МОДЯЛӦН КӦЧ

Гожӧм пом. Пув вотан кад. Вӧр пытшкӧ ылалӧм ичӧтик грездад, кӧть кодарӧ сетчы, быдлаын падъяныд тырӧ, но ми, челядь котыр, медвойдӧр уськӧдчылім Гумладор ягӧ. Тайӧ вӧлі пожӧма-кыддза ыджыдкодь вӧр ді. Ӧтар-мӧдарас — муяс. Яг шӧртіыс визувтӧ кӧдзыд, зэв сӧдз ваа ичӧтик шор. Сылӧн берегъясыс крутӧсь, джуджыдӧсь. Увтасын быдмысь нэмӧвӧйся коз-пожӧмъяслӧн туганъяс вылас кӧ видзӧдлан кыркӧтш вывсяньыс, юртӧ на лоӧ копыртыштны. Сы джуджда берегыс.

Матын вотчан местаным, йӧр пытшкын и эм, но ӧткӧн-ӧткӧн сэтчӧ эг ветлывлӧй. Став посни ныв-зонкасӧ чукӧртам. Кӧкъямысӧн, ӧкмысӧн мунам. Гажа. Босьтлывлім аскӧдным и креста волыса гача-сарапана войтырӧс, ичӧтджык чой-вокнымӧс. Ӧд найӧ, кӧть миян серти этшаджык, но сёйӧны жӧ. Сідзкӧ, и мед тшӧтш вотчӧны. Дозмукъяссӧ налы, дерт, ичӧтджыкӧс жӧ сетлывлім.

Вотчӧны тусь-нывъяс да сёшайтъяс, оз дышӧдчыны. Медводдза тусьсӧ кӧрзинаӧ пуктігӧн, кыдзи Матрен баб велӧдліс, шуасны на: «Дозлы тылны да не тӧлны!» Тайӧ кывъяссӧ кӧ пӧ шуан, дозйыд быть тырас. И тырлывліс. А тыра дознад локны любӧ быдӧнлы.

Зілисны ставӧн. Чукӧраинсьыд ичӧтджыкъяс коді пуксӧн, коді водӧмӧн пувсӧ ӧктӧ-варшалӧ. И асьнысӧ оз удзӧдны: китыр — вомас, кык китыр — дозъяс. Кисьмӧм гырысь сьӧдгӧрд пувйыд ӧд ок чӧскыд!

Ягсӧ «джынъялӧм» бӧрын сэтчӧ некымынысь на ветлывлам, а вотӧсыс этшаммас да кытыськӧ, матысь жӧ, уна вотӧса мӧд места корсям.

Гырысьяс миянӧс эз пайклыны. Налы вотчынысӧ некор, а сюрлӧ кӧ здук, ылӧджык ветласны. Челядьлӧн вотчанінӧ эз пырлыны. Мед нин, кӧнкӧ, шуасны, матысьсӧ челядь вотчӧны.

Сійӧ воясас грездсаяс пӧвстысь быдӧн уна картупель пуктывлісны. Арнас гӧбӧчаныс тӧрмӧн. А сыысь кындзи ещӧ галанка, кушман, сёркни да капуста на вӧдитлісны. Уна град выв пуктас чукӧрмывлӧ, но изсьӧ тай во чӧжнад. Мӧсъяслы — корсӧ, аслыным — нурсӧ... Ставыс сёйсьӧ, нинӧм оз шыбитсьы. Арын — мамъяслӧн ыджыд тӧжд: кытчӧ воштыны, бурджыка меститны ыджыд урожайсӧ? Ичӧт, тӧвъян вежӧсувса гӧбӧчӧ ставыс оз тӧр. Со и кодъявлӧмаӧсь ывла гуяс. Гумладорса яг вылӧ, нӧрыс йылас. Оз кынмы сэні, ни ва оз босьт. Тулыснас, пуктысьны кӧйдыс торйӧдӧм бӧрын, картупельсӧ сэтысь лэптылісны, вайлісны тыртӧммӧм гӧбӧчӧ. А гусӧ восьсӧн кольлісны. Косьтыштасны-тӧлӧдыштасны. Розь весьтсӧ пасъясны бипурӧн сувтӧдӧм лэбын кодь вожа майӧгъясӧн и — ставыс. Йӧр пытшкын, бур потшӧс сайын татшӧм гуясыс. На дорӧ скӧт оз письт, а йӧз аддзасны пасйӧдъяссӧ, оз усьны гуас. А ми, челядь, оз тшӧктыны да, на дінӧ эг матыстчывлӧй.

Ӧтчыд, вотчӧм бӧрын, ме дзик гу дінас петі. Ведраӧй тыр нин. Пукті сійӧс зэръясӧн шыльӧдӧм лыа вылас. Вугйыс гораа клёнмуні ведра дорышас.

«Тар-а-та-та-ра-та!» — ыджыд шыӧн кутіс ризъявны-шлопкыны тыртӧм гу пыдӧсын, быттьӧ барабанӧн брунгӧны.

Тӧкӧтьӧ эг усь веськыда гу вом вылас. Слӧйми шыбитчыны боквыв. Кольта моз шляпкыси лыа вылӧ. Сьӧлӧм вот-вот потӧ виччысьтӧг тадзи повзьӧмсьыс. Юрсиӧй сувтіс, мыш кузя кодзувкотъяс визнитісны.

— А-а-а! Ве-ня-ва-нь-а-а! — горӧді мый вынысь. — Сёйис! Сёйис!

Ошкысь кындзи татшӧм гора кок шыыс некодлӧн эз вермы лоны, да уси кӧ гуас — збыльысь сёйис. Ӧкмыс арӧса зонкатӧ нӧ мый! Крутш-кратш, и — абу. Сэки ме медся ёна полі ошъясысь. Гу пыдӧссяньыд, усян кӧ, этша нин горзан.

— Ве-е-ня-а-а! Ло-о-ок! — бара на горӧді мый вынысь. — Ва-а-ня-а-а!..

Тыдалӧ, ошкыд повзис жӧ горзӧмысь: гу пыдӧсын шлопкӧм-котралӧм лӧнис. А гашкӧ, бӧр кокъяс вылас нин сулалӧ, пуксьылӧ-чеччылӧ, медым ӧдӧбӧн петны гусьыс? Ёсь гыжъя лапанас кватитны менӧ, нуны да сёйны. Ачым, йӧйыд, весиг ог путьмы пышйыны, сулала да горза сӧмын.

— Мый нӧ равзан? — котӧртігмозыс юаліс Модя.

— Босьт ёнджык бедь да лок ӧдйӧджык! — тэрмӧдла сійӧс. — Картупель гуын — ош.

Кор ставӧн матыстчисны, ме нетшышті жӧ гу вылысь майӧг, кокньыдджыкӧс.

— Абу жӧ ӧд о-ош? — чуймыліс Модя. — Кодкӧ-мыйкӧ, буди!..

— Абу, дерт, волы видзӧдлы! — кора сійӧс.

Но Модя оз лок. Дзикӧдзсӧ некод оз матыстчы. Олӧмыс быдӧнлы дона. А меным ӧд аслам — дона жӧ, и тшӧтш вешйышті налань.

— Кытысь тані ошкыслы? — оз эскы Модя.

— Ачыд либӧ и видзӧдлы! — тшӧктӧны меным.

— Ы-ы! Ме видзӧдла, а ті пышъянныд?

— Ог пышйӧй...

Мый лоанаыс ло. Вӧчи ичӧтик воськов. Ме бӧрын сулалысьяс — тшӧтш. Быттьӧ налысь кокъяссӧ менам кокӧ домӧма. Ещӧ воськовті — оз на тыдав. Коймӧдысь, нёльӧдысь воськовта — дась чеччыштны бӧрвыв.

Смелмӧдчи сэсся, джынвыйӧ пемыд гу пыдӧсӧ видзӧдлі. Сэні некод эз тыдав. Быд пельӧс синмалі — тыртӧм гуыс...

— Некод абу, — шӧпниті.

Ставӧн гораа серӧктісны. И сэки гӧгрӧс керъясысь вӧчӧм тшупӧда пос улысь быйкнитіс-петіс руд ёкмыль да кутіс визлавны-котравны гу пыдӧсті. Быттьӧ барабанӧн и эм трамгӧны-ворсӧны. А зверыс сӧмын и быйкъялӧ, сӧмын и быйкъялӧ — ог вермы гӧгӧрвоны коді, но — абу ош.

— Абу жӧ тай эськӧ ош вӧлӧма да... Руч кӧ-а?..

Руч йылысь кылӧм бӧрын ставӧн матыстчисны гу дорӧ, йӧткасьӧны, вензьӧны — быдӧнлы окота видзӧдлыны гу пыдӧсас, а розьыс ичӧт.

«Ай-ляй, ляй, ляй, ляй! Ай-ляй, ляй, ляй, ляй!» — дзик юр весьтсьыс уна йӧзӧс аддзӧм да гора гӧлӧсъяс кылӧм бӧрын кутіс лӧвтны весьӧпӧрӧм зверь. Сійӧ, тыдалӧ, дзикӧдз жуяммис да пуксис пельӧсас. Кузь пельяса, руд гӧна. Пошиктӧ став тушанас.

— Кӧ-ӧч! Кӧ-ӧч! — нимкодьпырысь горӧдіс Модя. — Час, ме сійӧс кута да петкӧда... Валя, вайлы шальтӧ.

Модя миян пӧвстын медся ыджыд. Тӧвнас сылы тырӧ дас кык арӧс. Сідзкӧ, сійӧ и юр лэптысьыс. Зон тэрмасьӧмӧн сюйис питшӧгас Валялысь шальсӧ да бӧрӧн кутіс лэччыны пос кузя. Кӧч казяліс сы дінӧ локтысьӧс, быйкнитіс посувса пемыд пельӧсӧ.

Модя — гуас нин, ноксьӧ шальнас. Со плавкнитіс сійӧс, копыртчис, нюжӧдіс кисӧ кӧчлань.

— Чир-рри! Чир-рри! Чир-рри! — налькйӧ шедӧма моз бара бӧрддзис зверь.

«А-а-а! — вевттис кӧчлысь чирзӧмсӧ Модялӧн горш тырнас горӧдӧмыс. — Ой-ёй-ой, о-о-ой!»

«Ы-хы-хы-ы, — нориника бӧрддзис сылӧн ичӧт чойыс, Валя. — Сёйисны вокӧс гуас, сёйисны-ы-ы!..»

— Эн пов, эн, Валюк, — бурӧдісны нывкаӧс сыкӧд орччӧн сулалысь пӧдругаясыс. — Модяыд ыджыд, а кӧчыс кань кодь. Повзьӧдіс сӧмын, тыдалӧ...

Модя ӧдйӧ бӧрыньтчис пос улысь, веськӧдчис, сюйис чуньсӧ вомас да кутіс нёнявны.

— Кай лок, кай! — чукӧстіс доймӧм зонкаӧс Веня.

Но Модя эз тэрмась. Вомас сюйӧм чуньсьыс, тыдалӧ, дойыс лӧньыштіс. Сійӧ дугдіс ойзыны, видзӧдліс пос улӧ йӧршитчӧм кӧч вылӧ.

— Курччасян, чорпа пиня лӧшка син, — броткыштіс сійӧ. — Тэнӧ жӧ мездӧны, а тэ жӧ и косясян-водзсасян...

Модялӧн эз петсьы гусьыс, но мӧдысь кӧч дорӧ пемыдінас пырнысӧ, тыдалӧ, эз жӧ вӧв окота. Чуньыс ёнтӧ, а ки пӧвнад сэтысь кӧчӧс он кут. Челядь чукӧрысь, дерт, яндзим и: «Кӧч ӧд пурис-курччаліс, кӧ-ӧч!»

Венялӧн мӧдысь чукӧстӧм бӧрын сійӧ, чуньсӧ вомсьыс кыскытӧг, ки пӧвнас кутчысялӧмӧн кутіс кайны гу веркӧслань. Модялы отсалісны петны. Вирӧсь чуньсӧ казялӧм бӧрын нывкаяс котӧртісны лапкорла. Быд дой, быд гирыштчӧм пыр сійӧн кӧртавлім.

— Ёна курччис? — сьӧлӧм сетӧм могысь юалі ме.

— Эз, нюлыштіс сӧмын! Мун сэсся тэ, Ванька Паш дедыд кок пӧв, кутась, ассьыд оштӧ лэпты бӧжӧдыс! — ырыштчис Модя, быттьӧ ме мыйӧнкӧ мыжа сы водзын.

— Ме лэччыла, — вештыштіс менӧ пельпомӧд Веня. Сійӧ босьтіс киас ичӧт бедьтор да тэрмасьтӧг сувтіс пос тшупӧд вылӧ.

Веня лэччис гуӧ, вӧтліс кӧчӧс югыд пельӧсӧ да ньӧжйӧникӧн, мыйкӧ меліа шӧпкӧдігтыр, кутіс матыстчыны сы дінӧ. Зверь пукаліс куткыртчӧмӧн. Кузь пельясыс куйлісны мыш вылас. Зонка ньӧжйӧ, видзчысьӧмӧн нюжӧдіс кисӧ, повтӧг босьтіс пельясӧдыс да, кисӧ водзлань чургӧдӧмӧн, лэптіс пельӧсысь.

Кӧч, дерт, недыр тривкйысьыштіс жӧ, чилзыштіс, но, тыдалӧ, некыт оз доймы — лӧнис. Веня босьтіс Валялысь муын куйлысь шальсӧ, кагаӧс моз тубраліс сійӧн кӧчӧс, сӧмын нырыс тыдыштӧ, да пелька кайис гуысь.

— Вень, петкӧдлы, — корӧны, — разьлы, разьлы тубрассӧ?..

Модя сӧмын оз матыстчы. Сылы, тӧдӧмысь, завидь, мый эз сяммы кутны кӧчсӧ.

— Вень, а тэ мый сійӧн кутан вӧчны? Вай меным сійӧс, — кутіс дзайгыны Модя. — Ме сійӧс видзны кута курӧг позйын.

— Кӧч абу курӧг позйын олысь, абу ворсантор ни... Вӧрын сылӧн оланіныс... Тадзи шуӧ дедуш. Лэдзам ми сійӧс, вот. Медым гуляйтӧ, — вочавидзис Веня.

— Йӧ-ӧй-ӧй, он жӧ лэдз кутӧмсӧ! — жальпырысь артмис ставлӧн ӧтувъя ышловзьӧм-горӧдӧм.

Но Веня эз кывзысь.

— Видзӧдӧй, кыдзи тілзьӧдас! — Веня пуктіс тубрассӧ му вылӧ да нетшыштіс шаль помӧдыс. — Ысь-сь-сь!

Мездмӧм кӧч дыр эз виччысь. Звирк сувтіс кокъяс вылас, куим-ӧ-нёльысь чеччыштіс боклань да пуксис бӧръя кокъяс вылас, челядь чукӧрсянь воськов дас сайӧ. Кузь пельясыс сувтсаӧсь, оз весиг вӧрзьыны. Пукалӧ, быттьӧ оз гӧгӧрво, мый сылы вӧчнысӧ, видзӧдӧ йӧз вылӧ сувтса синъяснас. Сӧмын сэки, кор Веня клопнитіс кияснас, кӧч быттьӧ садьмис. Чур-чермуні да ыджыда сывкйӧдлӧмӧн здук мысти воши синъяс водзысь.

— Котрав вӧрын, тэрыб кок! — шудаа вӧзйис сылы бӧрсяньыс Веня.

Вотӧс сійӧ гожӧм помнас чукӧртім уна. Сэсся воис школаӧ мунан кад. Сідз, тӧдлытӧг и коли кадыс. Бӧрдысь кӧч йылысь вунӧдім, но сійӧ коркӧ ачыс ас йывсьыс казьтыштіс. Тулысын...

Школа бӧрын ми кино видзӧдім. Сёрмыштім. Рытгорув локтам гортӧ. Туйным — вӧр пыр, но унанад гажа. Лэбачьяс дзользьӧны, Шожымка ю бокын кургӧны таръяс. Со кӧнкӧ матын кылісны тӧдтӧм шыяс: «Ту-лу-лу-лу! Ту-лу-лу-лу!..» Найӧ пыр матысмисны. Дзебсим коз пу улӧ, виччысям, кутшӧм зверь либӧ пӧтка мыччысяс? Регыд и пукыштім — туйнымӧс вуджис кӧч, пуксис понӧльяс дорӧ, бара некымынысь висьталіс ассьыс «ту-лу-лу» да котӧртіс водзӧ.

— Тайӧ тай Модяӧс курччалысь кӧчыд вӧлӧма! — серӧктіс Веня.

— Некутшӧм тайӧ абу кӧч, а ош! — пыльснитіс Модя да мелань индӧмӧн серам сорӧн юаліс: — Ош ӧд? Сьӧлӧмыд, кӧнкӧ, век на коклябӧрад лэччывлӧ? Ой, ой, горӧдіссӧ кыдзи! Пыр на помнита: «А-а-а! Ве-ня-ва-ньа-а! Сёйис! Сёйис!»

Серамыс... А менам думыштсис: «Ловъя-ӧ эськӧ вӧлі кӧчыс, эз кӧ лэдз Веня?» А ӧні со чуксалӧ пӧвсӧ.

Рӧдмӧны вӧрын кӧчьяс...