РОЗА

Школаын велӧдчигӧн, кӧдзыд тӧвся лунъяснас кольччывлі узьны Зось Миш Саш ордӧ. Ӧльӧксаннас, тыр нимнас, сійӧс велӧдысьным, Нина Степановна сӧмын шулывліс, а став челядьлы зонкаыс — Саш.

Нырнымӧс вурун кепысь пиӧ дзебӧмӧн ӧдва и воӧдчам Сашъясӧдз. Маша чойыс, коді кӧрт туй вылын уджаліс, гортас локтас да менӧ оз нин лэдз аслам грездӧдз.

— И думайтны эн лысьт. Ог лэдз шоныд керкаысь. Турдан кузь туяс (кузь туйыс куим верст и вӧлі эськӧ). Счас, картупель пуа. Роч няньӧн, кӧза йӧлӧн — ок, чӧскы-ыд!

Мӧс йӧв дінӧ велалӧм мортлӧн медводдзаысьсӧ менам весиг юрӧй дикмыліс, кӧза йӧлыс дурмӧдыштіс быттьӧ. Ӧльӧксанъясын и узим, а сэсся и мевъялі сэтчӧ. Кӧза йӧлыс чӧскыдӧн кутіс кажитчыны. Мӧс йӧлыд рушкутӧ, ловтӧ тыртӧ, а кӧзаыдлӧн тшыгмӧдӧ, но сӧнъясад вирыд ӧддзалӧ, вытьыд воссьӧ. И тешкодь — кӧза йӧвсьыс быттьӧ ывла кӧрнас ӧвтӧ.

Висьталі ме коркӧ та йылысь Сашалы, а сійӧ — чойыслы крапкис.

— Бур баля Валь Ольга сетліс. Карельскӧй рӧд. Ыстылӧмаӧсь сійӧс татчӧ. Нывбабаыслӧн озырлуныс — кӧзаыс сӧмын и вӧлӧма... Бальӧӧн на моздорас вайӧдлӧма...

...Нелямын сайӧ во коли тайӧ кадсяньыс. Уна журналъяс лыддьылі, кӧні ошкӧма и карело-финскӧй кӧзаясӧс, и уна йӧла ангорскӧй пӧрӧда. Паськыд Казахстан степьясын кымӧр ыджда стадаясын юрнуӧдысьяс пыддиыс видзӧны кӧзаясӧс. Найӧ и кок йывсьыд пӧрӧдысь шоръясӧд медводзын вуджӧны, и туруна местасӧ пӧ корсьӧны. Но миян, Комиын, кӧзаясыд вӧліны дивӧ пемӧсъясӧн. Война кадся тайӧ «мӧсъяссӧ» сӧмын мырдӧн гортсьыс вӧтлӧм йӧз и вӧдитісны. Бур сьӧлӧма коми войтыр ас борд уланыс босьтісны татшӧм йӧзсӧ, а найӧ, мыйӧн-кыдз вермисны отсалісны и комияслы.

Со и Ӧльӧксанъясын узьлігӧн сьӧлӧм вылӧ воисны миянын дивӧ кодьӧн на кажитчысь видзанторъяс.

Ӧльӧксанлӧн Маша чойыс и чуйдіс менӧ рӧдмӧдны тайӧ пемӧсъяссӧ, ошкис быд ногыс: кӧрым пӧ — сӧмын корӧсь, а сэсся йӧв и яй аслад.

Зось Миш Сашлӧн кӧзаяс йылысь, дерт, сьӧдмӧді, тыдалӧ, мам-чойяслысь пельяссӧ. И йӧвсӧ ошка, и пемӧсъяссӧ. Рӧдмӧдам, шуа.

Ыджыдджык чойяс тасалӧны менсьым кӧсйӧмӧс.

— Град йӧр куштысьяссӧ нӧ нин мыйла? — синсӧ сувтӧдіс Рая чойӧй.

— Мед вайӧдӧ. Аслыс и видзны ковмас град йӧр куштысьсӧ. Майбыр, Модя-Веняыдлӧн и мӧдасны гӧгравны паличьясыс кӧза юр вывтіыд, пырасны кӧ быдтасъясыд налӧн град йӧрӧ.

Мам миян вензьӧмӧ некор эз пырӧдчывлы, но кывзас-кывзас да ассьыс кывсӧ шуас жӧ: оз, оз пӧперегӧн, а чойяскостса сёрниысь шӧр мӧвпсӧ ошкыштас либӧ менамдор керыштас.

— Пашӧ пиӧ-ӧ... Валь Ольгаыскӧд ӧд вӧв бӧрся вӧв гӧрлывлам, шердын на шердын кӧдзам... Гӧститӧдліс и кӧза йӧвнас, кор керка мыш выв колхоз муяссӧ кӧдзлім-пуктылім. Вайӧд инӧ Зось Миш Сашыслысь кӧзаписӧ... Быдтам...

Выль во водзвылын миян тӧвся жырйын тотшъяліс нин кӧза баля... Но мыйлакӧ корӧсьын кышӧдчыштіс сӧмын менам школаысь локтӧм бӧрын, кор ме сы дінын бергала, мыш вывсӧ гыжъяла-мольӧда. Мам казялӧма жӧ тайӧс да вежон мысти и вайӧдіс Валь Ольга ордысь ай кӧзаписӧ. Розаӧс (тадзи нимтім Сашлысь кудриа плешка еджыд кымӧса руд кӧзапиӧс) быттьӧ вежисны. Лунтыр, тыдалӧ, лэчыдалӧны. Локта школаысь — корӧсьыс сӧмын діныс кольӧма, крӧвать вылысь эшкынтӧ лэдзӧмаӧсь, лабичӧ бӧж увсьыс ӧрешкисӧ лэдзыштӧмаӧсь, косьмӧма нин. Пакӧститчыны и мӧдісны, быттьӧ понпиян — эшкын пельӧс сёйӧмаӧсь... А нӧшта и кӧдздӧдіс... Лэччӧдны, эськӧ, картаӧ, мӧс дінӧ, но люкыштны, тальыштны да дойдны на ӧд вермас ичӧтъястӧ. Ас оланінын, тӧвъян жырйын и видзам, кӧні и бергӧдчынысӧ некӧн, но пон ни кань, на пыдди — кӧзапиян...

Юрӧ воис Сашлӧн мӧвпъясыс: тренируйтны пӧ колӧ кӧзапиянӧс. Люкасьны велӧді... Чеччавны, мед град йӧрын палич найӧс эз суӧд. Рытъясын. Лэпта кыкнаннысӧ крӧвать вылӧ, матыста дорланьыс дай йӧткышта. «Бе-е-е!» — шуасны. Доймыштӧны ли, геройствонас ошйысьӧны ли... Сэсся пызан вывсянь, паччӧр вывсянь мӧді чеччӧдлыны. Быдмыштісны нин да. Сэк кості посводз ув лӧсьӧді, турунысь чом вӧчи. Сэтчӧ и лэччӧді кӧзапиянӧс. Тренируйтны, паччӧрсянь джоджӧ чеччӧдлыны сӧмын и катӧдла керкаӧ. Гидас гоз бадь корӧсь лун кежлас, а вой улас шоныд помӧйӧн юктала, чӧстала на нӧшта, вичмӧдыштӧм нянь шамрала, йӧвтор солькнита...

Тулыс кежлӧ менам кӧзапиян пидзӧс кырйылӧдз быдмисны. Корӧссьыс умисны — пипу вожъяс вая. Войбыд грымгасны-йирасны кырсьсӧ.

Вӧля вылӧ лэдзан кад воис. Петкӧді Розаӧс да Тегурайӧс вӧльнӧй свет вылас, кӧсъя дзиръя восьтны, а найӧ — скок, скок да юр выв судта потшӧс вомӧн сӧмын и звиркнитісны, а сэсся котралыштісны ӧшинь улын да котӧртісны раскӧ.

«Но, Модя, школаысь локтігъясӧ менӧ лымйын туплялӧмсьыд менам кӧзаяс косӧдасны тэныд водзӧстӧ: галанка ни сёркни он аддзыв, — радлышті аслам быдтасъяс вылӧ видзӧдігтыр. — Куштасны градтӧ, а мун да кутав тайӧясӧс».

Важысянь грездын тадз вӧлі: йӧрӧ пырӧм ыжӧс, мӧскӧс босьтӧны пленӧ, вайӧдасны гортӧдзыс, а сэсся нин арнас мынтысян — галанкаӧн ли, сю кольтаясӧн ли: мый пӧтравитасны.

Коли тулыс. Гожӧмыс арлань кутіс катовтчыны, а кӧзаяс оз и думайтны косӧдны Модялы водзӧс, куштыны град йӧрсӧ. Вӧрас, раскас, видзӧдтӧ, шыранькытшыс да том пипу-бадь вожъясыс налы чӧскыдджык. И ыжъяслӧн кӧзяинъяс лоисны. Водзті найӧ вӧлі йирыштасны ӧшинь увъясысь турунсӧ, водасны гож сайӧ да лун-лун куйлӧны-поиктӧны, а кӧзаяскӧд стадитчӧм бӧрын вӧрысь эз кутны петавлыны. Менам кӧзаяс налӧн командиръясӧн лоисны... Ыжъяс рытнас Тегурай да Роза веськӧдлӧм улын ставныс локтӧны Матвейлӧн кильчӧувса ӧдзӧстӧм гидас да сэні и узьлӧны.

Кынмалӧм бӧрын менам кӧзаяслӧн синъясыс аддзӧмаӧсь жӧ Модялысь сёркни градсӧ... Пӧръялӧмӧн ли мый, но Роза и сюрӧдчӧма сылы. Модя и босьтӧма сійӧс пленӧ, шлёндайтыштӧма кӧнкӧ, а сэсся локтіс ӧшинь улӧ да горзӧ:

— Пашӧ-ӧ-ӧ! Ванька Паш кок пӧлӧ-ӧ! Розаыдлысь юр донсӧ ӧні вештыны ковмас. Пленын сійӧ менам. Град йӧрӧ пыралӧма, став корсӧ йирӧма, моздор сёркни нетшыштӧмасӧ гортӧ пырті...

Мунім гид дорас. Жаль меным Розаӧй, но гидыс, видзӧдам, тыртӧм. Вӧсньыдик ӧдзӧсыс торпыригын, чагйӧ быттьӧ кодкӧ лэдзӧма... Тайӧ Тегурайӧ аслас ён сюръяснас мездӧма тадзи ассьыс чойсӧ да найӧ сэсся ӧтлаын и мунӧмаӧсь Матвейлӧн кильчӧ улӧ ыжъяс дорӧ.

Мӧд луннас Модя, Веня да ме лунтыр выль ӧдзӧс вӧчим. А Роза Тегурайыскӧд быдмисны. Роза чӧскыд да уна йӧла пемӧсӧн лои. Мӧс джын, мам шуӧм серти. Тӧвнас посводз улын, кӧдзыд гидын и олісны. Лун космысь пипу йывъяс дадь кузя кражъялӧмӧн вая — войбыд и лунтыр грымгӧны-йирӧны кырсьсӧ.

Мӧд вонас кӧзаясӧс кутіс видзны Модя, а сэсся и Веня. Во вит-квайтӧн грездын пӧшти быд семьяын лӧсьӧдісны кӧзаясӧс. Йӧв вылас, дерт, быдӧнлӧн мӧсъяс тшӧтш вӧліны, но кӧзаяс дорын бура кутісны овны-рӧдмыны ыжъяс. Грездса став олысьяс ас вурунысь кыӧм-гындӧм кепысь-валегиӧн ветлісны.