РУЧПИ

Сёр арын, кор нин сиктгӧгӧрса расъясысь, Степ шор бокысь, Йӧнӧд ковтысысь да весиг Ванюк туй бокысь сьӧлаяссӧ лоӧ мыйтакӧ кыйӧма, а ёнджыкасӧ вӧйсӧдлӧма, миян, челядьлӧн, арся кыйсян пӧра помассьӧ. А мый сэсся вӧчан? Полошитӧм пӧткаясыс сюсьмӧны да весиг медся мича гӧлӧса чипсан шы вылас оз локны. Ӧтчыд чипӧстчылас айыс либӧ эньыс: тані пӧ — и ланьтӧ. Тӧда, абу сэні сійӧ ӧтнас, дыр чипсася, но воча шыасьӧм сэсся оз и кывлы. Муна сэтчӧ, гӧграла юр дикмытӧдз, но жбыр ни жбор — му вывтіыс, чӧд коръяс увті код тӧдӧ кытчӧ котӧртӧмаӧсь. Овлӧ, дерт, и выліас веськала, но сюсь пӧтка, сэтшӧмсӧ ми тӧвйылӧм сьӧлаӧн шуам, шпоркнитлас кутшӧмкӧ вутш сайысь да пуяс костті чуклялӧмӧн ылӧ-ылӧ лэбас. И ӧд дэльӧдчӧ; чипӧстан — пыр и вочавидзас, ӧтчыд жӧ. Ы-ылын. Ӧдва гӧлӧсыс кылӧ. Корсь пӧ...

Кыйсьыны-прӧмышляйтны петӧма, да кыдз он корсь. Муна шы вылас, тӧда: пу вылын кӧнкӧ пукалӧ. Кань моз восьлала, кок улын труч ни трач, дзӧръяла ӧтарӧ-мӧдарӧ, но кужӧмӧн дзебсьӧ, пӧръялас. Ме сійӧс пуясыслӧн улі увъяс вылысь синмала-корся, а сійӧ пӧшти пу йывсьыс лэбас. Вылысь кӧ видзӧда — сьӧла морт судта вылнаысь чепӧсъяс. А бӧр кӧ му вылӧ пуксьылӧма, кӧть лунтыр корсь, оз сюр. Код тӧдас, кодарлань сетчис. Кутшӧм нин вӧралӧм? Лунтыр ветлӧдла да куш нопйӧн, пусьӧдтӧг и лоӧ гортӧ локны. Сёр арнас гежӧда йӧй сьӧла улӧ веськавла. Мудз локта гортӧ, унджыкысьсӧ брӧд ва кӧтасьӧма. Арнас ӧд луннас тай сизимысь поводдяыс вежсьылӧ: зэрыштас — дугдылӧ, бара зэрмылас. Кӧтасьӧма, мудз, а кыйдӧстӧг гортӧ оз мунсьы.

— Тырмас нин сэсся, Пашӧ, вӧравнытӧ, мудзсӧ да кынмалӧмсӧ сӧмын корсян, — жалитӧ мам. — Мый вердін — вердін-чӧсмӧдлін пӧтка яйнас, и олас. Найӧ ӧд ассьыныс сёйӧны...

Татшӧм велӧдӧм вылас немтор ог вочавидз, а юрӧ волывлӧ жӧ мӧвп: «Збыль, тыдалӧ, ружьеӧс матичбокса кӧрт тув вылӧ ковмас ӧшӧдлыны тулысӧдзыс, тар койт вылӧ петтӧдз. Дугдіс сюрны пӧткаыс».

И кӧть збыль сідзи и вӧч, но воас вӧскресенньӧ, школаын велӧдтӧм лун да кодкӧ быттьӧ садьмӧдӧ — водза-водз чечча, нуръясьышта йӧла няньӧн, сюя зептӧ патрон вит-квайт, накӧсала юр сайті пельпом вомӧн тулкаӧс да югдігас на и пета вӧравны.

«Пажын кадӧдз кӧть ветлӧдлышта, кытшовта матігӧгӧр пармасӧ», — мӧвпала.

Но кутшӧм сэн пажын кад! Оз локсьы тыртӧм киӧн гортӧ — и пом. «Эсійӧ сикассӧ нӧшта кытшовта и — гортӧ, — такӧда ачымӧс. — Колӧ лоны сэні сьӧлаясыслы, колӧ... Пувъя-чӧдъя местаяс ӧд, жыкруйтӧны.

И збыль ӧд олӧны, чӧскыд вотӧснас вердчӧны, но абу менлы вылӧ чужлӧмаӧсь-быдмӧмаӧсь.

Сідзи лунтыр и гежмала пармасӧ ныр вылӧ усьтӧдз, пемдытӧдзыс. Гортӧ локта — камод вылын карасина лампа нин ломалӧ.

Ӧтчыд рытгорув Шожымка юбокса Гӧгрӧс яг вылӧ веськалі. И вель ыджыд сьӧла котыр вылӧ на тшуки. «Шпур-р-р! Шпор-р-р! Фы-р-р-р!» — сӧмын кутіс кывны шуйгаладорын и водзын, веськыдвылысь пара кыпӧдчис и. Кӧть ылӧкодь лэбисны, разі-пели, эг аддзыв, коді кытчӧ пуксис-сайӧдчис, но кыпті сьӧлӧмӧн: «Пусьӧдтӧг татысь мунысь ог ло! Сӧмын оз ков тэрмасьны, оз ков полошитны-разӧдны позтырсӧ, — мӧвпала. — Видзӧдтӧ, сёр ар нин, а котыр вылас некутшӧм вӧралысь на, тыдалӧ, абу веськавлӧма, квайт-сизимӧн, буди, кыпӧдчисны, дзонь позтыр на. Татысь мыйкӧ быть лишалас. Мойвиас на, сідзкӧ, меным талун...»

Сетчышті бокӧ, быттьӧ сьӧлаясӧдз меным некутшӧм мог абу, ягсӧ сӧмын кӧсъя вуджны. Но зэв видзчысьӧмӧн муна, мед оз повзьыны пӧткаясыс.

Ветымын кымын воськов вӧчи яг шӧрланьыс... И кытчӧ ме веськалі! Вӧвлӧм зэв важ керасын, гашкӧ, батьяс на войнаӧдзыс сэтысь сортовка лэдзлӧмаӧсь либӧ кодкӧ керка вылӧ сись кодь пожӧмъяссӧ пӧрлавлӧма да нуӧма. Нитшсялӧм, гӧрд пызьӧдз нин сісьмӧм мыръяс вылас пувсӧ быттьӧ кисьтӧма. Пев пом гырся сьӧдгӧрд тусьяса гырысь розъяссьыс кустъясыс весиг куснясьӧмаӧсь. Нёль-вит вутш вылысь, вотчыны кӧ, падъяныд тырӧ.

Шырзя медмича розъяссӧ, китырӧн — вомӧ да вомӧ. Пувйыс шома-юмов. Ёна нин тшыгъявсьӧма да сёя и сёя, пӧтӧм ог тӧд. И кымын унджык сёя, сымын нӧшта на ёна вытьӧй воссьӧ. Вунӧді и сьӧлаяс йылысь. Кутшӧм нин сьӧлаяс, кор Парма-мамыс татшӧм озыр пызан выв лӧсьӧдӧма!

«Татшӧм пувсӧ, таво кӧть и ёна лои вотчӧма, гортӧ эг на вайлӧй... Мамӧс да чойясӧс татчӧ быть вайӧдла! Локтан вӧскресенньӧӧ и волам... — радла-мӧвпала. — Веняӧс чойясыскӧд чукӧстла и... Быдӧнлы та мындасьыс тырмас, ягыс со вель ыджыд!»

Вотча-сёя пувсӧ, ачым ог вӧр, пыр ӧти сывтыръя вутш дінын сулала. Киӧй сӧмын кустъяссянь да вомӧдз вуджрасьӧ-ветлӧ.

«Шы-шы-шы-шур-шур! Кыш-кыш-кыш-кыш-кыш!» — пув росъясӧн шарӧдіс мелань мыйкӧ бианьӧв сяма вуджӧр кодь. Киӧс быттьӧ сотыштісны еджыд донӧдз шонтӧм кӧртӧн либӧ шылаӧн ӧдӧбысь сатшкисны.

— О-о-ой, ой, ой, ой! — весьӧпӧрмӧн горӧдсис вӧр тырнас. Веськӧдчи-чатӧртчи да гатшӧн швачкыси яла нитш вылас.

Кытысь и пельклунӧй! Мудзӧма ӧд нин вӧлі лунтыр вӧртіыс кытшлалӧм-шлёнъялӧмнас, но повзьӧмвылысь син лапнитігкості и звиркниті-сувті. Эг и тӧдлы, кыдзи нетшыштсьӧма мыш сайысь накӧсалӧм ружьеӧс, лэптыссьӧма куроксӧ...

Кытчанькӧ пу йывъяслань, енэжланьыс веськӧдӧм ствол пом сьӧлыштіс би кывйӧн, вӧрсӧ шызьӧдліс чорыда гыпнитӧм шы.

«Эр-р-р! Эр-р-р! Ляв-ляв-ляв!» — кылі водзысь, неылысь эралыштӧм да лявксьӧм, быттьӧ сыркъялӧмӧн бӧрддзыліс кутшӧмкӧ мыжысь ньӧрйӧн кучкӧм кычан пон.

Видзӧдлі сэтчань — гӧрд ручпи ме дінысь чардби моз лыйыштіс. Ичӧтик на, еджыд тугъя пашкыр бӧжнас весьт кык кузьта кымын, буди, сӧмын на и эм. Ручпиыс ме моз жӧ, тыдалӧ, прӧмышляйтіс, локтіс пожӧма яг вылӧ да ёсь ныриснас кыліс пӧтка дуксӧ. Налӧн кок туйясыс и вайӧдісны ме вылӧ. Менӧ, том йӧйыд, кӧнкӧ, мырйӧн чайтіс, а ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлысь киясӧс — сьӧлаӧн. Кӧсйис ужнайтыштны чӧскыд яйӧн.

Вежӧрыс ичӧтыдлӧн чипанлы кокыштмӧн на, но пиньясыс зэв лэчыдӧсь дай кокъясыс ок и тэрыбӧсь! Куим-нёльысь чеччыштӧмӧн сійӧ саяліс понӧльяс пиӧ.

Тайӧ пӧрйӧ ручпилы ни меным сьӧла эз сюр.