ТШЫГ ТУЛЫС

Матрен баб висьталӧм серти, сэтшӧм тӧлыс коркӧ сылӧн ныв дырйиыс на вӧлӧма. Тӧвся Микӧла дырйи кучкисны кӧдзыдъяс да сэсся пӧшти эз и шондӧдлы. Лымйыс кӧнісюрӧ сӧмын пидзӧс вылӧдз воліс. Нёмыд — грезддорса ичӧтик ю, пыдӧсӧдзыс кынмылӧма. Опонь дед видлігмоз йисӧ керавлӧма, да оз пӧ визувт юыс. Лыа пыдӧсыс на пӧ кын. А тыяс да нюръяс йылысь немтор и сёрнитны — став ваыс сэтысь пакталӧма. Нюр — абу нюр, конда песла йӧзыс, туй оз ков, вӧрӧ веськыда вӧлӧн ветлісны. Быд вадйын, тыын да весиг Нёмыд ю йиръясын пӧдӧма чери.

Ӧшинь улын мыйта пес чипас вӧлі, ставыс пач труба пыр тшынӧн петіс. Скӧтлӧн быри туруныс: из гидня кодь кӧдзыд картаас налӧн вытьыс кык мында.

Март помӧдз тадзи чишкаліс, но быдторлы волӧ пом. Тулысыс медводз мыччис нырсӧ керка вевт дорӧ ӧшӧдӧм жӧлӧб помъяссянь: луннас войтваӧн, а асывъясын — кузь йинёньясӧн. Грезддорса нӧрыс йылын и тӧв шӧрнас рудзӧг идзас заыс тыдаліс, а мыйӧн шондӧдыштіс, лымсӧ сэтысь тӧла-гожъяыс и ньылыштіс да муясыс паччӧр выв кодь лоисны.

Мукӧд воясӧ жӧлӧб дорысь лэччӧм ванас тулысбыд скӧтӧс юкталам, а сійӧ воас вежонӧн став лымйыс лэччис, эз и кокньӧдышт миянӧс, грездса зонкаясӧс. Ас юкмӧсъясын ваыс быд тӧв быравліс, но эз вӧвлы сэтшӧм тӧв, медым коркӧ косьмывліс гумладорса шорысь джуджыд юкмӧсыс. А тайӧ тӧвнас и сійӧ косьмис. Удитін ветлыны сэтчӧ медводз, пемыднас на, — шеді нёль ведраа пельса ва, а эн кӧ удит — тыртӧм дадьтӧ гортад ваян. Весиг ведра, рокӧс кодьыс, оз вичмы. Ми, зонкаяс, позьӧ шуны дежуритім тайӧ юкмӧс дорас, зыкӧ тшӧкыда волывлім — ваыс кӧть быдӧнлы колӧ, но вевъявлін кӧ — он юксьы, быдӧнлы чепниӧн он разӧд пельсасьыд гудыр васӧ. Кодлы эз сюр, пачас лымтор сывдасны да сійӧн шыдсӧ пуӧны, скӧтсӧ юкталӧны.

Коркӧ шоныд тӧвъянінсьыс воисны скворечьяс. Найӧ лунтыръясӧн ноксисны ӧшинювса кыдз вылӧ ӧшӧдӧм керкааныс, весалісны сійӧс, а сэсся ваялісны сэтчӧ быгалӧм турун, вурун ёкмыльторъяс, код тӧдӧ кытысь аддзӧм вӧв да кӧза гӧн сіяс — быдтор, майбыр, туйӧ стрӧйба выланыс, медым сӧмын небыдджык да шоныдджык лоис быдтасъясыслӧн вольпасьыс.

Асывъясын пель чунӧдан горӧн кургисны да чушакылісны грезддорса кыддза-козъя вӧрын сьӧд таръяс, нимкодясисны воӧм тулыснас, котралісны лым улысь мездмӧм эрдъяс вывті, гораа шпорӧдчисны бордъяснаныс, чуксалісны ӧта-мӧднысӧ кось вылӧ.

«Ко-ко-ко-ко! Ко-ко-ко-ко!» — ошкисны татшӧм гыбзьӧмсӧ ляпкыдик пуяс вывсянь видзӧдысь кӧнтаръяс.

«Ту-лу-лу-лу-лу! Ту-лу-лу-лу-лу!» — вӧр тырнас чуксалӧ пемдыштӧм бӧрын ассьыс пӧвсӧ ай кӧч. «Та-ла-ла-ла-ла!» — кӧнкӧ ылын воча шыасяс сылы эньыс. «Тулулу» да «Та-ла-лаыс» пыр матысмӧны да сэтчӧдз кылӧ, кытчӧдз ӧти местасянь оз кут шыавны. Сэки тайӧ кӧч параыс ланьтӧны, а мӧдлаын мукӧдъяс нин шыасьӧмаӧсь.

Таръяслӧн койтӧмӧн, кӧчьяслӧн чуксасьӧмӧн, посньыд лэбачьяслӧн дзользьӧмӧн, кеня горӧн, катша китшкӧмӧн палялӧ тӧвся унмысь парма, пуксьӧ тулыс.

Войвывлань вешйис кӧдзыдыс, дугдіс кынмавны весиг войясын. Тулысыс быттьӧ поліс кӧдзыд кодзувъясысь, эзысь таз кодь тӧлысьысь: вой кежлас вевттьыліс найӧс кымӧръясӧн, да тадзи видзчысис, мед найӧ оз надзмӧдны сылысь воськовъяссӧ. Кымӧръясыс гожся кодьӧсь нин, пемыдрудӧсь енэжас муткырасьӧны: то вӧв мыгӧр артмылас, то паськыд пельпомъяса ыджыд юра великан, то джуджыд мусюр. Оз весьшӧрӧ гӧвкъявны татшӧм кымӧръясыс: быд пӧрйӧ шливкнитлас зэр, а юра кымӧръяс костысь мыччысьліс нин коса модаа чардби да ӧтчыд муркнитліс гым.

— Тулыс пуксис, ту-лыс! Воис гажа тулыс! — нимкодясям грездса челядь да, сӧмын на мӧдас войтасьны, петалам дӧрӧм-гач кежысь, кӧмтӧг выль зэр улын быдмӧдчыны.

Тулысыслы медъёна радлім ми, челядь. Миян дышӧдіс нин новлыны тӧвся сьӧкыд кӧм-паськӧм, ныр чишкалан веж кӧдзыд дырйи котравны школаӧ. Тринькъялам ӧтпӧлӧсӧн косьмытӧм на луд вывті, ворсам кутасьӧмысь, резсям ва гӧпъяс дорын, брӧд кӧтасям. Резсигӧн ми тӧдмавлім ас пӧвстысь медся повтӧмъясӧс. Ошкӧмыс ывлаын пырджык вичмыліс Опонь дедлӧн Веня внукыслы да меным, а гортын — корсюрӧ и ньӧр: кӧтӧдчӧмысь да прӧстуда корсьӧмысь. Ӧд керкаӧ пырам сӧмын сэки, кор дӧрӧм-гачын кос местаыс оз коль, а кокъясным гулю лапаысь гӧрдджыкӧсь лоӧны.

Ставыс, код вылӧ он чӧвтлы син, нимкодясисны тулыслы. Но, мыйлакӧ, эз радлыны, а майшасисны пӧчьяс. Торйӧн нин зумыш вӧлі чужӧмыс Опонь дед гӧтыр — Матрен баблӧн.

— Ті, беспиян, нимкодясянныд, а нюжалас тулысыс! — ньӧрйӧн вӧтлывліс сійӧ миянӧс ва гӧпъяс дорысь. — Тшыг тулыс лоб, а тіян — забава.

Матрен баб — ветлӧм-мунӧм морт. Аслас кузь нэмнас уналаын вӧлӧма — Богословын и Кардорын, Вяткаын и Сибирын. Венялӧн мамыс висьтавліс, Матрен баб пӧ ныв дырйиыс Киевӧдз, ен дорӧдз, подӧн ветлӧма. Аддзӧма тай туйсӧ! Збыль, сідзкӧ, шусьӧгыс: «Кылыд Киевӧдз нуӧдас!» Зэв дошлӧй вӧлӧма Матрен баб, и миян челядьдыр кадӧ сэтшӧм вӧлі: кывтӧ кӧ шуас — сы ног нин лоӧ. Но меным эз эскыссьы, мый Матрен баб водзвыв и поводдя йылысь сяммӧ тунавны.

— Кыдзи нӧ, Матрена баб, тулысыс нюжалас, кор сійӧ воис нин? — юалі ӧтчыд пӧчлысь, кильчӧ дорсьыс аддзи да. — Ми нин гожӧм виччысям, а тэ пыр на тулыс йылысь сёрнитан!

— Эн нин баит, пиӧ, гожӧм йывсьыс... Тулыссӧ мед ен бура отсалас вуджнысӧ. Тулысыд тӧвсьыс на мустӧмджык овлӧ. Сэтшӧм во, тыдалӧ, и пуксьӧ — ёна нюжалас тулысыс, тшыгъявны кутасны йӧз, а медсясӧ — скӧт.

— Но-о-о, тайӧс нин и некод оз тӧд! Весиг радио оз вермы висьтавны! — ог эскы пӧчлы.

— Радиоыд оз, а ывла вылыс и висьталӧ... Жӧлӧб помын йинёньыс ӧшинь улыс таскӧдз ӧшйывліс... Сьӧд сизь-кыр висьталӧ и... Вывті нин кузя асывъяснас тарӧбтас... Йӧвдӧкея лунӧ кынталіс... Ставыс кузь тулыс туналӧны — сійӧс и висьтала...

— А кырыд эськӧ кыдз оз таргы да! — вензя Матрен бабкӧд. — Оз доймы нӧш юрыс, со и таргӧ, ӧжын нырнас кос конда йылысь пучӧйясӧс перъялӧ, вердчӧ сійӧ тадзсӧ... Оз кӧ кут таргынысӧ, зобйыс оз и тырлы! — серӧкті.

— Йӧзкостса примета тайӧ! — дӧзмис Матрен баб да сэсся немтор нин эз висьтав, пырис гортас.

Водз асывъяснад и ме унаысь кывлі сьӧд сизьлысь кузя таргӧмсӧ. Кильчӧ вылӧ петӧмӧн вӧр-ваыслысь шыалӧмсӧ радейтлі кывзыны, а миян керканым грездас медбӧръяыс, дзик нин вӧр дорын. Кывзылі, кыдзи пармаыс садьмӧ.

«Тар-р-р-р-р-р!» — ӧжын кодь ён нырнас косьӧбтас-кучкас лэбачыс кос пу йылӧ. Йӧлӧгаыс став матігӧгӧрса пармасӧ шызьӧдлас.

«Сьӧд сизь корсьӧ кынӧмпӧт, — ас костаным сёрнитлім зонкаяс, кор матысь кылам кырлысь таргӧмсӧ. — Кежаламӧй, видзӧдлам, кыдзи пучӧйнас чӧсмасьӧ».

Кылыс тшуки либӧ збыльмисны Матрен баблӧн приметаясыс — петіс вой тӧв. Камгис-кынтіс сылыштӧм нин му. Ки вомлӧс кызта йи дорис миянлысь повтӧмлун петкӧдлан гӧпъяснымӧс. Дугдісны поздысян уджсьыс да сьылӧмысь скворечьяс. Оз кыв шонді петан кадӧ таръяслӧн койтӧм. Весиг кыр — ыджыд ныра сьӧд сизь — лӧня пукалӧ асывъясӧ кос пу йылын, ланьтісны пармаын асланыс поз места вӧсна лунтыр пинясьысь-видчысь кеняяс.

Уси лым. Кутіс турӧбавны. Посни лэбачьяслӧн кӧрымыс — нидзувъяс, гут-гагыс — мый мыччысьліс эжа вылын, — ставыс бӧр вевттьыссис кыз йиӧн, тыри лым улӧ.

Тӧвся моз пасьтасьӧмӧн, шоныд кепысьӧн, кыз шарфӧн да гын сапӧгъясӧн кутім ветлывлыны школаӧ. Гажтӧм лои рытъясын.

Вежон, мӧд дай коймӧд кынталӧ. Кӧдзыд поводдя нюжаліс.

«Кузь тулыс! Тшыг тулыс! Аттӧ да аттӧ! — акайтісны юкмӧс дорын ӧти кадӧ вала петны слӧймӧм нывбабаяс да пӧчьяс. — Кос гожӧм вӧсна турун этша чукӧрмис, кӧдзыд тӧлыс став кӧрымсӧ путшкис, а со тэныд, ещӧ и тулыссӧ нюжӧдӧ. Скӧтлӧн вердасыс сӧмын пӧсйыв пельӧсын кольыштіс. Мӧсъясӧс кӧть кын му вылас идза йирны лэдз, кӧзаяс моз туй бокысь киськассьӧм турунсӧ ӧктыны...»

Йӧз бӧр перъялісны кумъясысь да сарайясысь гожӧм кежлӧ идравлӧм дадьяс да, медым не воштыны дона кадсӧ, кытысь позьӧ чукӧртыштӧны кӧрым. Лун-мӧдӧн зорӧд пыдӧсъясысь клӧкӧн-сиӧн чукӧртӧм быгалӧм туруныс куйліс нин пӧсйывъясын. Тӧлалыштас-косьмыштас, да и сійӧ кутшӧмкӧ мыджӧд.

Воліс грездӧ колхозса конюк — Дарья Коль. Кевмысис быд керкаын. Он кӧ пӧ отсыштӧй, тулыснас ас выланыд ковмас гӧрны: усьӧны вӧвъяс. А коді нӧ тайӧс оз гӧгӧрво? Нӧбйӧн-кыкӧн быд керкаысь сетісны. Ми, челядь, отсалім бур дядьӧлы тэчны додьсӧ, а сійӧ топыда таляліс турунсӧ. Ёна и аттьӧаліс мортыд миянӧс, бабаясӧс. Доддьыс ыджыд лоис, да ачыс подӧн вӧв бӧрсяыс муніс.

Тӧлысь сайӧ кӧдзыдаліс. Сэсся коркӧ кутіс пӧльтны лун тӧв. Сійӧ вӧтліс дзор юра кымӧръяс. Бара мӧдіс нюмъявны шонді да лун-мӧдӧн и сёйис усьлӧм лымсӧ.

Шоныд муясысь воисны дыр виччысян гӧстьяс — сырчик гозъя, кодъяс уна во нин дорвыв быдтысьлісны ӧшинь юрйылын. Найӧ здукӧн пуркӧшитісны-жуглісны кольӧм вося воймӧм-кӧтасьӧм познысӧ да кокъяснаныс тэрыба койисны-резісны торпыригъяссӧ мудӧд вылӧ.

Тӧлаліс-косьмис сырчикъяслӧн выль стрӧйба местаыс. А найӧ тшапа ветлӧдлісны луд вывті, ва гӧпъяс дорын, лайкйӧдлісны кузь бӧжъяснаныс, корсисны нидзувъясӧс да эжа веркӧс вылӧ петӧм гагъясӧс, шойччисны кузь туй бӧрас, тыртісны зобъяснысӧ, чӧжисны челядьсӧ быдтігкежлӧ вын-эбӧс. Тривкъялӧны, оз-оз да и доровтласны юрнысӧ, синмаласны ӧшинь курич выв — поздысянінсӧ.

Гожӧм помнас сырчикъяслӧн гӧныс, помнита, вӧлі чусыдджык, вижовруд, сынавтӧм юрси моз пушкыртчӧма, юр чук йыланыс сьӧд бархат шляпаыс муртса и тӧдчыштӧ. А со кыдзи тулыснад, свадьба кежланыс вӧччӧмаӧсь! Гӧнныс югъялӧ, юр чук йылас сьӧд бархат шляпаыс волялӧ. Тапъялӧны, любуйтчӧны-нимкодясьӧны ӧта-мӧд вылас, ёрта-ёртыслысь вежсӧ петкӧдлӧны. «Ч-чир-чик! Ч-чир-чик!» — варовитісны, катлӧдлісны кузь бӧжъяснаныс да быттьӧ висьталісны: «Регыд, регыд нин чегам Эжва вылысь кыз йисӧ, вежӧдны кутас гӧгӧр, пуксяс тӧвся тшыг олӧмыслы пом».

Эжва веркӧс лӧзӧдіс. Кыптіс йиыс тыяс вылын. Бузгӧны шоръяс, тыртӧны ванас быд гӧп, быд вад, быд ты.

Воисны лунвылысь уткаяс, дзодзӧгъяс, юсьяс. Вӧр-ваын бара тыр ӧдӧн шыаліс тулыс. Воссис вӧралан кад. Веня другкӧд воштім ун. Водз асылын, школаӧ мунтӧдз, а рытъясын пемдытӧдз ветлӧдлім тар койтъяс вылӧ, кыйкъялім Нёмыд юбокса тыяс да вадъяс дінын уткаяс бӧрся, но сюсь пӧткаяс эз матыстлыны миянӧс лыйӧм ылнаӧ.

— Ассьыныс сёйӧны бордъя ловъясы-ыс, — жальпырысь шулывлас мам. — Кынмӧдчанныд, йӧйяс, вӧр-васьыс прӧстудасӧ кураланныд, ки-кокъясаныд висьӧм корсянныд. Ӧні он кылӧй, а арлыдӧ воанныд, да имитас лысьӧмад.

Окотатӧ тешитӧмыд висьӧм кодь вӧлӧма: сюрас прӧст здук, и Венякӧд — вӧрынӧсь либӧ вадорынӧсь нин...

Ӧтчыд, вӧскресенньӧӧ, асывсяньыс рытӧдзыс кык друг кузь лунтыр келалім. Первой тар койт вылын вӧлім, а сэсся Нёмыд бокса тыяс гӧгӧр кытшлалім. Таръяс дінӧ эг сибалӧй, а уткаяс, син ӧдва судзӧ, сы ылнаын уялӧны. Довгам-локтам гортӧ, кокъясын мудзсӧ ваям, а нопъясным тыртӧмӧсь.

— Шожымка кузя кӧ эськӧ кылӧдчыны? — ассьыс моз юаліс Веня. — Но ӧткӧн абу делӧ, сэтчӧ бур, повтӧм ёрт колӧ.

— Пыж и, — содті ме, — корлыны эськӧ кодлыськӧ?..

— Пыж оз туй! Татшӧм визув паныдсӧ ю йылӧдзыс пыжнад кык вежонӧн он во, — орӧдіс менсьым мӧвпъясӧс Веня. — Ю-Ягӧдз подӧн кайны, а сэсянь... Пур вылын сӧмын позьӧ кылӧдчыны ю йывсяньыс Нёмыд усянінӧдз. Дедкӧд ми кылӧдчылім нин. Пывсян вӧрным ӧд Ю-Ягысь, Тури-Нюр бокысь. Дедуш сись кодь пожӧмъяс тӧвнас пӧрӧдлӧма, чинталӧма да кырссьӧма. Ми вӧрсӧ тыкӧлаӧ буз-баз шыблалім, нёль судтаа пур вӧчим да быттьӧ кӧвчег вылын кывтім. Кӧть пур помас йӧкты: оз и вӧйышт либӧ катовтчыв. Лунӧн и воим Шожым грездувса ласта берегӧ. А уткаяссӧ мыйта аддзылім. Нёль горда да кык вӧзьӧс лыйим. Позис на ещӧ камӧдны, но дед эз сет. «Эн горшась, пиӧ», — шуис.

Тайӧс висьталігӧн Венялӧн ӧзйисны синъясыс. Ме гӧгӧрвои: сылы зэв окота мӧдысь на кылӧдчыны тайӧ ю кузяыс пур вылын.

— А кывтам мекӧд либӧ! — радпырысь горӧді ме. — Мамъяслы висьталам, мися, сэні уткаыс зэв уна да ноп тыр пӧтка яй ваям. Ветлам, Вень, а?

— Татшӧм сёрни кӧ кыпӧдан, ружьеяснымӧс эськӧ дзебасны нин, да ещӧ и ньӧръяласны, — кӧритыштіс Веня. — Некоднаннымӧс оз лэдзны!

— Сідзкӧ, гусьӧн, медым оз тӧдлыны, — шӧпниті ме, быттьӧ тані, вӧрас, сёрниӧс вермис кывны менам мам. — Тури-Нюр дорад ӧд юасьтӧг жӧ ветлім.

— А вӧям кӧ? — падъялыштіс Веня. — Коді сэки мыжаыс лоӧ? Ме? Меным ковмас кыв кутны мамъяс да дедуш водзын?

— Ог жӧ ӧд вӧйтӧдчӧй, ловъявылысь! Ачыд тай шуин: пурйыс пӧ оз и катовтчыв, кӧть пельӧсас йӧкты!

— Шулі эськӧ да... Коді на тӧдас, артмас-ӧ сэтшӧмыс?

Кык друг сёрнитчим локтан субӧтаӧ жӧ и кайлыны Шожымка йылӧ. Ме весиг кӧрт тув тубрас дасьті, но Веня сӧмын серӧктіс, петкӧдлі да:

— Сімӧм кӧрт тувъяснад пурным медводдза чукыляс пусь-пасьмунӧ да сэки нин збыль вӧям! Дедуш пурйыслысь сӧмын нёль пельӧссӧ песӧм льӧм пу ньӧрйӧн кӧртавліс. Эз-ӧ, майбыр, кыткӧ вӧрзьыв либӧ вежыньтчыв. Кыкӧн ньӧръяссӧ песім да сійӧн и кӧртасим, — висьтасис Веня. — Эг на вунӧд, кыдзи дедуш пельӧсъяссӧ кӧртавліс, кыдз пу клинъяс тувъявліс. Сідз жӧ и ми вӧчам, а тэ — кӧрт тувъясӧн кӧсъян пур вӧчны. Пӧжӧм льӧм пу ньӧръясӧн кӧртавлӧм пурйыд — добра-а! Кӧть мореӧдз кывт. Гез корсьлы гортсьыд. Берег вылӧ чеччылігӧн домыштчывны ковмас.

— О-о-о! Гезйыд, майбыр, сюрас! — ошйысьышті да петкӧдлі кузькодь дадь кӧв.

Ёртӧй пыр и ӧвтыштіс кинас:

— Тайӧ гезсьыд кӧзаныд орӧдчас. Ён гез колӧ. Татшӧмыд оз туй.

— Бурджыкыс абу, — мыжа морт моз вочавидзи.

— Домасянтор быть колӧ. Кӧть нин чаль чунь кызта небыд сутуга.

Лун-мӧд корсьысим, но кыз, небыд сутуга некытысь эг аддзӧй. Школаысь локтігӧн ми тшӧкыда отсасьлім Дарья Кольлы юктавны вӧвъясӧс, сёдасьны. А гезъясыд конюшняас вӧліны быдсямаыс.

— Конюклысь корлам, — шуа Венялы. — Бӧр ӧд ваям.

— Оз сет, — орӧдіс ёртӧй, — видас на. Юртӧ, шуас, пудъяланныд. Верстьӧ йӧз оз ошкыны ытва дырйи пуръяс вылын челядьлысь вильшасьӧмтӧ.

— Позьӧ кыдзкӧ и мӧд ног висьтавны... Мый вылӧ колӧ...

Турун кыскалан гез, пӧръялім да, конюк сетіс. Степшор, шуим, ойдӧма, вуджны гортӧ мунігӧн некыдз да кымынкӧ кер колӧ вомӧн ног кыскыны, пос модаа вӧчыштны.

— Школаад лэччигӧн ваянныд, кор прӧстмас, да этатчӧ, тувъяс, и ӧшӧдӧй, — шуис сетігас.

Субӧтаӧ, школаысь лэдзалӧм бӧрын здук кежлӧ пыралім столӧвӧйӧ, ньӧбим кык тупӧсьӧн морт вылӧ нянь да котӧрӧн кайим гортӧ.

Первойӧн чукӧртім Венялысь нопсӧ. Пусьӧд вылӧ ёртӧй босьтіс шӧна, выйтор, сов. Нопъяс кӧрыш нянь дзумгис.

— Быттьӧ сӧмын сёйны и мунам вӧрас, — серӧкті ме. — Кытчӧ та мында вӧлӧгасӧ? Ме ӧд на босьта мыйкӧ и...

— Э-э, другӧ! Вӧрӧ мунан лун кежлӧ, а сёянтӧ босьт вежон кежлӧ, — ӧдйӧ аддзис воча кывсӧ ёртӧй, — тадз шулӧмаӧсь пӧрысь вӧралысьяс.

— А сёйтӧгыс кытчӧ? Сёйтӧгыс некытчӧ эн вӧрзьӧй! — ӧдйӧ кутіс чукӧртны пызан вылас Матрен баб.

— Некор, бабӧ, туйным кузь! — вочавидзис петігас Веня. — Дед пывсянын выя проса рокӧн чӧсмасям, а асывнас ягас вӧралыштам да и бӧр гортӧ рытланьыс воам.

Сідзи жӧ и ме гортын висьтаси: Опонь дед пывсянын, мися, узям да нюр вывсьыс аскинас дозмӧр койт корсьлам. Сакарысь, няньысь, кружка-паньысь да пӧртйысь ӧтдор, ещӧ и картупель на босьті. Мам мырдӧн пуктіс. Вӧлӧга запасыд пӧ пельпомтӧ оз зырт. Ёртӧй моз жӧ сёрнитӧ.

Вылын шондіӧн на петім туйӧ. Дзебасысь Веня босьтіс гез.

— Пукты нопъяд, — шуис, — кодкӧ паныдасяс кӧ — гӧгӧрвоас, мыйла Шожымка ю дорӧ гезнас мӧдӧдчим... Гезсӧ мед некод оз аддзыв...

Ю-Ягӧ тэрмасьӧмнад час кыкӧн и воим. Аддзим Опонь дедлысь вӧрса ёль бокӧ кыпӧдӧм керкасӧ. Пывсян ыджда и эм. Горъя пача. Ломтім пачсӧ, пузьӧдім ва. Веня кисьтіс пуан пӧртйӧ кружка тыр шӧна, ичӧт пань тыр сов да ылыстыштіс би весьтсьыс мӧтырсӧ.

— Мед пусьӧ, а миянӧс талун удж на виччысьӧ, — кӧзяин моз сёрнитіс сійӧ. — Пӧрӧдчам да ю берег дорас кыскалам пур вылӧ вӧрсӧ.

Веня эз кут корсьны пос: ур моз пельӧсӧдыс кайліс керка йирк вылас да мыччис меным сімыштӧм, но лэчыд пиньяса кык воропа пила. Черъяс кыкнаннымлӧн сьӧрысь вӧлі, гортысь босьтім.

Петім ю берег вылӧ. Опонь дедлӧн пывсян весьтті Шожымка тулыснад доза паськыд вӧлӧма — берегысь берегӧ метр дас лоӧ. Сідзкӧ, ыджыд пур позьӧ вӧчны да повтӧг кывтны. Ваыс берегъяссьыс абу петӧма да, быттьӧ кык потшӧс костті визувтӧ. Шыбиті юас бедьтор, визулыс кватитіс сійӧс да мӧдіс тай кылӧдны — берег пӧлӧныс котӧртӧмӧн колӧ вӧтчыны. «Татшӧм визув вылад, пурйыс кӧ жугалӧ, ӧдйӧ на и черияслы сам вылӧ веськалан!» — повзьышті весиг.

Воим пожӧма нӧрыс вылӧ. Кос кондаыс сэні — лыддьымӧн. Кузьӧсь, йылас кӧ увсяньыс видзӧдлан — шапкаыд усьӧ.

Шожымкасянь дзик нӧрыс дінӧдзыс паськыд вис пырӧ. Сідзкӧ, оз и ковмы кражъяссӧ кыскалігӧн ёнасӧ мырсьыны. Пӧрӧдін да ваас буз да буз!

— Тані миян корабельнӧй вӧрыс, а со и судоверпыс, — серӧктіс Веня. — Оз, майбыр, визув вылын, джуджыд ваын ковмы пуръясьны! Пӧрччыв вай, ёртӧй, купайкатӧ, пуджлы сосъястӧ, лесорубалыштам, а сэсся и ковчӧг кутам стрӧитны.

Дас кык конда пӧрӧдім, быдысь квайт воськов кузя куим краж петіс. Кражъяссӧ пельпомъяс вылӧ эг и кыпӧдлӧй. Веня, видзӧда, сатшкис черсӧ ӧти краж мышкӧ да и мӧдіс кыскыны сійӧс ва нитш вывтіыс, быттьӧ кӧзаӧс сюрӧдыс йирсьыны нуӧдӧ.

— Час, час, отсышта, эн ӧтнад мырсьы! — шуа.

— Оз ков... Кокньыда локтӧ. Босьт чертӧ да и кыскав, ме моз жӧ, вадорӧдзыс, кокньыдджыкъяссӧ, кодӧс верман.

Гылыда, вӧлӧм, локтӧ кырсьтӧм кондаыс, нитш вылас кӧтасяс да. Отсӧг оз ков, кос кражйыс мӧд киӧн кутчысьлытӧг и шливгӧ-локтӧ.

— Краж помсӧ му вылас коль, мед оз пышйы джуджыдінас, — велӧдӧ Веня. — Судзӧдсяс эсся сійӧс джуджыдінсьыс.

Регыдӧн и гурйӧдлім кражъяссӧ вадорӧдзыс, а сэсся и кӧвчег кутім вӧчны. Веня кевліс ваас да берегсяньыс ылӧкодь тувъяліс кык бедь — помӧд, а сы бердӧ сэсся медкыз кражсӧ йӧтким, дор кер вылас. Улыс радас дас сизим краж бок ногыс топыда ӧта-мӧд бердас йӧткалім, помъяссӧ ӧтвесьталім, дорас кыз краж жӧ бӧрйим, а сэсся сідз жӧ и мӧд радсӧ тэчим. Дерт, вомлӧс ног нин, крестӧн. Доръя керъясыслысь помъяссӧ тшупыштім, керка пельӧс чашка модаӧн да мӧд радсьыс первой керйыс сэтчӧ клопкысис-пуксис. Оз нин, майбыр, быглясь. Мӧд радсьыс медводдза да бӧръя кражъяссӧ бара жӧ тшупыштӧмӧн чашкаӧ пуксьӧдім, медым эз бергав. Сэсся пур помъясас ещӧ ӧти кражйӧн вӧйтім, а коймӧд радсӧ эг нин тыртӧй: миянӧс и кык рада пурйыс крепитас.

— Тайӧ брустверъяс, ут пыдди, медым лыйсьынысӧ водӧмӧн, кер вылас пищаль ствол пуктӧмӧн позис, — шуис Веня. — Водзсӧ-бӧрсӧ лыскӧн вевттьыштам — аслыным сайӧд вӧчам. Сӧмын кыйӧдчы да камӧд уткаястӧ, тырт ноптӧ... Ок, другӧ, яяссьылам на тэа-меа тайӧ кӧвчӧг помсьыс...

Зэв ладнӧй пур лоис. Пельӧсъяссӧ на кӧртавтӧм, а оз-ӧ вӧрзьы вывсьыс кутшӧмкӧ краж, пельӧсъяссӧ тшупӧмӧн пуксьӧдім да. А кӧрталам на ӧд нӧшта пельӧсъясӧдыс! Ок и крепыд лоӧ! Татшӧм пурнад, ми кодь жоньясыдлы, кӧть збыльысь Котласӧдз кылӧдчы, кӧть море вывті плавъяв. Пур помас ветлі, йӧктышті — быттьӧ джоджын.

Вӧр керкаӧ мунігӧн Веня керыштіс лыжи бедь кызта дас кымын кузь льӧм пу ньӧр.

— Бура пӧжам гор вылын, вӧчам пу гезъяс, да и кӧртавлам пурнымлысь пельӧсъяссӧ, — висьтавлӧ Веня. — Ё-он гез артмӧ, додь заветки кодь. Оз, майбыр, ор! Дедӧлӧн вӧчӧм доддьысь сювйыс бырӧ, а заветкисӧ оз и вежлыны. Со кутшӧм крепыд пу гезйыд...

Пывсян горным ваймӧма, рокным ӧгыр весьтас жваркйӧ-пуӧ, сукмӧма-нӧгыльтчӧма. Веня пуктіс сэтчӧ кык пань тыр мӧс вый да дыр гудраліс.

Ок и чӧскыда жӧ сёйсьӧ мудзыштӧм бӧрад! Вӧр керкаын пуӧм мӧс выя проса рок дзик нӧк кодь — кывтӧ ньылыштан. Здукӧн и кодйим пӧртнымӧс. Рушкуяс доймытӧдз сёйим, а быттьӧ, вӧлі кӧ, дасысьтӧ ме эськӧ синмӧс куньӧмӧн на паньышті.

Кӧртӧд вылӧ кералӧм ньӧръяс пукталім пӧсь гор вылӧ, тупкалім пывсян стенысь тшын петан розьяс, пӧрччысим дӧрӧм-гач кежысь да водім кос турунӧн вольсалӧм джоджӧ.

Асывнас садьмим водз, кӧть Опонь дедлӧн вӧралан керкаыс абу и кӧдзавлӧма. Оз тай узьсьы, делӧ вылӧ петім да. Льӧм пу бедьяс киясӧс сотӧны, кырсь пырыс льӧм пу сирыс войталӧ, сэтшӧма пӧжсьӧмаӧсь миян гез-пуясным.

Веня чер тышнас кучкаліс-лямӧдіс мыр вылын ньӧръяссӧ да бара пуктіс гор вылӧ.

— Пусигкості небзьыштас на. Ме вала лэччыла.

Асывнас проса рок жӧ пуим, юим сэтӧра юмов чай.

Льӧм пу ньӧръяс, ӧтар-мӧдар помӧдыс гартім-песім да, дзик гезъяс кодь лоисны. Оз-ӧ, майбыр, чег, кӧть кыдзи эн кусняв. Кӧть ноптӧ кӧртав, сэтшӧм добра артмис. Веня сэсся ньӧръяссӧ кольчаясӧ и гартіс, мед нунысӧ сой кытшыльын позис.

Шоныд войнас вискын ваыс содӧма да кӧть пур помсӧ и берегас, косас кыскылім, видзӧдам, а миян кӧвчегным берегсяньыс дӧза ылын гӧвкъялӧ. Бур на, куръяыс оз визувт да миян уджным Шожымка вылас абу петӧма.

— Тьпу! — сьӧвзис Веня. — Кӧсйылі ӧд кӧртавны, да тэрмасьӧмнад дзикӧдз вуні... А тэ эськӧ сэтшӧм жӧ... Эн жӧ путьмы велӧдыштны: кӧрталам пӧ...

Но, мый лоӧмаыс лоӧма, карабнымӧс колӧ матыстны берег дорӧ. Турун кыскалан гез помӧ кӧртыштім палич да мыйкӧ и шыбласим жӧ. Тачкысяс-усьӧ сійӧ пур вылӧ, но он на босьтчы кыскыны, шливкмунӧ-исковтӧ шыльыд керъяс вылысь ваас. Дыр тадзи весьшӧрӧ кыснасим.

— Вай ме пӧрччысьла да варччыла! — шуа Венялы.

— Эн йӧйтав! Турдан йиа ваас, висьман!

— Либӧ мӧд пур вӧчам, ичӧтикӧс, да сійӧн кӧвчег вылас вуджам?

— Зэв дыр лоӧ, ёна манитчам, — Веня мыйкӧ мӧвпалыштіс да котӧртіс ягӧ.

Здук кежлӧ и вошліс, сюра-пеля ичӧтик мыр вайӧ.

Тайӧн кӧ ог судзӧдӧй пурнымӧс, ме ог тӧд сэсся?

Веня пелькӧдыштіс-лӧсалыштіс кокорасӧ да зэлыда шыркнитіс гез помӧн. Кокньыд, бур якӧр лоис. Кыкысь и шыбитліс ассьыс якӧрсӧ ёртӧй. Сюрнас-пельнас сійӧ крукасис-сибдіс керъяс костӧ да пур, кывзысьысь вӧв моз, ӧдйӧ локтіс берег дорӧ.

— Со кыдзи колӧ! — чургӧдліс певсӧ Веня. — А тэ — варччыла... Тайӧ якӧрыс, вот аддзылан, миян и туйын верой-правдой служитас, чеччывны кытчӧкӧ ковмас да.

Песӧм льӧм пу ньӧръясӧн кык пӧвстӧн кӧртавлім пурлысь быд пельӧс. Кӧть мый вынысь нин зэлӧдім, но личыдкодь кӧртӧдыс лоис да керъя-кӧртӧда костас кос конда клинъяс жбоньӧдім. Сэсся керыштім кык зэв кузь зіб — думсьыным медым быдлаӧд ю пыдӧсӧдзыс судзасны, зорӧд пыдӧсысь вайыштім кык-куим моздор быгалӧм кос турун да вольсалім пур вылӧ. Бур и вольпась лои.

Йӧткысим берегысь. Зібъясьӧмӧн петім Шожымка вылӧ. Кылӧдчам. Пурнымӧс, ыджыд да, оз и бергӧдлы. Сійӧ лючки-ладнӧ руньгӧ-кывтӧ ю шӧрті. Зібъяс оз и ковны, пуктім аскӧд орччӧн, водім небыд турун вольӧс вылӧ, дзебсим бруствер сайӧ — сӧмын азьгумъяс моз пищаль стволъясным водзлань чурвидзӧны.

Прӧйдитім ӧти чукыль, мӧдӧс. Со Веня камӧбтіс-лыйис ӧти жыдачӧс.

— Пуксьӧдӧ! — радлунсӧ дзебтӧг горӧдіс ёртӧй, кватитіс зіб да пелька кутіс йӧткасьны шуйга береглань да тшӧтш и ва горув, медым ӧдйӧджык суӧдны кыйдӧссӧ.

— Отсышт! — горзӧ.

Ковмис жӧ босьтчывны зібйӧ и меным.

Шедӧдчиг-судзӧдчиг костіыс прӧйдитім ещӧ ӧти чукыль. Сэки неылын, водзын, ваыс быттьӧ пузьыліс: горда чукӧр пукалӧмаӧсь. Ӧдва и кыпӧдчисны бордъяс выланыс, сэтшӧм гырысьӧсь да госаӧсь. Найӧ вӧчисны кытш да нырччисны кытчанькӧ ю йывланьыс.

— Жыдачнад дай ставнас... Тьпу! — сьӧвзи да шыбиті кок улӧ зібйӧс. — Со кӧні яйыс, лэбыштіс так лэбыштіс! Залпуйтім кӧ эськӧ, ноп тыр колӧкӧ вӧлі нин... Кыйдӧс! — босьтлі да бӧр жбутки Веня кок улӧ, пур вылӧ, нэриник утка ёкмыльсӧ. — Нырыс сӧмын... Нырыс кӧч кыян зыр кодь, а яйыс — пань тыр.

— Пӧръяссим тай, — жальпырысь жӧ кайтыштіс Веня. — Мый сэсся вӧчан... Лэбисны кӧ, сідзкӧ, эз миянлы вылӧ быдмывны... Но эн маитчы, туйным кузь на.

Куим-нёль чукыль кывтӧм бӧрын и меным мойвиис: лыйи кутшӧмкӧ уткаӧс. Веняысь ыджыдджык, но гордаысь ичӧтджык.

— У-си ӧд! У-си! Ой, сю-ри! — нимкодьысла чеччышті кокъяс вылӧ, пищальӧс тӧкӧтьӧ ваас эг кӧвдышт, кватиті зіб да мый вынысь куті йӧткасьны, ӧддзӧдны пур.

— Вод, йӧткасьтӧг вӧтӧдам, сӧмын китӧ сэки нюжӧдлы да босьт, — тшӧктӧ Веня. — Друг да бара кутшӧмкӧ утка кельӧб кӧнкӧ пукалӧны...

— Да-а, вод! Йӧйӧс аддзӧмыд, — нерышті Веняӧс. — Менам уткаыс, да тэныд, видзӧда, веськодь! А вӧйӧ кӧ... Сир ньылыштас ли... Сэки — ку-ку, пук-ті... Кӧк моз... Судзӧда-а-а! Лыйи нин да быть нин судзӧда. Палялас да лэбас нӧшта!

— Вӧзь тайӧ... Айыс. Лӧз бордъя со, — висьталіс Веня, кор уткаыс лои менам киын. — Со и тэ, маитчан вӧлі-а, — кыйдӧса... Шулі тай: ставыс на, мися, водзын, эн няргы...

— Ме эськӧ ог и няргы... Вӧйӧ, мися, да жаль лоӧ-а... Кывтам кӧвчӧгӧн, куйлам небыд турун вылын, уткаясӧс кыям. Венялӧн нопъяс жыдач дорас вӧзь дай горда содіс, а меным нӧшта ӧти жыдачӧс удайтчис лыйны.

Веня, тыдалӧ, сюсьджык синма, пищальыс бурджык и.

Ылысянь пукалысь уткасӧ аддзас да оз зевайт — пыр и косьӧбтас. И усьӧ ӧд. А менам, со, ӧти утка лэбис нин. Да ӧд эг ылысянь и лый, но эз тай со усь. А кутшӧм ыджыд, сера бордъя утка лэбис. «Кре-креыс» сӧмын меным и коли. Нопъяд сійӧс он сюй. Жаль эськӧ, но мый вӧчан...

Шонді вылӧ нин кыпӧдчис. Уткаясӧс пыр гежӧдджыка кутім аддзывлыны. Кӧть ог тыдалӧй, но пурсьыд, ёна югдіс да, полӧны жӧ, ылысянь на лэбӧны.

— Ве-ень! Сэсся та мында и сюрис эта ылнаас волӧм вылӧ? — шыаси ёрт дорӧ.

— Абу на гортынӧсь да... Кыям на, — вочавидзис сійӧ. Куйлӧмысь мудзис бокӧ да сувті. Видзӧда гӧгӧр, нимкодяся ытванас, тувсов ывла вывнас.

Друг водзысь аддзи ӧтка ыджыд руд мыгӧр.

— Веня, Веня, видзӧдлы, со нӧ эстӧні мый эськӧ? Абу-ӧ йӧра видз вылас петӧма? — инді киӧн водзлань.

— Шуан жӧ — йӧра! — серӧктіс Веня. — Косьмӧм лыска коз. Чардби, тыдалӧ, кучкӧма, чегӧма йывсӧ... Косьмӧм лыска коз сійӧ... Вод вай, сайӧдчы.

Веня бӧр водіс аслас местаас.

— Но инӧ, абу кӧ зверь, — яналыштӧмӧн сетчи сёрниӧн, куті видзӧдны мӧдлаӧ, а ачым мӧвпала: «Кӧть мый, но абу пу. Тӧдӧмысь, кутшӧмкӧ зверь, ловъя лов!»

Веня быттьӧ вунӧдіс меӧн аддзӧм «йӧра» йылысь, а ме ог-ог да и видзӧдла сэтчань, кытчӧ ыджыд нырд кытшовтіг-вуджигӧн саяліс тайӧ аслыссяма мыгӧрыс. Медводз и аддзи виччысянторйӧс.

— А-а, зо-о-орӧд вӧлӧма, — веськодя шуи ме. Пӧртмалісны синмӧс шонді югӧръясыс.

— Збыль тай! — шензьыштіс ёртӧй. — Эндӧма со, эновтӧмаӧсь... Ытшкисны, идралісны-керисны, и со... Но и но!

— Код тӧдас? Кодлӧнкӧ вӧлыс эз собав джуджыд лымйӧдыс либӧ чайтісны, мый водзас сэсся абу нин туруныс. Дзик со бечевник помас... Вӧр ковтысыс сайыштӧ и. Сійӧн и кольӧма.

— А вай тэа-меа сӧвтам пур вылӧ да лэччӧдам, — ӧзйисны Венялӧн синъясыс.

— М-ы-ы-ый? — эг виччысь ёртсянь татшӧм йӧйталӧмсӧ.

— Лэччӧдам, мися, гортӧ...

— Миян Сюруклы туруныс тырмас, а ме сійӧс ог сёй! — крапкӧбті, медым помавны тайӧ, некытчӧ лӧсявтӧм, сёрнисӧ. — Мися, турун кылӧдысь кодьӧсь и эм. Оз ков меным туруныс.

— А коді шуӧ: тэныд? Колхознӧй турунсӧ. Кутшӧм ӧд горш, кылӧ, ставсӧ — тэныд!

— Оз мем ков туруныс, оз, шуа! Ме татчӧ уткаясӧс кыйны локті! Вӧям на нӧшта — мый сэки гортын шуасны? Висьталам, кодлы колӧ, да митӧг гырысьяс лэччӧдасны...

— Эновтам сідзкӧ?

— Ог эновтӧй, а кольлам. Пышъяс тэнад зорӧдыд! Ме, наперво, кыйсьыны вои да бурпӧт талун кыйся-а... Сулаліс зорӧдыс гожӧмбыд, арбыд да нӧшта — тӧвбыд, и ӧні оз сыв. Висьталам колхоз правлениеын — воласны мужикъяс, тэа-меатӧг сӧвтасны и кылӧдасны! Кӧзяйственник лоӧма, сплавщик, лёльӧ-бобӧ!

Нимтысьӧмсьыс Веня ёна дӧзмис, тайкӧ кучкас. Но ёртӧс ме тӧді: мыйкӧ мӧвпыштас кӧ — вӧчас, кӧть сэсся орӧдчас, да бурӧн нин шыаси:

— Ми вот мый, местасӧ бура приметитам... Ыджыд нырд сертиыс и аддзасны... Аски жӧ и висьталам, конюклы кӧть, гезсӧ сетігмоз, правлениеас кӧть... Но, Веня?

— Мыйла войтырсӧ уджсьыс торкны? Пӧпуттьӧ асьным и лэччӧдам. Гӧриг-кӧдзигкежлӧ вӧвъяслы мед лоӧ, конюшняӧ сдайтам, — оз сетчы Веня. — Помнитан, кыдзи Дарья Коль турунсӧ нӧбйӧн-нӧбйӧн чукӧртіс?

— Ог вӧвъясӧс, а чериясӧс асьным кутам вердны, — повзи ме. — Вӧ-ӧям ӧд, вӧ-ӧям!

— Кӧть мый, а та мында турун кольны оз позь. Эта ылнаас йӧзӧс нарошнӧ ыстывны?.. А миян ӧд пӧпуттьӧ... Ещӧ оз на аддзыны, ылӧдлінныд, шуасны...

— А ме шуа — некутшӧм турун... Ме нӧ та ылнаас турун кылӧдны медаси? — быттьӧ юалі Венялысь, но ачым жӧ и вочавидзи: — Кыйсьыны. Мем некутшӧм турун оз ков... Аддзасны, абу нӧсила турун!

— Кыйсин нин, абу тыртӧм нопйыд. Тырмас тэд.

— Тэд, дерт, тырмас, мый аддзылім, ставсӧ варшалін да. Нопйыд со тыр, а меным оз на тырмы!

Веня лӧгпырысь видзӧдліс ме вылӧ, нинӧм сэсся эз шу, муніс пур пельӧсӧ, кватитіс ассьыс «якӧрсӧ» да ӧдӧбӧн шыбитіс сійӧс берег дорын быдмысь кустъяс пӧвстӧ.

Якӧр сибдіс пуяс костӧ. Ӧдйӧ исковтіс пур вылысь коляс гезйыс, зэлавліс струна моз да сунис моз брунмуні-ори.

— Но вот, вӧчин ассьыд лёк уджтӧ! — повзи ме. — Ӧні сэсся сувтлыны ни кӧртасьны — збыльысь мореӧдз кылӧдас.

Кӧть и ори, но гез век жӧ чинтіс пурлысь ӧдсӧ, вежис туйсӧ. Сійӧ зутшмуніс веськыд пельӧснас берегӧ да ньӧжйӧникӧн кутіс бергӧдчыны. Эг тай дыр мӧвпав — кватиті нопйӧс, пищальӧс да чеччышті берегас.

— Кывт, колӧкӧ, ӧтнад, а ме Ю-Яг пыр, вӧр пырыс лэчча. Колӧкӧ, тар либӧ сьӧла на лыя.

— Ме тэныд петкӧдла вӧр пыр лэччӧм! — пузис Веня, кватитіс зібсӧ да йӧткасьӧмӧн матыстӧ-топӧдӧ пурсӧ берегланьыс, кӧсйӧ сувтӧдны сійӧс. А пурйыс оз кывзысь, дурпоп моз бергаліс, пельӧсъяснас люкавліс берегсӧ. Веня видчӧ ме вылӧ, грӧзитчӧ, чеччышті пур вывсьыс да.

Ме видзӧдлі водзӧ, да сувтліс лолӧй: водзын, воськов дас сайын, дӧввидзис паськыд куръя. Ӧтар помнас сійӧ тшукӧма Шожымкаӧ, метр комын пасьта полой, а мӧдарыс код тӧдас кӧні. Куръя кодь тай-а, вермас лоны — кутшӧмкӧ вӧрса ю. Паськыд, дерт, ытва дырйиыд, джуджыд. Мун да и вудж сійӧс либӧ кытшовт йылӧдыс, гашкӧ, кызь верст сайті.

Татшӧм лёкторсӧ аддзис да, повзис и Веня. Нӧшта на зільджыка кутіс йӧткасьны береглань, медым пыртӧдны пурсӧ куръяас, но ыджыд сьӧкыд пур омӧля кывзысис сылысь, пыр кылалӧ, петіс нин куръя вомӧ, здук — и вуджас-юковтас сійӧс.

Шожымкалӧн визулыс отсыштіс, либӧ пурсӧ бергӧдлысь выныс кежӧдіс сійӧс, но, видзӧда, пур гунькылӧ пырис менсьым туйӧс потшысь вискӧ. Сэні зіб джынйӧдзыс сӧмын ваыс и вӧлӧма. Веня ӧдйӧ йӧткысис, тшукӧдіс пурсӧ лажмыд берегӧ, чеччыштіс му вылӧ да кулакъяснас уськӧдчис ме вылӧ.

— Тэ тадзи кӧсъян! — горӧдіс сійӧ. — Ёрт пыдди босьті, а тэ пышъян, со кутшӧм тэ вӧлӧмыд!

Ме повзи да уськӧдчи котӧртны. Веня, видзӧда, эз кут вӧтчыны, бергӧдчис пур дорас, кыскыштіс сійӧс берег вылас. Ме дугді котӧртны, но и матыстчыны ог тэрмась: мед кӧдзыштӧ ыпнитлӧмсьыс. Мынтӧді крукасьӧм якӧр, гарті сюръясас гезсӧ, пукси мыр вылӧ да виччыся, мый лоӧ водзӧ.

— Но, лок нин, мый сэні пукалан, — лӧня нин шуис Веня, но, кылӧ, гӧлӧсыс дӧзмана на.

— А тэ он кут тышкасьны?

— Ог, ог, лок! — эскӧданаа нин сэсся шуис Веня. — Мый нин тэнӧ тышкалан. Тӧкӧтьӧ эн коль, ді вылӧ кӧч моз!

Матыстчи Веня дінӧ. Сійӧ чушъялыштіс на, броткыштіс. Берег вылас сёйыштім, а сэсся йӧткасьӧмӧн кайлім куръя йылас. Сэні, берег дорсяньыс воськов кызь ылнаын, зымвидзис додь кыка гӧгрӧс зорӧд. Веня сюйліс кисӧ зорӧд пытшкӧ да кыскис сэтысь веж турун клӧк.

— Кӧть мый, а татшӧм турун кольны оз позь, — шуис сійӧ.

Ме ӧлӧда ёртӧс; вӧям, шуа, вензя.

— Сӧвтам пур вылас да видзӧдлам. Позьӧ и ӧтнассӧ лэдзны. Сикт улын кутасны, — мудераліс либӧ сетчис сёрнинас Веня.

Веня отсаліс кайны зорӧд вылӧ, да ме регыдӧн и пусь-пасьвӧчи сійӧс джынйӧдзыс. Сэк кості ёртӧй катліс берег вылӧ нопъяс, ружьеяс, зібъяс да моздорнас кутіс котрӧдлыны турунсӧ пур вылӧ. Сэсся, кор зорӧдыс ляпкаліс да сы вылын мортыс эз нин кут ковны, ме тшӧтш босьтчи лэччӧдлыны турун. Уджыс кутіс мунны кык ӧдйӧ. Тэчам ассьыным вавывса додьнымӧс, пур вылӧ кайлӧмӧн ёна талялам, мед ляпкыдджык лоӧ, а асьным пыр видзӧдлывлам, ёна-ӧ вӧйӧ пурным грузсьыс. Но нинӧм ог казялӧ, кӧть джынсьыс унджыксӧ нин сӧвтім. Метр джуджда и кыптіс сӧмын — паськыд да кузь пур вылӧ разӧдӧмӧн да бура талялӧмӧн туруныс быттьӧ воши, пельпомӧдз ӧдва лои. Кос конда кражъясыс ыджыд груз, вӧлӧм, кыпӧдӧны: ӧти радыс пурлӧн вӧйи, а мӧдыс ставнас веркӧсас тыдалӧ. Весиг турун пыдӧсыс эз кӧтась.

— Морскӧй корабль дай сӧмын! — серӧктіс Веня. — Мӧд та мында груз кӧ вӧлі — падъявтӧг на позис босьтны! Мыччав вай кӧлуйнымӧс, да мӧдӧдчылам водзӧ.

— Кыдзи мӧдӧдчылам? — лэпті Веня вылӧ синъясӧс. — Тэ жӧ шуин: пурсӧ ӧтнассӧ лэдзам, а асьным Ю-Яг пыр подӧн.

— Но, подӧн ог жӧ мунӧ, этатшӧм транспорт эм да!

— Вӧям, эн дур, вӧям!

— Нем абусӧ эн доль. Со, ветлӧдла помысь помӧдз да оз и катлась. Сӧв вай, сӧв ӧдйӧджык!

— Но инӧ, ставыс кӧ лючки лоӧ, смелмӧдчылам. Но первой испытайтам куръяас, ёна-ӧ надейнӧй, но?

Йӧткысим куръя шӧрланьыс, зібъясям-йӧткасям перво ӧтарсянь, а сэсся мӧдар боксянь. Грузнад пурным нӧшта на кывзысьысь да лабутнӧйджык лоӧма: кытчань тойыштчам, сэтчань и мунӧ. Раз-мӧд берегас зутшнитчылім — нинӧм, повтӧг позьӧ водзӧ кывтны.

— А добра тай кӧвчегным! — шуа.

Петім Шожымка вылӧ. Груз тыра пур вылын, вӧлӧма, и збыльысь бурджык на кывтнысӧ. Оз дзӧръяв визув вылын берегысь берегӧ кӧвчегным, тӧдӧ ассьыс туйсӧ, тюрӧдӧ визув шӧртіыс. Юыс паськаліс, вабергача ыджыд йиръяс кутісны паныдасьлыны, но миян веськодь. Вабергачсӧ ыджыд ӧд вылын юковтас пурным да бара водзӧ шлывгӧ. Кылӧдчам шог тӧдтӧг, зібъяс киӧ ог и босьтлӧй. Ружьеяс бокын куйлӧны.

Лун шӧр бӧрас уткаясӧс сэсся эг аддзылӧй. Тыдалӧ, кӧнкӧ вӧрса тыяс вылын дзебсьӧмӧн вердчӧны.

Нюжгӧдчим небыд турун вылӧ да нем вӧчӧмысь мойдчам, вӧралӧм йылысь сёрнитам. Кынӧмъяс кутісны сюмавны, но берегӧ петалӧм йылысь, бипур йылысь мӧвпыштны ог лысьтӧй: ӧні сьӧктӧм пурсӧ сира кыз канатӧн он сувтӧд. Пӧртйӧн гумовтім кӧдзыд ва, сакаралім, шӧралім нянь, выялім да сідзи и пажнайтыштім. Юмов кӧдзыд ваыс чӧскыд жӧ вӧлӧма: выя няньтӧ бура кылӧдӧ, горштӧ веськӧдӧ и. Рытъядорлань нин шондіыс катовтіс: час-мӧд-коймӧд — вӧртаслань кутас исковтны.

— Ставыс кӧ лючки, тадзи кӧ кутам кывтны, рытнас, час дас кежлӧ, конюшня весьтӧ воам, — шуӧ Веня.

Сёрнитчим нин кык друг — турунсӧ шуим Дарья Кольлы сетны.

Кузякодь вӧр пыр лэччим, сэсся бара кутісны паныдасьлыны эрдъяс — колхозлӧн матысса видзьясыс да пӧскӧтинаясыс. Вӧр бердсьыс, лоссьыс, аспом скӧтлы турун пуктывлӧны. Арнас доддя, додь джынъя зорӧдъяс вӧралігӧн аддзывлім. Вӧр пӧвстсьыс. Полӧны войтырыс нуӧмысь-ӧтувтӧмысь да дзебӧны турунсӧ.

— Нёмыд ковтысӧдз, уна вылӧ, километр дас коли, — висьталіс Веня, — ставыс со, кыдзи колӧ, лючки мунӧ. Матынӧсь нин. Таті, дерт, визулыс сэсся ньӧжмалӧ, ойдӧм Эжваыс Шожымкасӧ пыкӧ, но миянлы и сійӧ кивыв — кокньыдджык лоӧ ичӧт ӧднас сувтны берегӧ. Конюшня весьтас куръяас и пырам йӧткасьӧмӧн.

— А Дарья Кольыс мед эськӧ оз аддзыв локтӧмнымӧс. Вот дивуйтчыны кутас! Кытысь пӧ и воис ныр улас та мында туруныс! Енэжсьыс уси! — серала.

Ог тӧд, татшӧм-ӧ вӧлі Венялӧн кӧсйӧмыс, но серӧктіс жӧ, а сэсся дӧвӧльпырысь шуис:

— А ёна на и мойвиис миян! Лоӧ мый йылысь школаын ёртъяслы висьтавны: уткаяс кыйим, турун вайим, а пурсьыс бур сыв пес на лоӧ. Дарья Коль мед аслыс вылӧ и пилитас. Сійӧ ӧд миян пессьыд маета абу, вӧрын олам да, а шожымсаыдлы... Додь кос пуыдла — пӧрӧдасны-сӧвтчасны — лун воштӧны.

Шожымка крута чукыльтіс веськыдвыв, а сэні, водзас, друг аддзим — миянлысь туйнымӧс вомӧналӧма зэв кузь да кыз пӧрӧм пожӧм. Йылыс ю шӧрӧдзыс нюжӧдчӧма, лыс лапъяснас нюлӧ ва веркӧссӧ. А визулыс веськыда, тӧдчӧ, кучкӧ. Со тай, кутшӧм великанӧс кырӧдӧма шуйга берегсьыс — нэмӧвӧйся пожӧм.

— Воим тай! Пуыс ӧні чышкыштас пур вывсьыным ставсӧ: и турун, и кӧлуй, и кыйдӧс тыра нопъяс, пищальяс да ӧти сайысь и миянӧс тшӧтш. Мый нӧ ӧні лоӧ, Веня, а? — повзьӧмӧн юалі ёртлысь. — Мый кутам вӧчны, мы-ы-ый?

— Зібъясь! Зібъясь! — горӧдіс Веня. — Веськыд берегланьыс колӧ сетчыны! — Сійӧ кватитіс ассьыс зібсӧ да тульснитіс помсӧ ваӧ. Ме босьті жӧ зібйӧс, но весьшӧрӧ. Кузь потш эз и подйыв ю пыдӧсӧдзыс.

— Джу-джы-ыд! — ыкӧстіс Веня. — Сын вай, сын веськыдвывлань. Пу йывладортіыс колӧ кылӧдчыны. Сэті прӧйдитам, а пуксьӧдас кӧ пу дінладорас, тані и ковмас тувсавны.

Но татшӧм ыджыд груза пурйыд абу пыж. Бедь-пелысъяснад сынӧмысь тӧлкыс вывті этша, а ва весьтӧ гӧвкнитчӧм пожӧм пыр матыстчӧ и матыстчӧ: со сэтчӧдз дас метр коли... вит...

— Эновт зібтӧ! — бара горӧдіс Веня. — Вод турун вылас да крепыда кутчысь пур пельӧсӧ кӧрталӧм гезъяс, мед ваас оз шыбит.

Кыкнанным кутчысим гезйӧ, сетчыштім, кытчӧдз позьӧ, пур бӧрлань, ноп да пищаль волысъяс сой кытшыльӧ пысалім, юрӧн турунас жмитчим. Ме куни синъясӧс, быттьӧ плешӧ чорыд печик виччыся. Сэки кыдз тай тракнитас. Ӧдйӧвывсьыс сирпи моз тювкниті водзлань, но гезйыс мездіс. Эг кӧ водзвыв бура кутчысьӧй гезъяс, эськӧ торпеда моз ваас тутыштім кыкнанным.

Вӧр тырнас дзуртыштіс-ойӧстіс пӧрысь пожӧм. Пуыс жугалӧм мельнича кӧлеса моз бергӧдчыштіс джынвыйӧ, сетчыштіс горув, вӧйи ваас. Сылӧн веж кудриа-лыска юрыс саяліс кытчӧкӧ пур улӧ. Кӧвчӧгным сунсьыліс водзладорнас ваас, вылӧ лыбліс сылӧн бӧрыс, но тадзи, пӧшти пом выв здук кежлӧ сувтлӧм бӧрын, жаялӧм ёді моз бӧр пласьтнитчис кынӧм вылас.

Ыджыд ӧдӧн вӧлі кывтӧ пурным. Сійӧс ӧдвакӧ вермис эськӧ кутны сира пратя гез — тыртӧгыс ён бӧж гез сісь сунисӧс моз орӧдіс, а со тай, вынаджыкӧн вӧлӧмаӧсь нэмӧвӧйся пожӧмлӧн лыдтӧм-тшӧттӧм кузь вужъясыс, кодъяс кувтӧдзыс вердісны-юкталісны тайӧ вӧрса великансӧ.

Зӧм сувтім — ни водзӧ, ни бӧрӧ. Гӧвкъялам ю шӧрын арся вижӧдӧм пипу кор моз. Ӧтар берегӧдзыс сыв вит, и мӧдарӧдзыс абу этшаджык.

— Приекали! Наш караб сел на подводный коралловый риф! — курыд нюмӧн рочалышті ме.

Веня чеччис, ветліс пур нырланьыс, шутёвтіс да гыжйыштіс балябӧжсӧ.

— Пу йыв вылас топыда пуксьӧдіс, — майшасьӧмӧн юӧртіс Веня. — И пусӧ керавны тӧлкыс-ладыс абу...

— Тӧлкыс-ладыс! — нерышті Веняӧс. — Оз вӧлі ков горшасьны. Сёысь шулі: оз пышйы зорӧдыс, митӧг эськӧ кылӧдісны... Эн кывзысь! Кӧртвомтӧм вӧв кодь жӧ эськӧ тэ: кытчӧ кӧсъян, сэтчӧ и кежӧдан! Эз мунсьы Ю-Ягӧдыс? Ме вӧлі сё пӧв прав, а тэ пыр асланьыд синін...

— Эн увгы! Мый лоӧмаыс, ӧні лоӧма нин... Колӧ мӧвпыштлыны, кыдзи мынтӧдчыны тайӧ капкансьыс.

— Мӧвпавсьӧма нин! — ассьым ӧнтайя правлунӧс кылӧмӧн тшӧтяся Венякӧд. — Виччывны ковмас, кор ваыс ямас. Регыдик, гожӧмӧдзыс сӧмын!.. Оз кӧ отсӧг во, кыдзи потерпевшим кораблекрушение. Мезды ӧні морскӧй карабтӧ.

— Эн мися дӧзмӧдчы! — ӧвтыштіс кинас Веня. — Мынтӧдчам... Тӧлкӧн-ладӧн мӧвпыштлыны — быд неминучаысь петан туй позьӧ корсьны...

— А-а, гӧгӧрвои! — пыр на кӧрита Веняӧс сылӧн йӧйлунысь. — Водолазӧ кӧсъян пӧртчывны? Со гез помыс, кӧртав коскад крепыдджыка да сунсьыв пур улас лэчыд чернад, керав пусӧ. Кор уджтӧ помалан, тракнитышт гезйӧдыс — здукӧн бӧр кыпӧда аслад судно вылад...

— Водолаз, шуан?.. Пусӧ керавны? Позьӧ и видлыны! Ӧти тӧлка мӧвп тай кылі жӧ тэсянь! — Венялӧн синъясас ӧзйисны би киньяс, чужӧмыс ловзьыштіс. — Видлам, видлам. Мыччыв, ноко, гез помсӧ!

— Эн йӧйтав! — ёртлысь ыззьӧмсӧ аддзӧм бӧрын кутчыси сылы сояс. — Пропадитан! Видзӧд со — ытваыс пом ни пыдӧс, а ваыс — кӧ-ӧ-дзы-ы-ыд! Виччысьлам... Узьмӧдчам... Сулалас-сулалас да, ваыс кӧ бара ойдыштас, ачыс на и мынӧ пурным.

Веня ӧтдортіс киӧс.

— Ог, мися, лэдз! Вӧян! — горӧді.

— Видзӧд да отсась, а эн мешайтчы... Мый тӧлкыс весьшӧрӧ больгӧмсьыд да вензьӧмсьыс... Под лежачий камень пӧ... Кывлін?

Веня босьтіс киас зіб, тунгис помсӧ ваас да тулскӧдӧмӧн корсис вӧйӧм пу йывсӧ. Аддзис, мерайтіс, пыдӧ-ӧ сійӧс ляскӧма пурным ва пытшкас. Дыркодь ноксис, мургӧ мыйкӧ ас кежас.

— Судзас чер воропӧ пожӧмӧдзыс... Пур дорышас сувтны позьӧ и... Керала пу йывсӧ — мынам пленсьыс.

Веня кос гӧгӧрыс топыда вӧнясис гезйӧн да ньӧжйӧник кутіс лэччыны пур пельӧсӧд.

— Гезсӧ крепыда кут, мед ог усь ваас, — стрӧжитіс сійӧ. — Ньӧжйӧ-ньӧжйӧ слабинасӧ сет... Тырмас... Уф-ф... Кок пӧв вылын эськӧ зумыда сулала, но тадзи, ӧшалӧмӧн да нӧшта ки пӧлӧн, керасьны ог вермы. Личӧдышт гезтӧ, видла веськыд кокӧн, подйӧ-ӧ пуӧдзыс.

Шуйга кокнас пур дорыш вылын сулалӧмӧн, ӧти кинас турунӧ, а мӧднас гезйӧ шашаритчӧмӧн, ёртӧй ньӧжйӧ, вывті ньӧжйӧ кутіс лэдзны кок пӧвсӧ ваӧ.

— Ш-шмот-ри! Кут крепыда! — пинь пырыс сӧдзӧдіс Веня. — Кӧні и пожӧм йылыс?

Видзӧда — Венялӧн чужӧм вылас пӧсьыс чепӧсйис.

— Кута, кута, эн пов! — шуа да, мед гӧгӧрвоис, мый надейнӧ кута, зэлӧдышта гезйӧс.

— Эн кыс-кы! Коскӧй орӧ! — никӧстӧмӧн артмис сылӧн.

Венялы сюри кок улас вӧйӧм пу йылыс. Пыдын вӧлӧма: резина сапӧг гӧленьӧдыс, ещӧ кӧ ки вомлӧс, ва ылькнитас.

— Уф-ф-ф! — кокувса утыслысь качнитчӧмӧн зумыдлунсӧ видлӧм бӧрын мынтӧдіс турунысь кисӧ Веня да паськӧм соснас чышкыштіс чужӧм вывсьыс пӧсьсӧ. Мӧд кисӧ гезйысь оз лэдз. Шойччыштіс: — Ноко, мыччыв менсьым черӧс... Бӧрыньтчышт гезнад да ёна, мися, эн зэлӧд. Шатовмунӧмысь сӧмын кутышт... Зумыда ӧні сулала, кыкнан кок вылын... Тадзитӧ, пӧжалуй, мыйкӧ артмас.

Веня кутіс керасьны. Тайӧс оз позь весиг шуны керасьӧмӧн: ки пӧвнас тульскӧ ваӧ черӧн, а мӧднас гезйӧ шашаритчӧма. Гашкӧ, кызьысь тульснитас да вӧлись чунь кызта чаг тор ва вылӧ кыптӧ. Дырӧн, но чаг торъяс ва вылӧ кыптӧны, сідзкӧ, уджыс мунӧ.

Брӧд кӧтасис мортыд. Тадзтӧ уджалігӧн, дерт, мудзис и. Он тӧд, ньылӧмыс-ӧ, резсьӧм ваыс-ӧ чужӧм вывтіыс шорӧн лэччӧ. Мортыс нин жаль лои, аслым яндзим и, сулала, гез пом кута, а ёртӧй брӧд ва. Вӧзйыси вежлыны — оз кӧсйы.

— Ко-ока-ла-а, пу джынйӧдзыс шойччывтӧг ко-ока-ла-а! — сӧмын и шуыштас, да пур вылӧ оз кай.

Гашкӧ, час джын тадзи кокасис. Та дыранас яг вылысь вит пу позьӧ пӧрӧдны, а ва пытшсьыд и пу йылыс некыдзи оз ор.

— На, босьтлы черсӧ. Шойччышта, — корис Веня. — Сьӧвмӧсас регыд воа. Со паськыд нин чагйыс чукталӧ — джынъяс воа, а сэсся чегӧ йылыс. Этша нин коли.

Веня кайис пур вылӧ.

— Тырмас тэныд, сэсся вай ме лэччыла, — чорыда шуи ёртлы да рази коссьыс гезсӧ.

— Лэччыв инӧ, окота кӧ кӧтӧдчынытӧ, — сетчис Веня.

Кӧтӧдчыны мем эз вӧв окота. Став паськӧмӧс пӧрччи, Венялысь кӧтасьӧмсӧ кӧмалі-пасьталі. Кор кывтны кутам, кос паськӧмнас ёрткӧд юксям да кыкнанным косӧсь лоам. Ва паськӧмнад кынмас мортыс.

Лэччи ва веркӧсӧ. Визулыс неуна юрӧс кольмӧдӧ, но первойтӧ пыр сідз овлӧ, сэсся велалан.

— Ча-ас, ча-ас, быд уджлы на помыс волӧма, — шуала ас кежысь. — А-а, ӧти чаг со чуктіс, мӧд... — окота лои ӧддзӧдны уджсӧ. Веня надейнӧя гезйӧн кутӧ и. Ышмышті, копрасьӧмӧн сӧтышта да сӧтышта. Венялӧн черыс бритва кодь, имитӧ пуас. Вуні, мый пӧшти ӧшалӧмӧн керася — ёнджыка чатӧртчыссис и... тӧкӧтьӧ гатшӧн эг усь. Юрӧ ылькнитліс вирӧй. Шашаритчи турунӧ да ур моз кавшаси пур вылӧ. Мыйкӧ, кылі, тульсмуні ваас.

— Ы-ы-ы-ы! — Венялӧн шармисны синъясыс. — Вӧйтіс ӧд, вӧйтіс дедушлысь додь вӧчан черсӧ! — Веня кватитіс менӧ морӧсӧд, зырӧдӧ пур помлань: — Судзӧд! Судзӧд мися!

Ме садь быртӧдз повзи: скӧрйывсьыс Веня ӧні збыльысь вермис купайтны. Мышкӧн шнёпкыси турун вылӧ, вужъяся, горза ӧтиторсӧ:

— Ассьым сета, ассьым сета! Эг ӧд нарошнӧ...

— Ёна колӧ тэнад тупичаыд! Ассьыс сійӧ сетас! Во-до-ла-аз, шуан! Видзӧдла вот, кутшӧм водолазыс тэысь артмас!

— Некутшӧм, некутшӧм... Мынтыся либӧ...

— Мыйӧн? Мӧснад? Тьпу! Отсасьысь петӧма! Коркӧ ещӧ кӧ кок пӧвтӧ кытчӧкӧ ме бӧрся кыскан! Задев сӧмын. Вредитель!

Дыр тадзи чушъяліс Веня, а сэсся бара пасьталіс ассьыс ва паськӧмсӧ да лэччис керасьны менам ныж черӧн.

Коркӧ сэсся ва улас негораа кратшмуныштіс пу йылыс, ӧтчыд, мӧдысь. Веня шыбитіс черӧс турун вылӧ, кавшасис. Видзӧда: пур кутіс бергӧдчыны, ньӧжйӧник кылавны.

Мынім налькйысь, но тайӧ ыджыд радлунсӧ юкны вӧлі некодкӧд. Веня зумыша сулаліс пур помын да чӧв олӧмӧн пыдзраліс ва паськӧмсӧ. Дузъялӧ, оз босьт весиг кос дӧрӧм-гачӧс. Кывтам сёрнитӧг: Веня — оз кӧсйы, а ме, ёна мыжмӧм мортыд, ог и лысьт гӧлӧс сетны, пола нӧшта на ёнджыка скӧрмӧдны сійӧс.

«А збыль, гашкӧ, мынтысьны да?» — воис юрӧ мӧвп.

Жаль, но перйи нопйысь уткаясӧс да мыччи ёртлы.

— Босьт тайӧс... Черыд пыдди...

— Оз мем ковны тэнад уткаясыд... Аддзысьӧма, вузасьӧ-ньӧбасьӧ...

— Дедыдлы ме ачым висьтала чер йывсьыс...

— Тэтӧг нин кыдзкӧ...

— Мый нӧ либӧ дузъялан...

— А тэ эськӧ нимкодясин? Сьывны горӧдін? Кутчысьлам вай, сё муса другӧй!

— Ме ӧд эг нарошнӧ... Повзи... А мый сэсся ӧні... Тадзи нин артмис да. Ачыд жӧ шулін: мый лоӧмаыс лоӧма... А гашкӧ, сюрӧ на? Кылан, Ве-ень? Гожӧмнас... кор ваыс пидзӧсӧдз лоӧ, волам сэтӧр вотны?.. Местаыс паса — кералӧм йыла пожӧм... Сюрӧ на черыд бӧр...

— Да-а! Ӧдвакӧ сюрас... Киссьӧм ватӧ куравсьӧма нин...

Татшӧм восьса сёрниыс, тыдалӧ, неуна личӧдыштіс Венялысь сьӧлӧмсӧ. Эз, сійӧ эз варовмы, юалӧмъяс вылӧ вочавидзліс дженьыда, коса, но дӧрӧм-гачӧс пасьталіс. Кӧдзыдысь повзьылі да гортысь петігӧн шоныда пасьтасьлі — кык дӧрӧм, кык гач, мый тӧрис, кокӧ нямӧдъяс гартлі. Ӧні со и сгӧдитчис.

«Кутшӧм гажа местаясӧд кывтӧ Шожымканым? Кутшӧм уна сэні тулыснас уткаыс! А пур вылас кывтӧмыс! — ас кежысь мӧвпала ме. — Тӧлкӧн-ладӧн кӧ — вунӧдлытӧмтор. Ӧд сідзи эськӧ и лоис, эз кӧ потш туйнымӧс этійӧ пожӧмыс. Эз сӧмын туйнымӧс потш, а Венякӧд, тыдалӧ, ёртасьӧмнымӧс орӧдіс. Тайӧ тулыс, тӧдӧмысь, пельпом на пельпом тай вӧравсис нин-а. Ӧд кыдзи шуис: «Лысьтан кӧ пӧ сэсся ме бӧрся кок пӧвтӧ кыскыны!» Но и пожӧм, но и пожӧм! Да пӧрин кӧ нин ваас, эн нин кӧ вермы кутчысьны ён вужъяснад, мед либӧ и кылалін... Абу тай со вакульыс юрсиӧдыд кутӧма, миянлы лэч октӧмыд! Тьпу!»

— Мый нӧ сьӧласян? — пельпом вомӧныс юрсӧ бергӧдліс Веня.

— Да-а, эсійӧ пожӧмыс тай став сьӧлӧмӧс муткыртіс. Вакульыс сійӧс лэч пыдди видзӧма, кылавнысӧ абу сетӧма... Ог и тӧд, кыдзи ӧні тайӧ туйсӧ казьтывны — лёкӧн али бурӧн...

— Кутшӧм эм, сідзи и казьтыв!

— Дивъя-а, тадзтӧ вӧравнытӧ, но...

— Кузь туяд, торйӧн нин ва вылад, быдсямаыс овлӧ... Пиласӧ вунӧді, кӧсйи ӧд босьтны, да вунӧді... Дедушкӧд босьтлім, а талун вунӧді. Сэки ми куим пуӧ крукасьлім. Ваад керасьнытӧ зэв абу кивыв, а пилитчынытӧ кокни, пилаыс ваас, быттьӧ выйӧн мавтӧма, шливгӧ-ветлӧдлӧ: гудж-гудж, и — туй восьса... А местаясыс тані мичаӧсь, прӧмысаӧсь и чериаӧсь: тулысын — утка, гожӧмын — сир-ёкыш, а арын — сьӧла-тар...

Сёрмӧдіс миянӧс ковтӧг сувтлӧмыс. Конюшнялань матыстчим рӧмдігӧн нин. Лажмыд ласта берегъяс пӧлӧн Шожымка визувтіс йылӧдыс серти кык-куим пӧв ньӧжйӧджык — ю усяніныс матын да Эжваыс пыкӧ татчӧс васӧ, быттьӧ видзчысьӧмӧн аслас борд улас ичӧт чойсӧ босьтӧ. Шожымка таті ёна паськыд и тӧдчымӧн ляпкыдджык — зібъяс бура судзӧны сылӧн лыаа подулӧдзыс. Йӧткысьышталӧмӧн матыстчим дзик берег дорӧдзыс, руньгам-кывтам.

Ылысянькодь на казялім: конюшняысь петіс Дарья Коль. Горзӧмӧн чуксалім сійӧс отсӧг вылӧ. Конюшняыс берег дорас матын да кыліс мортыд гӧлӧсъяснымӧс, локтіс воча. Веня шыбитіс сылы якӧра гез пом.

— Кыскы, Коля дядь, берегланьыс, пыртӧд миянӧс куръяас, — нимкодьпырысь гораа шуис Веня. — Вӧвъясыдлы турун вайим. Эндылӧма ю йылас быдса зорӧд...

Туйным лючки помасис, но сьӧлӧм вылын пыр на долыдлуныс эз вӧв: «Мый думайтӧ ме йылысь Веня?» Но веськыда тадзи он юав. Смелмӧдчи гортӧ кежигӧн нин.

— Тэ сэсся, Веня, ӧтнад кутан кыйсьынытӧ ветлыны?

— Мыйла ӧтнам?

— Он тай кӧсйы сэсся некытчӧ босьтны... Шуин тай...

— Видзӧдлам... Ме эськӧ коркӧ мыйсӧ эг шулы да... Мун да шойччы... Энлы... Менам кыйдӧсыс унджык, босьт жыдачсӧ... Ӧтлаын вӧралігад прӧмыссӧ шӧрипӧв юклывлӧны.