ДУДЫСЬ ВӦВ

Медся кыв кутана да сьӧкыд уджыс воліс миян пастукалан лунъясӧ. Ыджыд-ӧ котыр — вит мӧс да порсь эськӧ и эм, да вот тай... Давидлӧн Сюрукыс уйла кодь, пыр шычкыртӧ-ветлӧ. Миян Сьӧдпель да Веняяслӧн Гӧрданьыс нырсӧ кӧ виддзӧ тшукӧдасны, кӧть лунтыр ӧти местаын йирсьӧны. Ӧльӧксанъяслӧн ведра ыджда вӧраа Чернукыс да вуж кодь вӧсньыд порсьыс жарсьыс да лӧдз-номсьыс зільӧны дзебсьыны вӧрӧ. Вот и видз разі-пели ветлысь скӧтсӧ, быдӧн вӧсна тӧждысь, мед эськӧ эз воштысь, да тшӧтш и порсьпи вӧсна пов, мед кытчӧкӧ эз сгинит. Орчча керкаысь ар джынъя порсьыс, кузь гӧна-щӧтя, сьӧд-еджыд сера, пудъя кымын польӧпи эновтчис овны ыжъяскӧд да кӧзаяскӧд, тыдалӧ, град йӧрын пакӧститчигас унджык сюрліс мыш кузяыс ньӧрйыс, либӧ мудзӧ вӧтлысьнысӧ тэрыб кока пемӧсъяс бӧрся. Порсь велаліс мӧсъяс дінӧ, наысь воськов оз кольччы.

Кузьӧн кажитчыліс пастучитан луныс, гажтӧм ӧтнамлы, дас арӧсаыдлы. Мукӧд зонкаяс да нывкаяс ӧд колхозӧ вӧвъясӧн юр кыскавны мунӧны, куртны да. Купайтчасны-гажӧдчасны бурпӧт.

Ӧтчыд вӧтлі мӧсъясӧс Нёмыд ю дорӧ. Берег вылыс зэв туруна, йирсьыны да йирсьыны эськӧ скӧтлы, но оз тай. Лӧдзьяс дӧсадитчӧмысь ӧтарӧ вӧрӧ пырӧны, он на биась да печенясь.

Коркӧ вель ыджыд нырдӧ воим. Вот сэні и киӧ босьті мӧсъясӧс. Быттьӧ йӧрӧ йӧрті. Оз нин, майбыр, пышйыны, кӧть жар, кӧть лӧддза-номъя. Куимладорсяньыс потшӧс моз найӧс видзӧ векньыдик, но крут, пӧшти сувтса берегъяса Нёмыд ю, а нырд помсяньыс — ме. Песті вӧр дорас бипур, пукала, шог ог тӧд: картупель пӧжала, печеняся.

Мӧсъяс йирсясны-йирсясны да вӧрлань эськӧ нырйысьласны, но ме бӧр нырд йывланьыс косӧда. Пӧтісны, куйлыштісны да бара йирсьӧны.

Лун шӧр бӧрын мӧсъяс дінӧ кыськӧ вӧв воис. Тӧді ме сійӧс, Саврас, уж. Тӧв ни гожӧм оз уджав, со и лэдзӧмаӧсь вӧля вылӧ, мед ачыс чӧскыд вежӧд вылас вердчӧ, турун оз ков сылы телегаӧн ваявны.

Мен «уджйӧза» вӧлі тайӧ вӧлыс, окота водзӧс босьтны. Босьті кузь ньӧр да кӧсйи швичйӧдлыштны пач кодь мыш кузяыс, вӧтлыны ылӧджык, но Саврас кыпӧдіс юрсӧ, топӧдіс пельяссӧ да скӧрысь гӧрӧктыштіс: «Матыстчыв пӧ... Матыстчыв, нолтӧ...»

Повзи, чужъясьӧ и курччасьӧ да. Шыбиті ньӧрйӧс, пукси би дорӧ, а Саврас муніс мӧсъяс дорӧ да на дінын мӧдіс йирсьыны. Гажтӧм жӧ, тыдалӧ, лун-лунтӧ ӧтнаслы шӧйтны.

Гӧрсьӧм-кӧдзсьӧм бӧрын вӧвъясӧс луд вылӧ лэдзлӧны турун пуктытӧдз. И на дінӧ кӧ слӧймас Саврас, кутавнысӧ пӧ веськыд мат: ачыс оз сюрӧдчы и мукӧдсӧ оз сет кутны. Пельпом саяс сермӧдъяса верзьӧма морт вылад пӧ кӧин моз усьласьӧ, вӧвсӧ нӧйтӧ-курччалӧ.

— Яндысьтӧм бугыль! — скӧрала Саврас вылӧ, но сійӧ бӧжнас оз ӧвтышт, тӧдӧ, некод сылы нинӧм оз вӧч. — Бур дядьӧ улӧ кӧ эськӧ веськавлан, велӧдасны жӧ. Вузаласны кӧ вот чиганъяслы, вежан небось сэки ӧбичатӧ...

Ёна сійӧ менӧ кольӧм тӧвнас ӧбидитіс, тшӧтшъяяс водзын серам туйӧ лэдзис.

Колхозникъяслӧн челядь, дас — дас кык арӧсаясыд, гожӧм-арнад ми ёна нин отсасьлім колхозлы: кыскалім вӧлӧн турун юръяс, куртім, талялім зорӧдъяс, вӧла машина бӧрын кӧртавлім кольтаяс, керим картупель да мукӧд град выв пуктасъяс, агсасим — вӧчим ставсӧ, мый вын серти.

Туруннад, няньнад, мый воліс трудодень вылӧ, миянӧс эз жӧ кедзовтлыны.

Воліс тӧв, и миян йылысь быттьӧ вунӧдлісны. Гожӧмнас кӧ бригадир миянкӧд меліасис, тӧвнас ми сылы копрасим. Немтор он вӧч, могыд кӧ суас. Колӧ вайны турун, пес — ставсӧ даддьӧн он берт. Матысьджыксӧ, дерт, сідзи и гурйӧдлім школа бӧрын, а ылыссьыс — вӧлӧн.

Школаӧ лэччигӧн, водзджык гортысь петам да, ӧта-мӧдӧс водзалӧмӧн зілям аддзӧдлыны бригадирӧс. Урокъяс бӧрын тэрмасям конюк дінӧ. Мукӧддырйиыс ӧтчукӧрӧ грездса пӧшти став челядьыс веськавлам. Оз, дерт, миян сы мында вӧлыс ков, быд семьяӧ — ӧти. Но Веняяслӧн, шуам, ӧти вӧвсӧ кыкӧн корӧны, а Ӧльӧксанъяслӧн — куимӧн. Шудаӧсь, кодлы мойвиас, а кодлы оз — петігас синваыс забеднӧысла гӧвкъялӧ. Мӧдысь ковмас волыны. Вӧлыс пӧ этша, быдӧнлы ӧти лунӧ оз ло.

Ӧтчыд ӧтнам веськалі да, бригадир кыв эз шу, гижыштіс бумага. Котӧртӧді конюк дорӧ.

— Рытнас кежав, Серкоӧс босьтлан, — кӧсйысис конюк.

Луныс тӧдлытӧг-маитчытӧг коли. Урокъяс бӧрын ньӧби лавкаысь нянь кӧрыш, муні конюшняӧ.

— Серко чотыштӧ, а мукӧдсӧ сеталі, — нускыштіс Вань Вань. — Абу сэсся аски кежлас.

— Кы-ыдзи а-бу-у? — ырсмуні ме. — Бумага вайлі Илля Егоровичсянь. Вунӧдін?

— Бумагаыд бумага на и эм, — ышловзис Вань Вань. — Абусӧ ог сет. — А сэсся содтіс: — Саврасӧс босьтлы... Ачым кӧсйи аски песла кайлыны ягас, да инӧ мӧдысь нин.

— Сав-ра-сӧ-ӧс? — падмышті ме. — Оз сійӧ менсьым кывзысь, асныра, шуӧны.

— Эн невӧлит, эн дӧзмӧд, да кывзысяс, — конюк пырис вӧвла. — Петкӧд сийӧс-заводсӧ, мегыр, бӧрйы додь.

Саврасӧс ме некор эг доддявлы. Йӧзлысь, Вань Ваньысь кындзи, пес ли турун вайӧм сійӧн эг жӧ аддзыв. Коркӧ чой паныд пес доддьӧн воча веськалісны. Быттьӧ тракторлы конюклӧн додьсӧ сӧвтӧма, а Саврас ёна зэлӧдчытӧг и жмотіктӧ-кайӧ кыр вочасӧ, эз и сувтлы. Кывлі, Вань Вань пӧ радейтӧ тайӧ вӧвсӧ. Песла каян рытъяас пӧ ныр улас кык таз зӧр сетас, а асывнас ещӧ ӧтикӧс, да висьталас:

«Сёй, Савраско, сёй. Сэсся песла ветлам, веськӧдыштам кокъястӧ».

«Йӧзыд мыйсӧ оз больгыны да, — такӧді ачымӧс, — вот босьтла дай кыскасям. Кос кражъястӧ гунньӧдлас. Пач кодь со».

Ме петкӧді доддясян кӧлуй, сювъяс вылас пӧрӧді бокыньтӧм ён додь. Кӧрт шына сювъя, пӧв пыдӧса, водзыс гезъя — турун кыскалан додь.

— Ветлы зонмыслы пессӧ кыскавны, Савраско, — доддясигӧн меліасис конюк да тапӧдіс шыльыд мышкас.

А вӧв кывзӧ. Сийӧсад юрсӧ ачыс сюйис, додь вож костад лючки пырис. Вань Вань шурк-шарк и доддясис.

— Петкӧд моздор-мӧд турун да мӧдӧдчӧй сэсся. — Но-о, Савраско, ветлӧй, бур туй, — меліа шуис Вань Вань.

Саврас вӧрзис, петіс конюшня дорсьыс да мӧдіс рӧдтыны вӧла туй кузя миян грездлань. Гуньгӧ-мунӧ, каттьӧ тшӧкиа кокъяснас туй, ӧтарӧ-мӧдарӧ павкнитчӧм кузь бурысьыс шылькъялӧ сьылі вылас.

Вуджим сиктса медбӧръя керкалысь ӧшинь увсӧ. Саврас ньӧжмӧдчис, мӧдӧдчис восьласӧн. Руйгӧ-мунӧ, кокъяссӧ ӧдва босьталӧ. Сё кымын воськов мунӧм бӧрын, видзӧдліс мегыр пырыс, быттьӧ юаліс: «Кытчӧ менӧ вой улас нуӧдан?»

Ме тӧда: шоныд оланінсьыс некутшӧм вӧв окотапырысь оз мун, вӧтлыны колӧ. Гортланьыс мӧд делӧ — скачӧн кульӧны, кутны колӧ, мед оз ньылӧд да конюкыс оз вид, а тайӧ вывті нин... Шлочнитышті вӧжжи бокнас вӧв мышкӧ — Саврас тан сувтіс.

— Но-о, но-о, мый нӧ тэ! — летйышті вӧжжиӧн.

Вӧв оз вӧрзьы, видзӧдӧ мегыр пырыс ме вылӧ. Вӧтла — оз мун. Дыр сулӧдіс. Лета вӧжжиӧс — оз вӧрзьы. Дӧзми, гаровті вӧжжиӧс юр гӧгӧрпӧв да кыдз тай швичкӧбті помнас вӧвлы пач кодь задъяс. Саврас видзчысьтӧмысла весиг чеччыштліс. Пыркнитіс лёзь бурыся юрнас да зэв чорыда камӧбтіс веськыд бӧр кокнас додь синмӧ.

Ме, быттьӧ эг и вӧвлы, повзьӧмла тімбыльтчи додь вылысь лымйӧ: «Виис эськӧ, инмис кӧ кытчӧкӧ!» Бур, мый додьсӧ ёнпырысь вӧчӧмаӧсь да эз жугав сювйыс.

Коркӧ сайкалыштіс полӧмӧй, пукси доддьӧ да эг нин кучкы, а сӧмын вӧрзьӧдышті вӧжжиӧс да «но» шуи.

Воссис гажыс! Саврас бурпӧт дізьӧдіс додь сювъяссӧ. Ӧти кокыс мудзас да мӧднас камӧдӧ. Оз тай дзенав кокыс. Кӧрт шынаа додь сювйысь ли подковсьыс би сявкйӧ. Чорыд лым шмоткиясыс пуляяс моз ме вылӧ шуркйӧны. Кок увсьыс став лымсӧ резіс-койис, тыртіс менӧ.

Чеччи доддьысь — вӧв дугдіс чужъясьны. Петі водзас, кӧсйи дом поводӧдыс нуӧдны — оз мун, пыксьӧ.

«Бергӧдча! Вӧвнас и ставнас!» — скӧрала, но бара на мыйкӧ вылӧ надейтчыссьӧ. Но ог тӧд, мый вӧчны. Вӧжжиӧ кутчысьны ог лысьт. Бӧрда доддьын, абу окота коснысӧ, а Саврас сулалӧ, кывзӧ менсьым ливзӧмӧс.

Час кык, тӧдӧмысь, коли татшӧм ноксьӧмнас. Пемдіс, а ми Шожым сикт помын на сулалам. Кӧсъя нин вӧлі бергӧдны Саврасӧс гортланьыс, но сэки кылісны бӧрладорсянь кок шыяс. Матыстчис миян грездын Столля тьӧт ордын олысь, Тимофейӧн шуӧны, Шожым горулын сельполы склад тшупӧ. Меным нимкодь и сылы: меным сыысь, мый лоис кутшӧмкӧ надея катӧдны тайӧ асныра вӧвсӧ гортӧдз, а Тимофейлы мудзвывсьыс оз ковмы нёль верстсӧ мунны подӧн.

— Виччан кодӧскӧ? — юаліс сійӧ.

— Вӧв со сетісны... Оз мун дай пом, Тимофей Иванович.

— Висьмис ли мый?

— Висьмас тайӧ... Дыш! Ыръянитӧ...

— Нӧйтін либӧ?

— Ӧтчыд кучки.

— Оз позь скӧтинасӧ нӧйтны. Вӧлыд ӧд ок тӧлка пемӧс, помнитӧ лёксӧ и бурсӧ. Пуксьы додь бӧрас...

Тимофей лукйысьыштіс нопъяс, перйис коляс пажын няньсӧ да ичӧтик торъясӧн дыркодь вердіс Саврасӧс, сёрнитіс сыкӧд, малаліс юрӧдыс, гыжъяліс бурысь увсӧ, а сэсся пуксис додь нырӧ турун вылас.

— Дью, Савраско, дью-у! Мӧдӧдчылам, — босьтіс вӧжжисӧ киясас, но эз кучкы, эз весиг тракнитышт.

Вӧв вӧрзис места вывсьыс.

— Со нӧ, мӧдӧдчис... Оз радейт, кор сыкӧд скӧрысь либӧ вынӧн...

Тимофей нюжӧдіс кутшӧмкӧ «И-и-халы ко-за-а-ки» нор сьыланкыв. Ачыс сійӧ волӧма комиас Украинаысь, гортас уджалӧма конюкӧн, со и кывзӧ сылысь вӧлыд. Саврас весиг рӧдтыны-гӧнитны босьтчис.

Тӧдлытӧг и воим грездӧдз. Тимофей пырис Столля баб ордӧ, а ме бара коли вӧвкӧд ӧтнам. Эг путьмы шуны, мед эськӧ куим керка костсӧ колльӧдыштіс. А гашкӧ, эг и кӧсйы мудз мортсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ новлӧдлыны.

Саврас крута бергӧдчис да восьса дзиръяӧд пырис Столля баб йӧрӧ: воим пӧ, лэдзав...

Ӧшинь улас бергӧдчынысӧ некыт. Скӧрми да горт дорӧ веськыда лымтіыс веськӧді. Джуджыд лымъяд эз сувт, вӧйӧмысь полӧ да йӧра моз кульӧ лымтіыс. Доддьӧ потшӧс заворас крукасьліс да муртса эз пӧр. Кыкнан киӧн шашаритчи додь подъяс. Столля баб дорын нянь тупӧсь доддьын на вӧлі, а горт дорӧ вои да абу нин. Код тӧдас кытчӧ лым пиас гудрассис да коли.

— Вӧв вайӧді, — висьталі гортсаяслы, — отсыштӧй лэдзавны да йӧртны гидӧ.

Мам да ыджыдджык чой пасьтасисны да пыр и петісны отсасьны.

— Лымйӧсь тай вӧлыд, кыті нӧ локтін? — пыр и казяліс мам нелючкиторсӧ.

— Йӧртіыс келіс. Столля баб дорӧ кежӧдіс да... Кытчӧкӧ нянь кӧрыш воши и... Асныра вӧв...

Лэдзалім вӧлӧс, гидӧ пыртӧдам — оз пыр. Кутшӧм вӧвъяс сӧмын сэні эз узьлыны, а тайӧ оз пыр. Лясниас пыртлі турун, гидсӧ югзьӧда пӧнарӧн, оз пыр дай пом. Дыр ноксим. Ме нин кынми, мудзи. Сэсся мый вынысь тракниті дом поводӧд. Вӧв бырснитіс-пырис гидӧ.

Кыскасьӧм вылӧ лӧсьӧдчӧма, да турунсӧ, майбыр, эг жалит, лясни тырыс лэдзалі. Мед сёйӧ, асылӧдзыс бурмас этшыс.

Ачым сёйтӧг и унмовси паччӧрӧ.

Вӧтӧн став пессӧ, во гӧгӧр кежлӧ, кыскалім. Саврас тэрыба ветлӧ, ректысьны отсасьӧ: песовтас додьсӧ боквыв — пескыс колана местаӧ ачыс киссьӧ.

Садьми да бур вӧтысь чӧскыда нюжӧдчылі. Но юрӧ воис тӧрытъя локтӧмӧй да ӧдйӧ кӧмаси-пасьтаси.

— Узьыштін на мед... Дӧнзяс на кузь луннад пестӧ кыскавнытӧ, — жалитыштіс мам.

— Кутшӧм узьӧм, нянь кӧрышӧс колӧ корсьлыны. Нянь ӧд воши, нянь!

Посводзысь босьті кӧрт зыр, лямпа да петі звӧз помӧ. Чӧв-лӧнь вуджи карта сайясті Столля баб йӧрӧ. Видзӧдлі кильчӧ доръяссӧ, вӧв додь туйӧд кодйысьышталігтыр ньӧжйӧник локта гортлань. Надеяӧ нин воши: «Кутшӧмкӧ понлы сюри», — маитча.

Но шудӧй вӧлӧма на. Кодйышті, да нянь тупӧсьыд брынь мыччысис. Горт дорӧ матӧ усьӧма, тӧкӧтьӧ лымнас и тыртыштӧма. А зэв эськӧ жальӧн коли, эз кӧ сюр. Сэки ӧд, карточка вежӧмсянь мӧд воас, зэв на вӧлі сьӧкыда сюрӧ лавкаса няньыс: кузь ӧчередьяс ковмыліс сулавны нянь тупӧсь вылӧ.

И со нин чойкӧд петім доддясьны. Петкӧда вӧлӧс картаысь, но ляпкыдик ӧдзӧсӧдыд Саврас оз кӧсйы воськовтны порог вомӧныс. Тракйи, тракйи дом поводӧдыс да коркӧ и петіс жӧ. Мӧді сийӧсавны вӧлӧс, а сійӧ лэптіс юрсӧ, ог судз.

— Петкӧд сӧчӧнъяс, — шуа чойлы, — тэ верд, а ме сэк кості сийӧсала.

Чой ӧдйӧ пыраліс керкаӧ, петкӧдіс сӧчӧн да торйӧн-торйӧн ки пыдӧс вывсьыс вердӧ Саврасӧс. А ме сійӧс и виччыси: шырк — и сийӧсыд вӧв сьылі вылын нин. Ӧдйӧ бергӧді сійӧс, мед копыртӧм юрсьыс бӧр эз шлывгысь, лӧсьӧдышті бурысьсӧ да боксяньыс, мед оз чужйы, мыш вылас павги шлиясӧ, а сэсся ӧдйӧ гаровті бӧж улас. Додь вож костӧ Саврас бура пырис. Доддясим, но вомкӧртавны эз сетчы. Кӧртсӧ оз босьт вомас. Лэптіс юрсӧ да весиг сӧчӧнӧн эз ылав. Ӧдва бӧрсӧ и пысалі клячсӧ сермӧд кольчаас.

Мӧдӧдчим песла куимӧн — мам да чой тшӧтш. Саврас оз тэрмась вӧрад, руйгӧ-мунӧ. Ме сійӧс ог жӧ тэрмӧдлы.

— Вӧтлышт, кынтан туй вылас, — оз терпитсьы чойлы.

— Тише едешь пӧ, дальшӧ будешь, — рочалышті. — Пукав, а кынман кӧ, додь бӧрас котӧрт, ӧдйӧ шоналан.

Ён вӧлыд бувс-бовс, йӧра моз пырис чипас дорӧ, бергӧдчис. Сувтӧді Саврасӧс, ныр улас сеті моздор турун, вӧжжисӧ пысалі джуджыдкодь важ мырйӧ. Кырсьыс усьӧма, но видзӧдлас серти лы кодь ён. Лӧсьӧдышті лым вылас додь, вӧйтышті сюв вылас тальышталӧмӧн, мед оз ло пӧлӧс, краж чукӧрсӧ весалім лымйысь, да мӧдім сӧвтчыны. Мам да чой водзас, а ме ӧтнам — бӧрас, йывсяньыс лэптала кражъяссӧ. Меным тыдалӧджык, да командуйта.

— Лэп-тім, ӧп-па-а!.. Этайӧ кызсӧ дорас... Тайӧясӧс шӧрас тэчам... Этайӧ бара кыз, тайӧ дорас буретш лоӧ.

Додь синмӧдзыс нин кражъяссӧ тэчим.

— Тырмас нин, буди? — юаліс мам, — выль туйӧн ӧд петнысӧ. Падмас.

— О-о, он тӧд тайӧ вӧвсӧ, трактор кодь вына! — ошкышті Саврасӧс. — Куим-нёль краж ещӧ пуктам...

— Но сэсся и шань, — бара шуис мам. — Мыччы гезсӧ.

— Этійӧ ӧти кражсӧ... Медвылас, сигӧртны, — босьтчи помас.

Краж помыс йылӧдыс менам лыбис, а водзыс мамлӧн — эз.

— Лэп-тӧй, ӧп-ӧп! Н-но, н-но! Босьтлӧй! — горӧді.

Эг и тӧдлы, кыдзи тайӧ артмис. Додь швучкылӧ вӧрзис.

Краж пом дізмуні-уси кок вылӧ, сотыштіс водз чуньсӧ. Чой тутӧма лымъяс. Мам век на кутӧ кражсӧ помӧдыс, а вӧв бувскӧ-петӧ юж туй вылӧ. Видзӧдлі — мырйыд бок вылас. Улітіыс сісь вӧлӧма да чегӧма.

— Вӧтліс ӧд вӧвтӧ, вӧтліс! — чеччис да лӧвтӧ-лыддьӧдлӧ чой. — Горшасин? Вӧтӧд да бергӧд ӧні вӧвтӧ... Сісь мырйӧ со и домыштлӧмыд...

Вензьыны вӧлі некор. Ме уськӧдчи вӧв бӧрся да ӧдва и суӧді, юж вылас петігӧн нин. Додьсьыс кӧртавтӧгыд джын пескыс усялӧма. Пукси доддьӧ, судзӧді туй бокӧд кыссьысь вӧжжи пом.

— Тпру-у, тпру-у! — горза да мый вынсьыс зэлӧда вӧжжи.

Сувтӧм пыдди вӧв кутіс котӧртны. Кӧртавтӧм кражъяс гылалӧны, туй кузялаыс кӧдзи. Ӧти кыз краж, сы вылын пукалі да, воис горт дорӧдз.

Ӧшинь улын бара на песі вӧлӧс, кӧсйи кежӧдны звӧз дорӧ, но Саврас мӧдарӧ бергӧдіс юрсӧ, конюшнялань, да эз и ньӧжмӧдлы воськовъяссӧ.

Быд туйвежын зіли бергӧдны вӧлӧс, но весьшӧрӧ: сійӧ ыззис да кыккокйыв кутіс кульны гортланьыс, тэрмасьӧ вӧсни гӧлӧса аслас чаньяс дінас, зӧр сёйны да.

— Мыйкӧ нӧ Савраскоыс менам уджаліс эз? — конюшня дінӧ водз воӧмӧс аддзис да юаліс конюк.

Вирӧй пузис тайӧ тешитчана юалӧм вылас:

— Уджаліс тай! Смекайтчан сэні! Калбас вылӧ колӧ катӧдны тэнсьыд вӧвтӧ. Кӧинъяс мед косявласны ли! Грӧш дон оз сулав татшӧм вӧлыд.

— Э-э-э! Оз на сійӧ кыскасьӧм вылӧ зӧрсӧ сёй, мӧдтор вӧсна на сійӧс видзӧны, — босьтчис ошкыны Савраскосӧ Вань Вань, но ме сійӧс эг кывзы, ӧвтышті киӧн да лэдзавтӧг и коли вӧвсӧ.

Сійӧ лунсяньыс, думысь, нэм кежлӧ, синмӧн мед ог аддзы, сэтшӧма лӧгаси Саврас вылӧ, но со тай, локтіс кыськӧ, йирсьӧ мӧсъяскӧд, а ме, быттьӧ артмӧ, конюкала, тшӧтш видза сійӧс мӧсъяскӧд ӧтлаын.

Рытланьыс нырд помӧ петісны кык ыджыд руд пон. Эг кӧ эськӧ кывлы луннас налысь увтӧмсӧ, чайті кӧинъясӧн. Вӧрас кодӧскӧ ёна вузӧдісны. Тыдалӧ, ыджыд, водзсасьысь зверӧс: сёйӧмӧн сёйӧны, чепсасьӧны. Сэсся вочасӧн гӧлӧсъясыс ылысмисны да лӧнисны. Воисны, кодкӧ быттьӧ корис найӧс. Повзи. Вувзьысясны кӧ, дорйысьны нинӧмӧн. Но понъяс ме вылӧ эз и видзӧдлыны. Найӧ казялӧмаӧсь порсьӧс да уськӧдчисны сы вылӧ. Порсь весьӧпӧрис, котралӧ мӧсъяс гӧгӧр. Дзикӧдз звермисны понъяс, вӧйсӧдлісны и мӧсъясӧс.

Давидлӧн Сюрукыс чеччыштіс крут берег вывсянь Нёмыдӧ да вуджис мӧдарас. Сы бӧрся ваӧ чеччалісны и мукӧд мӧсъяс, а медбӧрын — порсь.

— Ой-ёй-ой! Порсьсӧ вӧйтісны, вӧйтісны зверьясыд! — горӧді ме да беддьӧн уськӧдчи понъяс вылӧ. Эз тай повзьыны, вузӧдісны и ме вылӧ. Вот-вот косявласны. Синъясныс виж биӧн ӧзйӧны, беддьысь неуна полыштӧны да кытшлалӧмӧн усьласьӧны. Кыкыдлы воча дыр он воюйт, а отсӧг виччыны некысянь.

Мӧд киӧ босьті тшынасьысь гӧлӧвня да дзик бипур дінӧ мышкӧн сувті. Биыс мышсянь оз-ӧ видзышт, кӧть нин веськыда уськӧдчӧмсьыс.

Друг гораа гӧрӧктіс Саврас, тыдалӧ, ёна дӧнзис татшӧм зыксьыс, кӧть сы вылӧ понъяс и эз усьласьны. Сійӧ сувтліс бӧр кокъяс вылас, пыркнитчис да кыккокйыв зырӧдіс понъяс вылӧ. Пиньяснас кӧсйӧ курччыны, кокъяснас талялӧ-чужйӧ. Ӧти понйыслы, тыдалӧ, инмис. Сійӧ лэбовтіс ылӧ бокӧ да лявзігтыр, быттьӧ кульӧны кучиксӧ, усйысис вӧрӧ. Мӧдыс, ӧтнас коли да, быттьӧ эз и вӧвлы, ӧдйӧ жӧ пышйис.

Мездми да котӧрті берег вылӧ. Мӧсъяс руза-разакылісны ю мӧдар вӧрын, а порсь, тыдалӧ, вӧйис. Мӧсъяс крут берегтіыс кайӧмаӧсь, а порсьыд сэтшӧминтіыд оз кай. Сэсся дженьыд кокъяснас сійӧ, дерт, и вартчынысӧ оз сяммы.

Котӧрта Нёмыд пӧлӧн горув. Нырд помӧдзыс вои. Берегыс сэсянь ляпкалӧ водзланьыс. Порсь оз тыдав, ни шойыс оз кылав. Котӧртышті водзӧджык и берег дорсьыс рукӧстӧм шы кыліс, а сэсся и кузь туруныс гыавны пондіс, ылысмӧ месянь.

Ӧдйӧ вуджи юсӧ, видзӧда — кок туй, лыа вылас порсьыд васьыс кайӧма да мӧсъяслань котӧртіс: туруныс берег вылас кышакыліс-гыаліс. Котӧрті кок туйӧдыс да ӧдйӧ и мӧсъясӧс аддзи: вӧрас ылӧкодь нин пырӧмаӧсь, мунӧны и мунӧны, тшак корсялігмоз.

Вӧтлі мӧсъясӧс вӧрысь, вайӧді лыаа лажмыд берег вылӧ да келӧді юсӧ... Порсьлы эз эськӧ вӧв окота ваас пырны, но ӧтнас коли да кытчӧ воштысяс. Буз чеччыштіс ваӧ, вӧйліс, бӧр кыпӧдчис ю шӧрас нин, чушнитіс, бара вӧйтчыліс да торпеда моз пробка нырыс тшукис нин мӧдар берегас. Ёна и повзьылі, а зэв на и ӧдйӧ, аслысногӧн вуджӧ порсьыд ватӧ.

Бӧр вайӧді мӧсъясӧс нырд йылӧ. Саврас абу на мунӧма, йирсис важ местаас. Ме перйи сумкаысь пирӧг да видзчысьӧмӧн куті матыстчыны вӧв дінӧ.

— Н-на, н-на, Савраско, на-а, мездысьӧй. Дорйин, да ставыс со лючки-бура помассис, — шуала мелі гӧлӧсӧн, а ачым пыр матыстча сы дінӧ, пыр сибӧдча.

Саврас кыліс менсьым гӧлӧсӧс, лэптіс юрсӧ да ачыс мӧдіс локны мелань. Сувті. Вӧв надзмыд воськовъясӧн матыстчис ме дінӧ, исыштіс ки пыдӧс вылысь мӧс выя пирӧг тор, босьтіс небыд вом доръяснас, дыр няклясис. Посни торъясӧ пыригтӧм пирӧг дыр тырмис чӧсмӧдлыны вӧлӧс. Кор няньыс быри, вӧв исыштіс юрсиӧс, пуктіс менам пельпом вылӧ юрсӧ да ыджыда, быттьӧ став морӧснас и рушкунас, ышловзис.

Мем кажитчис, быттьӧ тадзи вӧв мынтӧдчис ме вылӧ коркӧя лӧгасьлӧмсьыс.