ПЫЖ ПУ

Пармашӧрса эрд вылӧ шылькнитчӧм грездса зонкаясыд, ми водз велалім вӧравны. Кыйлім и чери — сьӧд мышка мыкъясӧс, сиръясӧс, ёкышъясӧс, сутшкасьысь йӧршъясӧс. Пыжтӧг, вугыртӧг — ботйӧн. Эг уна, лэччылӧм вылӧ морт ӧти пайӧн, пумӧн. Чериа вӧлі Нёмыд ю, но ляпкыд, сэтчӧ эз ков пыж. Керыштам шодзьяс^Шодзьяс — визув ю вомӧн вӧйтӧм ботан кылӧдӧмысь видзан тшуклалӧм бедьяс./^ вылӧ бадьяс, чинталам сэтысь ас судта кымын бедьяс, тшуклалам найӧс ю вомӧныс неыджыд костъясӧн, нюжӧдам визув кырйывладорсяньыс ботан и болскӧмӧн-келалӧмӧн вӧтлам сэтчӧ черисӧ. Ботаныс Опонь дедлӧн. Эз жалитлыв мортыс кыйсян угоддьӧсӧ челядьлы, тшӧкыда сетлывліс кыйсьыны.

— Эн вӧйӧй, — сӧмын и шуас вӧлі, — посниджык челядюловсӧ ваас эн келӧдӧй, прӧстудитчасны.

А кыйсьылімсӧ нывкаяс да зонкаяс ӧтвыв. Быдӧнлы окота аддзыны, кыдзи черисӧ кыйӧны. Весиг креста волыса гача зонкаяс ми бӧрся вӧлі вӧтчӧны, сэтшӧмъяссӧ, дерт, эг босьтлӧй. Локтігӧн налы кык-куим ёкыш-мык сетлім, медым мамъясныс пуасны юква — и ставыс.

Быдмыштім. Венякӧд вӧралігӧн сэтшӧм мича вадъяс аддзывлім, но он на сэні ботъясь. Джуджыд. Колӧ пыж. А сійӧ эз вӧв. Майшасьӧм, сёрни-басни. Веня и топӧдас дедсӧ. Дас нёль ар нин сылы вӧлі. Колӧ пӧ пыж. Опонь дед, ветлӧм-мунӧм мортыд, быдторсӧ вӧчны кужліс. Сетчас. Кӧсйысяс отсыштны внукыслы.

Котӧрӧн воис ме дінӧ Веня. Дед пӧ сӧвет вылӧ корис. Кывсӧ эг гӧгӧрво, но ӧдйӧ тай котӧртім.

— Пыж, шуанныд, колӧ? — читкыртліс синъяссӧ Опонь дед.

Ми сӧмын юръясӧн сӧглас довкнитім.

— Ыджыд уджыс... — довкйӧдлыштіс дзор юрнас Опонь дед. — Увтӧм коз пӧвъяс колӧны, а кытысь сійӧс босьтан... Емва вылын, эськӧ, и пипуысь кодйӧны, но ог нин, тыдалӧ, вермы. Пӧда. Сэсся сы вылӧ, ой, кыз пипу колӧ бӧрйыны... Корсьлӧй сывтыръя пу — тӧлк-ладсӧ петкӧдла. Асьныд и вӧчанныд. Кузьныръяс эмӧсь, чер-пила лэчыдӧсь... Но, вӧв ни додь — ю дорысь корсьӧй, кӧні кӧсъянныд кыйсьыны, мед места вылас и вӧчнысӧ позис...

Гожӧмбыд, арбыд, тӧлын корсим Венякӧд туяна пипусӧ. Аддзим жӧ. Шожымка берег вылысь. Быдмӧма тай, майбыр. Ӧтиӧн он на и сывйышт. Висьталім Опонь дедлы местасӧ.

— Тулыснас, сідзкӧ, нуӧдланныд, — кӧсйысис сійӧ.

Коли тӧв, воис тулыс, но пыжӧдз-ӧ? Гӧра-кӧдза кад.

Гожӧм пуксигас нин воим пипу дінӧ.

— Доб-ра-а! — кызӧктыштіс Опонь дед. — Сё саяс во, гашкӧ, туӧма-быдмӧма. Дерт, и тӧщӧ, но нинӧм. Кокниджык лоӧ пӧрӧднытӧ да кодйыны. Весиг набойки оз ков, сы кызта. Лун джынсӧ, тыдалӧ, ковмас жӧ кокавны-пӧрӧдны тіян, но ӧд ас вӧля сертиыд. Асьныд асьнытӧ чуйдінныд, сідзкӧ, и уджыс мунас споринаджыка.

Тӧлкуйтыштӧм-сёрнитыштӧм бӧрын медводдзаӧн черӧ босьтчис Веня. Мортыс вына нин — быд куим-нёльысь керыштӧм бӧрын ки пыдӧс пасьта, чунь кызта чаг чеччыштӧ. Ме орччӧн сулала кык воропа пилаӧн. «Пӧрӧда-а-ам!» — думайта.

Но мый тайӧ? Юр весьтын кутісны лёкысь тічкыны сизьяс. Кыкӧн. Ӧтиыс гӧрд юра-сорса, мӧдыс — рудджык. Пыраласны пипу горсйӧ, лэбалӧны миян гӧгӧр, шызьӧдісны став матігӧгӧр вӧрсӧ.

Видзӧда, Опонь дед ичӧтик зонка моз кутіс вашъявны. Чатӧртчис, синкым весьтас лэптіс ки пыдӧссӧ.

— Вайлы, ноко, Веня пиӧй, чертӧ, — мурган гӧлӧсӧн чукӧстіс сійӧ внуксӧ.

Веня нинӧм гӧгӧрвотӧг сетіс дедыслы кисьыс черсӧ да видзӧдліс жӧ вывлань.

— Мый нӧ, дедуш, сизьясыс тадзи шызисны?

— Шызьӧдім тай, — бара вашмуніс Опонь дед да дзебис черсӧ мешӧкас. — Сёрмим.

— Черсӧ, черсӧ мыйла сюйин мешӧкад? — ноп вылысас шашаритчис Веня.

— Сёрмим, мися, — чорзьыштӧм гӧлӧсӧн вочавидзис дедыс. — Овмӧдӧмаӧсь пыж пунытӧ. Сизьяс, со аддзан, поздысьӧмаӧсь.

— Но и мый? — эз сетчы Веня. — Этша ӧмӧй лыйлам, кор вӧралігӧн аддзам — пищаль видлалам. Оз тай чинны-бырны.

— Сизь семья, мися, быдтысьӧны! — скӧрмис Опонь дед. — Тасма эськӧ тэныд. Эг тӧдлыв...

Сизьястӧ, кӧть эг тшӧкыда, ми, збыльысь, вӧралігӧн лыйлывлім. Но та йылысь некодлы эг ошйысьлӧй. Сизьыд ӧд абу пӧтка, а сӧмын ловъя лыян пас. Венялӧн со висьтавсис. Ёна и скӧрмис внукыс вылӧ Опонь дед. Казялі, тшӧтш и ме вылӧ видзӧдліс кӧдзыда.

Тайӧ пӧрйӧ пипу сідзи и коли сулалысьӧн. Опонь дед эз кӧсйы кывзыны некутшӧм пыж йылысь. Волам пӧ гожӧм помланьыс, кор позтырыс лэбас, сизьпиян петасны ас кӧрым вылас.

Гортӧ воигӧн нин Опонь дедлӧн сьӧлӧмыс бурмыштіс. Сійӧ висьталіс, мый сизьяс бурдӧдӧны пуяс, сёйӧны висьысь пуяслӧн кырсь улысь пучӧйясӧс. Пӧрысь морт ёна стрӧжитіс, медым ми, челядь, некор эг лэптӧй сизьяс, кӧкъяс да мукӧд посни лэбачьяс вылӧ кинымӧс. Ставыс найӧ пӧльза вайысь бордъя ловъяс.

Пӧрысь пипуысь ми вӧчим пыж аръявылыс нин. Уна и гыч кыйлім борд кодь кокни пыжӧн. Сійӧ, дерт, важӧн нин сісьмис. Уна дас во нин абу ловъя и Опонь дед, но сылӧн кӧритана кывъясыс ӧнӧдз на вежӧрынӧсь.

Вотчигъясӧ унаысь аддзылі сизь позъястӧ. Кызджык пипуын и вӧсньыдын. Ӧжын нырнас тай кылӧ горсъя путӧ тайӧ ичӧт лэбачыс. Но некор эг вӧрзьӧдлы налысь позъяссӧ. А таво гожӧм сизь семьяыд менсьым ещӧ ӧти удж торкис. Колӧ вӧлі весавны сад йӧр улӧ неыджыд места. Дас пу и кольӧма вӧлі пӧрӧдны вужнас, но ӧти горсъя кыз пипуын, казялі, овмӧдчӧма сизь. Дум вылӧ уси Опонь дедлӧн внук вылас, да и ме вылӧ тшӧтш, скӧр видзӧдласыс, да эг и перйыв нопйысь черӧс. Сизьяс быдтысисны, лэбисны. А тулыснас, быттьӧ лэбачьяслы кодкӧ висьталӧма, мый пуыс меным мешайтчӧ, эз поздысь сэтчӧ некод. Овмӧдтӧм пипусӧ арнас пӧрӧді.

Вӧралігӧн уналаті прӧйдитлі. Озыр на миян парманым и тшак-вотӧсӧн, и зверь-пӧткаӧн, но эмӧсь нин сэтшӧм пельӧсъяс, кӧні он кывлы сизьлысь котшкӧмсӧ, уркайяслысь кӧлӧкӧльчикъяс моз дзользьӧм шыяссӧ. Татшӧм вӧрас зэв гажтӧм. Окота ӧдйӧджык вуджны тайӧ овтӧм местасӧ, а мӧдысь, дерт, кокъяс сэтчӧ оз нин нуны. А вӧр-ваыд гажа олысьясӧн, ловъя ловъясӧн!