о-ок... Сёйсис тай, сідзкӧ, чӧскыд юкваыс... Ро-о-ок! Чайта, лов дасӧн кыйинныд на! Петкӧдлӧй?

— Кыйим, кыйим, Ёгор Вась пи, кыйим... Но петкӧдлынысӧ ӧні ог вермӧй, шорас, ва гуранӧ колим, мед шоныдінас оз тшык, — зэвтчыштӧм гӧлӧсӧн вочааліс Геняӧс Ӧльӧксан. — Гортӧ лэччӧдам черисӧ, а тані, ывла би вылас пуӧмӧн, и проса рокыс со зэв чӧскыд кӧра кылӧ...

Рок и сёйим. Но Геня, кӧть и дузгӧдчыліс, пӧртйысь роксӧ аддзис да, миысь эз жӧ этшаджыкысь паньышт. Чӧскыд да, бӧрас на, тайкӧ дозмуксӧ писькӧдас, гурскис пӧртсӧ моздорас босьтӧмӧн, кор нин ми сэтӧра чай кутім юны.

Бура сёйӧм-юӧм бӧрын лэччим Шожымка берег вылӧ. Матысь и аддзим колана вӧрсӧ, воськов нелямын ылнаын ягыс, гым биысь ли, кодлӧнкӧ мыж вӧсна ли, сотчылӧма. Пуясыс, кыз и вӧсни, енэжсӧ пыкӧны, видзӧдлан — шапкаыд усьӧ, но пӧшти став вӧрыс косьмӧма, кырсьыс усьӧма. Пӧрӧдім вӧсньыдик квайт кос пожӧм да ӧтиӧс, нӧшта на вӧсньыдджыкӧс — перилӧ вылӧ. Сэсся гезйӧн мерайтім юыслысь пасьтасӧ, чинталім вӧрсӧ колана мында кузьтаӧ да юрӧн-бӧжӧн — дін на йыв — лэччӧдлім слегаяссӧ ю берег вылӧ.

— Ме ю мӧдар берегсяньыс гезнас кута кыскавны слегаяссӧ, а ті тайӧ берегсяньыс меладор кер помъяссӧ кӧрталанныд да мӧдар помӧдыс йӧткӧмӧн отсалӧй меным кыскыны. И веськӧдлы, Пашӧ, мед лючки-бура, стӧч ме вылӧ, баланыс исковтіс, — Геня шыркнитіс ӧти гез помсӧ тасма вӧняс, босьтіс пищальсӧ, шутёвтіс понйыслы, лӧп чукӧр вывті вуджис юсӧ да лэччыштіс визув ньылыд берег вылын куйлысь потшъяс весьтӧдз.

— Сейчас кӧртала, дай кыскы, — шуа Генялы. — Ме слега водзӧдыс мӧда весьтассӧ кутны-видзӧдны, а тэ, Ӧльӧксан, йӧткы... Но-о, давай! Босьтім, босьтім ӧтвыв! Кыскы, Геня, йӧткы, Ӧльӧксан! Выныштчыламӧй ӧтвыв! — командуйта.

Бокисянь видзӧдны, Геня быттьӧ сюрӧдыс домалӧм кӧзаӧс асланьыс кыскӧ, ме сійӧс сьыліӧдыс бокӧ кежӧмысь кута, а Ӧльӧксан бӧрӧдыс, быттьӧ пыксьыс пемӧсӧс, йӧткӧ.

Слега бузмунлі-сунліс ваӧ да здук мысти сылӧн помыс люкасис нин мӧдар берегас. Но Геня ӧтнасӧн эз вермы колана вылнаӧ лэптыны сылань дінма слегасӧ да меным ковмис лӧп чукӧр вывті вуджалӧмӧн ветлыны сы дінӧ отсасьны.

Мӧд да коймӧд слегасӧ, йывладорнас кыским да, шлывкмунӧмӧн кокньыда вуджӧдім ю вомӧныс да водтӧдім колана местаӧ. Нёльӧдсӧ нин сэсся ӧта-мӧд бердас бура топӧдӧм слегаяс вывтіыс ваӧ лэдзлытӧг кокньыда кыским-йӧтким, быттьӧ майтӧгалӧм жӧлӧб кузя исковтіс, нюйталышті кык слега костсӧ да.

— Добра лоӧ посным! — ставыс лючки-бура артмӧ да, лэптыштлі вывлань веськыд киысь певсӧ.

Друг юр весьтті герчкӧмӧн лэбис энь горда да матын тыдалысь бадьяспӧвстса ты вылӧ кытчӧкӧ и пуксис.

«Ляв-ляв-ляв!» — вӧсни гӧлӧсӧн, пӧтка вылӧ моз и увтыштіс вӧралан пон да сы бӧрся утьыштіс.

Геня шыбитіс гез помсӧ, кватитіс ружьесӧ да сэтчань жӧ чепӧсйис.

— Тьпу, поз выв уткасӧ тай нӧ лыйны кӧсйӧ! — сьӧвзис Ӧльӧксан. — Лыяс ӧд, лыяс! Мырддям ружьесӧ! Кымын уткапи прӧпадитасны мамтӧгныс.

Ӧльӧксан видзчысьӧмӧн вуджис эштӧдтӧм на пос вывті да уськӧдчис котӧртны Геня бӧрся. Ме вуджи жӧ сы бӧрысь, налань жӧ котӧрта, кустъясланьыс.

Эг во кустъясӧдзыс, видзӧда, Ӧльӧксан да Геня бертчӧны нин. Сэсся, видзӧда, Ӧльӧксан мырддис Генялысь пищальсӧ, камӧбтіс-лыйис вывлань да бузкылӧ шыбитіс сійӧс вӧрса тыӧ.

Утка, гораа герчкигтырйи, кыпӧдчис ты вылысь, вӧчис кытш да лэбис кытчӧкӧ ылӧ. Абу, тыдалӧ, позйыс сэні вӧлӧма. Ӧд бӧр эськӧ пуксис пиян дорас, кӧть лыйӧм шыыс и ёна повзьӧдіс.

— Корсь ӧні пищальтӧ, сунлась пӧттӧдзыд, Ёгор Вась пи, джыдж кольк сёйысь.

Геня эськӧ уськӧдчыліс косьӧ кок увсьыс сюрӧм беддьӧн, но Ӧльӧксанлы отсӧг вылӧ ме нин вои — мырдди бедьсӧ да ваас жӧ шыбиті.

Кыклы паныд он на водзсась, кӧть кыдзи эн скӧрав.

— Ба-атьӧ ӧд менӧ таысь ви-иас! — лӧвтіс Геня. — Пи-иш-ша-льыс ӧд...

— Ачыд мыжаыс! — дорйышті Ӧльӧксанӧс. — Батьсьыд кӧ полан, сунлась да корсь, колӧкӧ... Мунам лок, Ӧльӧксан, помыштам поссӧ да кыснасьыштам на тэа-меа, — нарошнӧ гораа, мед Геня кывлас, кора Ӧльӧксанӧс.

— Аттӧ ӧд, йӧй жӧ ме! Эз ков ружьесӧ ваас шыбитны, оз сюр ӧні ружьеыс пыжтӧг-кошкатӧг, — кутіс майшасьны Ӧльӧксан. — Зарадъяссӧ кӧ мырддим и, оліс эськӧ... Ружьеыс ӧд абу мыжа. Пӧсьйывсьыс со мортыслы кутшӧм ыджыд пакӧсть вӧчи...

— Эн майшась, судзӧдас... Ляпкыд тыыс. Август помланьыс весиг дзикӧдз косьмылӧ... Судзӧдас... Кылан со, керасьны кутіс, увъя пома кузь зібйӧн регыд на и судзӧдас. Пищальтӧг гортас оз лэччы. Аслыс кӧ оз сюр, миян дорӧ локтас, кевмысьны кутас, медым отсалім корсьнысӧ... Вот аддзылан! Эн маитчы, судзӧдас... Вай ӧні ме гезнас слегаяссӧ кыскала, а тэ, кыдзи и водзті, йӧткӧмӧн отсав. Энлы, нюйталыштам кер костъяссӧ, мед гылыд лоӧ ворга туйыс...

Тайӧ лунӧ Геня сэсся миян дінӧ эз нин матыстчыв. Дерт, кыйис сійӧ ассьыс пищальсӧ, чукӧстіс понсӧ, вуджис Шожымка юсӧ миянсянь кырйывтіджык, лӧп чукӧр вывті, да лэччис гортас.

Рытнас, Никӧнорлӧн вӧралан керкаас пыралім нопъясла да, Генялӧн нопйыс сэні эз вӧв...

Поснымӧс Ӧльӧксанкӧд зэв на и туянаӧс вӧчим. Бӧрыннас и кыснасьыштім на. Уна чери эз шед, но кыкысь-куимысь пумӧн, морт вылӧ, гортӧ сир-ёкышсӧ лэччӧдім.

— А мыйла тэ Генясӧ джыдж кольк сёйысьнас нимтін? — юалі Ӧльӧксанлысь гортӧ лэччигӧн. — Тадзсӧ сійӧс ӧд некод оз нимты, эг на кывлы ни?

— Вӧлі делӧ кольӧм во... Ӧтчыд Пронь Вань Миколкӧд, мекӧд жӧ тшӧтшъя, сосед менам, ветлім Няша вылӧ вотны пӧк *. Крут Няша ю берег дорӧдзыс ветлім. Купайтчыштам, мися. Видзӧдам, неылын кодкӧ бужӧд дорйылас веглясьӧ... Мунім сэтчӧ, бӧрсяньыс гусьӧн матыстчим, шыасим. Ёгор Вась Гень вӧлӧма... Шапка джынйыс джыдж кольк чукӧртӧма... Мыйла, юалам, лэбач позъяссӧ рӧзӧритан?

— Зэв чӧскыд джыдж колькйыс... Локтӧй тшӧтш кыйсьӧй, берегыс кузь...

— Пуан колькъяссӧ? — юалі.

— Ог... Со, видзӧдлӧй, — Гень ки пыдӧс тырыс босьтіс шапкасьыс колькъяссӧ, ӧвкнитіс семечкиӧс моз вомас, тяпкӧдчыштіс да вомсьыс сӧмын кышсӧ сьӧлыштіс. — Ок и чӧскы-ыд! Видлӧй...

— Вайлы, инӧ, — босьтіс Геня киысь шапкасӧ Микол, нырис колькъяссӧ да мичаа и ниртіс лякӧссьӧм шапканас Генялысь рожасӧ. Джыдж колькъясыд ӧд абу галя из, бӧр он сюяв жугӧдӧм-пазйӧм позъясас...

Ёна стрӧжитім Геньӧс, а сійӧ, дугдіс бӧрднысӧ да, корис: некодлы пӧ эн висьталӧй, ог кут сэсся пакӧститчыны, а со, абу вежсьӧма ӧбичаыс.

Тайӧ кадӧдзыс Мишка Вань Ӧльӧксанкӧд пӧшти тӧдтӧмӧсь вӧлім, а сэсся ёртасьны кутім. Кор быдмыштім, унаысь ветлывлім сыкӧд вотчыны, вӧравны.

Матыстіс миянӧс ӧта-мӧд дінӧ Шожымка ю вомӧн нюжӧдӧм пода пос, чужтіс-йитіс вок сяма ёртасьӧм сідзи жӧ, кыдзи ми йитім векньыдик вӧрса юлысь берегъяссӧ.