ВЫЛЬ ЧОЙ-ВОКЪЯСКӦД
Арыс сулаліс зэра. Асывводзсянь рытӧдз, войбыд бӧрдісны ӧшиньяс. Ывла вылын тырисны канаваяс да гӧпъяс. Кизьӧрмӧма, ньӧдздӧма му. Но енэжсянь пыр кисьтіс да кисьтіс, быттьӧ косӧдіс жар гожӧмыслысь водзӧс. Тадзи колис сентябрь, октябрь джын. Сэсся кӧдздӧдыштіс. Ывлавывса гӧпъяс быттьӧ вевттьысисны стеклӧӧн. Асывводзьясын колипасьлісны шоръяслӧн да Нёмыд юлӧн берегъясыс. Енэжын пыр тшӧкыдджыка мыччысьлісны еджыд бобувъяс. Он и тӧдлы, кыдз миян войвывса му вылӧ воас тӧв.
Тайӧс казялӧмӧн, кузь туйӧ петісны посни лэбачьяс, эновтісны чужан местаяссӧ турияс, уткаяс, дзодзӧгъяс да лунвылын тӧвйысь мукӧд лэбачьяс. Ыджыд кельӧбъясӧн найӧ шойччисны ыбъяс, вадъяс да ойдлан видзвывса тыяс вылын. Тэрмасисны тыртны зобъяснысӧ, веськӧдыштны мудзнысӧ, медым нюжмасьтӧг лэбны водзӧ, шоныд море берегъяс дорӧ.
Лунвылӧ, рытыввывса кынмывтӧм мореяс дорӧ лэбысь кельӧбъяслӧн туйыс муніс миян грезд весьтті. Ми, зонпосни, колльӧдлім найӧс, видзӧдім да ӧвтчим киясӧн, кытчӧдз уна дас гӧлӧсъясӧн варовитысь ловъя гез эз вошлы синъяс улысь вӧртас сайӧ.
Татшӧм колльӧдчӧмъясас прӧйдитліс лун дас. Сэсся утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын.
Арыс быттьӧ кватитчис, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кытчӧкӧ вешйисны кымӧръяс. Енэжын лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді.
Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім Шожымка ягӧ вотны пув. Лун шӧр бӧрын тырӧм кузов-падъянъясӧн ми бӧр нин восьлалім вӧрса туй кузя гортлань.
Друг кӧнкӧ веськыдвылын кутісны кывны нора кливксан шыяс.
— Юсьяс лэбӧны, — ыджыда ышловзис Веня ёртӧй. — Регыд лымъялас. Юсьяс, дед шулывлӧ, бордъяс выланыс вайӧны тӧв.
Венялӧн дедыс тӧдӧ быд зверь-пӧткалысь оласногсӧ, приметаяс кузя висьталӧ поводдя, сёрнитӧ пӧслӧвичаясӧн. Со и внукыс велалӧма. Лэбӧны юсьяс да бордъяс выланыс пӧ вайӧны тӧв. Сідзкӧ, найӧ шоныд муясӧ лэбысь медбӧръя пӧткаяс.
Юсьяслӧн шыыс пыр ӧтарӧ матысмис.
— Со нӧ, со нӧ! — нимкодя горӧдіс Веня: — Ӧтик, кык, куим...
Юсьяс лэбисны уліті. Кӧнкӧ матын, тыдалӧ, шойччӧмаӧсь. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Со найӧ юр весьтынӧсь нин. Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис ёна ичӧтджык кутшӧмкӧ сьӧдруд пӧтка.
Гыяс вылӧ шыбитӧм еджыд шарп моз, юсьяс ньӧжйӧ кывтісны юръяс весьтті. Помас, быттьӧ абу тырмӧма еджыд сунисыс, шлывкъяліс сьӧд туг.
— Дзодзӧг! — гораа шӧпнитіс Веня. — Найӧ важӧн нин лэблісны. Кыдзи тайӧ веськалӧма бокӧвӧй кельӧбӧ?
Збыльысь, юсьяскӧд, наысь кольччытӧг, медбӧрас лэбис дзодзӧг. Кузь туйӧ петӧм юсьясысь сійӧ пӧшти кык пӧв ичӧтджык, но ӧдйӧ жӧ шенасис бордъяснас, лэбис костсӧ дзугтӧг. Туй вылысь босьтӧм ичӧтджык вына воксӧ гӧгӧрвоӧмӧн, юсь-вожак эз тэрмась. Сійӧ тшӧкыда сетліс бӧрас локтысьяслы ассьыс гора нор гӧлӧссӧ. Сёрниыс воліс и дзодзӧгӧдз. «Го-го-го, — быд пӧрйӧ вочавидзліс сійӧ, — вӧтча но, вӧтча кольччытӧг».
Мудзас кӧ дзодзӧг, чайта, сетас отсӧг коран шы. Сэки вожак ещӧ на ньӧжмӧдас лэбан ӧдсӧ да кутас сюся видзӧдны, корсьны шойччан места.
Вӧр-валӧн аслас законъяс. Ми дыр вензим, кыдзи дзодзӧг веськаліс юсьяслӧн семьяӧ, но эг воӧй ӧти кывйӧ. Дзодзӧгъяс пӧ зэв видзчысьысь пӧткаяс, но вермис мам-батьсӧ суны кутшӧмкӧ неминуча. Ӧткӧн кольӧм лэбач аддзис выль чой-вокъясӧс, ӧтлаын быдмис накӧд и со петӧма туйӧ. Эскыссьӧ, мый юсьяс лючки-бура вайӧдасны руд дзодзӧгсӧ шоныд море дорӧ. Сэні сійӧ аддзас ассьыс рӧдвужсӧ да, окотитас кӧ, стадитчас накӧд.
Коли кузь тӧв. Тулысын миян войвылӧ бӧр локтісны быдтысьны юсьяс. Но на пӧвстын эз вӧв руд дзодзӧг. Сійӧ, дерт, воис бӧрсӧ аслас рӧдвужыскӧд, пӧлыскӧд нин. Кутас быдтысьны. Мӧд ногӧн эз вермы лоны. Ӧд став сертиыс тӧдчис, юсьяс тӧждысисны дзодзӧг вӧсна ичӧтджык вок вӧсна моз жӧ. Бокӧвӧй семья сылы вӧлі аслас семья кодьӧн жӧ. Со кутшӧм крепыдӧн овлӧ вӧр-васа олысьяс костын ёртасьӧмыс.
