ГИТАРА

Пӧльяслӧн пӧльяссянь на миянӧдз воис роч тӧв коллялан праздник. Мичаа вӧччӧм йӧз жуӧны сикт кузя. Сьылӧны, йӧктӧны, гажӧдчӧны, нимкодясьӧны ловзьысь ывла вывнас. А кыдзи жӧ: ӧд лои вуджӧма кӧдзыд тӧв. Воис тулыс. Он и тӧдлы, локтас сырчик да кузь бӧжнас шлопнитас-чегас Эжва вылысь йи.

«Цоп, цоп, цоп», — сӧнікассьӧм лым резігтырйи тӧвзьӧны дорӧм кокъяса чож вӧвъяс. Уна рӧма лентаясӧн мичаа вӧччӧдӧм мегыръяс вылын эзысь шыӧн зильгӧны кӧлӧкӧльчикъяс. Сиктса медбур мастеръяслӧн киподтуйыс — кӧшӧвки додьясын исласьӧны медтом войтыр — мам-батьяслӧн шудыс да радлуныс, лелькуйтанторъясыс. Челядь! Найӧ гигзьӧны, сьылӧны вӧр-ва йылысь, руч-кӧчлӧн олӧм-вылӧм йылысь гажа сьыланкывъяс, а мӧвпъяснас вотӧны нин дзоридзьяс да кыӧны аслыныс, ичӧтджык чой-вокныслы юркытшъяс.

— Э-эй! Видзчысьӧй! Кежӧй! Сетӧй тулыслы туй! — горзісны шӧвк тугъяса вӧньӧн йиасьӧм, зуалӧм кудель тошка ямщикъяс.

Кыдзи шоныд зэр бӧрын тшак, ӧти лунӧн быдмисны-сувтісны сиктса улича бокъясӧ сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн вузасян киоскъяс да лэбувъяс. Найӧс восьтӧма-лӧсьӧдӧма буретш войтырлӧн шойччан-гажӧдчан местаясӧ. Ӧти киоскысь ньӧбасьыштӧм бӧрын быть тшукан мӧдӧ. Бара колӧ лэптывны паськӧмыдлысь шуйга пӧласӧ. Унасӧ он и ньӧбась, но челядьныслы кампеттӧг, кӧлачьястӧг оз и воськовтчы водзӧ некодлӧн. Оз падмӧд тьӧт-дядьясӧс и кузькодь ӧчередьяс, гӧснеч вӧсна лоӧ и сулыштны.

Бандзибъяснысӧ кумач-гӧрд краскаӧн мавтӧм нывъяс чышъянасьӧмаӧсь пӧчьяс ногӧн. Найӧ чӧсмӧдлӧны шойччысь войтырӧс пӧсь блин-шаньгаӧн, юкталӧны паськыда нималана тульскӧй самӧваръясын кыдз пу шомӧн пузьӧдӧм чайӧн.

То ӧтилаын, то мӧдлаын чукӧртчалӧны сьывны-йӧктыны радейтысьяс. Сэні и тані нязгӧны кромка гудӧкъяс, бриньгӧны балалайкаяс. Быдӧн мыйӧнкӧ кӧсйӧ петкӧдлыны ассьыс сямсӧ, кутны позьтӧм удаллунсӧ.

Геня, сиктса кузнечлӧн дас куим арӧса зонка, сэні жӧ, йӧз пиас бергаліс. Но сійӧс эз ышӧдны ни журъялысь вӧлаяс, ни пӧсь блин-шаньгаяс, кӧть пӧжасъяслӧн важӧнкодь нин кывлытӧм кӧрсьыс петіс дульваыс. Геня эз ышты ни гаж вылӧ, ни чӧсмасянторъяс вылӧ. Сійӧ, кутшӧмкӧ пыді надеяӧн и полӧмӧн тшӧтш, видзӧдлывліс квайт сыв судта йизьӧдӧм сюръя йылӧ, кӧні ӧшаліс (та йылысь водзджык нин юӧртлісны репродукторъяс) гитара. Геня бура ворсіс школьнӧй гитараӧн, ассьыс сямсӧ петкӧдлывліс весиг мам-батьлы сиӧм школаса концертъяс вылын. А вот аслас абу. Но со тай, ӧшӧдӧмаӧсь. И лоӧ шуда морт, коді судзӧдас сійӧс. Кодлыкӧ. Кысь нин татшӧм шудыс Генялы? А делӧыс эськӧ абу и шудын. Вын-эбӧс сайын гитараыс.

Геня кольӧм восянь нин кыкысь-куимысь панліс сёрни мамыскӧд, медым сійӧ ньӧбас гитара. Но тайӧ сёрниясыс водзӧ вылӧ кӧсйысьӧмӧн и кольлісны. Анна чойыслы ньӧбисны сапӧг, Вераыс лӧсьӧдчӧ пырны школаӧ. Мыйсюрӧ ньӧбисны нин, но этша на тай, кӧм и паськӧм пӧ на ковмас. Сідзкӧ, сӧмын сылы, мамыслӧн медся ичӧт нылыслы, Генялӧн чойлы, мамыслӧн тӧлысся удждоныс оз тырмы. И чайтӧ он ю сакартӧг. Гӧгӧрвоӧ Геня и лишалӧмсӧ, и тырмытӧмлунсӧ. Сідз со ӧнӧдз на ньӧбтӧм и лои Генялы гитараыс. Мун да и дзайгысь. Кузь-ӧ шебрасыс, сідзи и лоӧ вевттьысьны.

Генякӧд ӧти класса велӧдчысь, но ыджыдджык арлыда, зумыдджык, беринӧсь чужӧма Вася джӧм сувтӧдіс зонкаӧс.

— Аддза — Геня ветлӧдчӧ. Некодӧс оз аддзы. Зумыш. Мӧвпас вӧйӧма... Мый нӧ сюръя йылас кыйкъялан? Гитара ковмис? Весьшӧрӧ, зон! Ме водзджык нин гижси. Мун ветлы жӧ, гижалӧны на. Ичӧт чойыдлы, гашкӧ, акань судзӧдан. Нимкодь сылы лоӧ, вок пӧ вайис. Шуда кӧ, дерт... А збыль вылас шудыд, другӧ, со кӧні, — Вася кабыртліс чуньяссӧ, гоз-мӧдысь кусыньтліс сойяссӧ, — аддзылін!

Зонлӧн вӧсньыдик пинжак улас гӧрбасьлісны зумыд мускулъясыс.

— Со кӧні шудыс! Турник вылын тэ дас витысь кыпӧдчылан, а ме верма и кызьысь, кӧсъя кӧ. Гитараыс, сідзкӧ, менам. Верма и козьнавны, тэнад лоӧ. Бӧрас сёрнитчам — вежам батьыдлӧн ружье вылӧ. Тэд сійӧн вӧрын ветлыны водз на, а меным — буретш.

Генялӧн гудыртчис сьӧлӧмыс. Батьыс кулӧм бӧрын сылы, гашкӧ, ӧтитор и коли вӧралысь-фронтӧвиксянь казьтыланторйыс — пищаль, а Вася со сійӧс быдса во нин дзурӧ. Весиг мамыскӧд волісны. Ньӧбны! Оз вӧлі ёнасӧ и донъясьны бур ружье вылад, но Генялӧн мамыс эз вузав. Аслам пӧ мужик рӧд быдмӧ, коркӧ, гашкӧ, и бать ордым кузяыс прӧйдитчылас. Сійӧн ньӧбасьӧм-вузасьӧмыс и помасис. Но Вася со абу на воштӧма надеясӧ. Лыйтӧм сьӧласӧ со куштӧ... А лыяс ӧд!

Геня нэрджык Васяысь. Эз на пановтлыв сійӧс ни турник вылын, ни лыжиӧн котралӧмын. Турник дорӧ физкультура урок вылын матыстчас медводдзаӧн. Кыпӧдчылас дас витысь — чеччыштас. «Суӧдӧй», — шуас. Неважӧн Геня суӧдіс Васяӧс. Медбӧръя вынъяссьыс... Но Вася, шойччӧма нин, матыстчыліс мӧдысь да кыпӧдчыліс дас квайтысь. Геня дорті мунігӧн сӧмын шпыньмунліс. Учитель, дерт, ошкис Васяӧс. Вына пӧ зонмыс. Тшӧктӧ босьтны пример.

Лыжиӧн котралігӧн Геня тэрыб. Пыр водзын. Вася оз жӧ кольччы, сы бӧрын мунӧ. Тэрмӧдлӧ на, но оз ордйы. Геня мудзыштас, а Вася тайӧс и кыйӧдӧ — туй помас сё метр ылнаын ордйӧдас. Воӧ медводдзаӧн. Сідзкӧ, чемпион!

Некор панйыны вермытӧм зонкӧд паныдасьӧмыс, сылӧн ошйысьӧмыс, меддонатор йывсьыс казьтыштӧмыс жугыльмӧдыштіс Геняӧс. Сійӧ торйӧдчис Васяысь. Ветлӧдлігас паныдасьліс на и ёртъясыскӧд. Найӧ нуӧдчисны видзӧдлыны гира лэпталысьясӧс, корисны чӧсмасьыштны блин-шаньгаӧн, но зонлы эз вӧв сэтчӧдз. Сійӧ сӧмын ӧвтыштліс кияснас. Пӧт пӧ ме...

...Репродукторъясын ори музыка. Мыйкӧ клотшмуні, сяргыштіс.

— Ӧні, ёртъяс, аддзыланныд медпельк йӧзӧс. Йизьӧдӧм сюръя дорын тіянлы петкӧдласны вын-эбӧс да пельклун... Медводдзаыслы усьӧ медся ыджыд приз — гитара. Мукӧдыслы — гын сапӧг гоз, аканьяс, чачаяс... Тэрмасьӧй вольӧм сюръя дінӧ. Ышӧдӧй ёртъяснытӧ!

Бара кутіс юргыны музыка. Ворсӧм-гажӧдчӧмъяс эз торксьыны, но унджык йӧзыс чукӧртчисны йизьӧдӧм сюръя гӧгӧр.

Серам да шутьлялӧм шы улын куим-нёль морт яналӧмӧн петісны кытшысь.

Со ошйысьӧмӧн моз сюръя дінӧ матыстчис Вася. Йӧзлы вынсӧ петкӧдлӧм могысь нёль-ӧ-витысь пуксьӧдчыліс кок пӧвъяс вылас, некымынысь чеччыштліс вылӧ-вылӧ, ворсыштіс зумыд мускулъяснас да, пинжаксӧ пӧрччӧм бӧрын, сывъяліс сюръясӧ.

Воддзаяскӧд некыдз эз позь ӧткодявны тайӧ зонкасӧ. Быд зыбнитчӧмын-сывйыштчӧмын Вася пыр лоліс вылынджык и вылынджык. Кык, нёль, квайт, дас метр...

Йӧз дугдісны шмонитны. Кылісны нин велӧдӧмъяс, ышӧдана горӧдлӧмъяс: «Видзышт вынъястӧ! Эн тэрмась!.. Зэвтчыв! Матын нин! Молодеч! Зіль, зіль!..»

Некод эз кӧсйы падмӧдны зонмӧс. Быдӧн, думсьыс, виччысисны сійӧс восьса сывйӧн, гитараӧн. Шуда морт, призыскӧд и шливкмунас эськӧ йӧзлӧн кияс вылӧ. Кутасны ошкыны вына зонмӧс, качайтны сійӧс... Со пӧ том йӧзыс. Оз янӧдны бать-мамнысӧ. Сюсьӧсь, вынаӧсь...

А Вася пыр вывлань каттьысьӧ, дзик нин йылас. Оз тэрмась. Шойччыштіс. Бара пескылясьӧ-зыбайтчӧ, пыр вылӧджык и вылӧджык. Тӧдчӧ, эм на выныс. Со сійӧ видзӧдліс вывлань, ещӧ ӧтчыд сывйыштчис да нюжӧдіс кисӧ...

Быттьӧ мыні зэвтӧм пружина. Пуксьылӧм чӧв-лӧньсӧ поткӧдісны ыджыда ышловзьӧмъяс.

Вильсмуні, исковтіс сюръя кузя Вася да некод вылӧ видзӧдлытӧг усйысис йӧз чукӧрысь. А гитара сідзи и колис бовъявны сюръя йылӧ.

— Вывті жӧ и вылын, — зонмӧс жалитігмоз гыжйыштіс балябӧжсӧ ӧти мужичӧй. — Татшӧм пельк зон кӧ эз судзӧд — сэсся некодлы... Бӧрйӧмаӧсь тай сюръясӧ...

Но нинӧм вылӧ видзӧдтӧг, ӧчередьлӧн бӧжыс эз чин, а кажитчӧ, нюжаліс. Гижсисны выльяс и выльяс. Унджыксӧ, дерт, кыскис удаллуныс, кодъясӧс кӧ — мед сӧмын ышӧдыштны пельк йӧзӧс, петкӧдлыны войтырыслысь серам. Сэтшӧмъясыс зэв тэрыба кутласны каттьысьны вывлань, но оз на ӧтвесьтась кокныс видзӧдысьяс юр весьтӧдз, бӧр нин шливкнитасны му вылӧ. А гитара ӧшалӧ, бовъялӧ тӧв йылын, виччысьӧ медся пельк мортӧс.

— Геннадий Канев! — чукӧстіс судья.

Геня чур-чермунлі, но эз вӧрзьы места вывсьыс. Тадзсӧ, тыр нимнас сійӧс эз на и шулы некод. Кодӧскӧ, буди, мӧдӧс корӧны?..

— Абу тані? Сі-ідз... Водзӧ... — судья видзӧдліс тетрадяс.

— Эм, — ӧдва кывмӧн шыасис Геня. — Менӧ кӧ быттьӧ...

— Мый нӧ, либӧ, чӧв олан? Тэнӧ, тэнӧ!.. Эн пов, збойджыка!..

Сьӧкыда шедіс Генялы вылнаыс. Сюръя джынъяс на сылӧн дзикӧдз дубаліс сойыс. Тайкӧ усяс. Апыштлас сынӧдсӧ. Сывйыштчас ӧтчыд, мӧдысь, коймӧдысь. Бара лигышмунӧ. Весиг кольмис юрыс.

Ньӧжйӧ, зэв ньӧжйӧ мунӧ кадыс. Помтӧм джуджыдӧн кутіс кажитчыны сюръяыс.

«Эновтчыны эськӧ думыштӧмторсьыс, — мӧвпыштіс Геня. — Ог эськӧ ёна янав и Вася водзын. Чуткынысӧ немторйӧн. Эз жӧ судзӧд гитарасӧ... Оз на тай ставыс артмы, мый кӧсъян. Зіля со ме физкультура урокъяс вылын. Котрала-чеччала тшӧтшъяяс моз, унаысь на пелькджыка. Переменаяс дырйи ог вешйыв турник дорысь, а тӧлкыс?.. Васяӧс он на тай пановт ӧти кӧсйӧмнад. Классын абу бӧрын, но абу и водзын. Сідз, шӧрвыя морт... Со ӧні быри жӧ вынӧй, а Вася вылнаӧдз кыпӧдчывны — ой, ой, мыйта на колӧ!.. Бурджык нин, корсьны ёртъясӧс да чӧсмасьыштны ӧтилаын блин-шаньгаӧн, кампетӧн юны пӧсь чай. Эг ӧд сирассьы тайӧ сюръяас... Некодлы пӧ тай та вылнасьыс нинӧм не судзӧдлыны, сёрнитӧны йӧзыс.

Генялы сэтшӧм окота лои муртса личӧдны сойяссӧ, исковтны увлань. Но сэки дум вылас уси радейтана ворсанторйыс, коді ӧшаліс сюръя йылын. Зонка быттьӧ повзис усьӧмысь. Сойясыс да кокъясыс ёнджыка топӧдчисны кыз сюръя бердас. Зон тшӧтш и бандзибнас сибӧдчис сюръяӧ. Оз кыв весиг йиыслысь кӧдзыдсӧ. Пыдісянь лолыштіс ӧтчыд, мӧдысь. Лигышмӧм сойясас ылькнитіс пӧсь вир. Сӧнъясыс пӧльтчыштісны. Кыськӧ бара воис вын.

Геня кыйкнитліс вывлань. Гитараӧдз ылын на... Зыбнитчис. Мӧдысь. Коймӧдысь. Этшаникаӧн. Ки-кокъясыс кывзысьӧны на. Выныс эмышт, содіс и кӧсйӧмыс.

«Шудыд, другӧ, мускулъясын!» — визьнитіс зонкалӧн юрас Васялӧн ӧнтайя ошйысян кывъясыс. Геня курччис паръяссӧ:

«Вына тэ, Вася, кыв шутӧг вына, но ме водзсасьышта на тэкӧд, — аслыс шуис Геня, кунис синъяссӧ да бара кутіс каттьысьны пыр вывлань и вывлань. Сійӧ ставсӧ вунӧдіс — и гитара йылысь, и праздник йылысь, и блин-шаньга йылысь — песіс ассьыс мускулъяссӧ, ловсӧ. Ачыс асыскӧд венласис. Вунӧдны, вуджны кӧсйис мудзӧмсӧ. Кыдзи коркӧ... Ӧд буретш татшӧм кӧсйӧмӧн сійӧ суӧдіс Васяӧс турник вылын. Син доръясас сэки кутісны жӧ гӧвкъявны виж кытшъяс, дас куимысь кыпӧдчылӧм бӧрын на. Лыбӧдчыліс ещӧ кыкысь, да мед нин лыддясны, ещӧ — джынвыйӧ. Учитель сэки ошкис Геняӧс, но Вася эз сетчы. Кыпӧдчыліс шойччыштӧм бӧрас дас квайтысь да бара петіс водзӧ. Мун да суӧд верстьӧджыкъястӧ...

Каттьысьӧ Геня вывлань. «Кор и воас тайӧ мустӧм сюръя йылыс?» — мӧвпаліс зонка. Сылӧн косьмисны паръясыс, вом пытшкӧсыс. Этша сынӧдыс. Юрыс дугдіс кольмыны — а сӧмын жувгӧ. Ки-кокъясыс, кажитчӧ, асьныс уджалӧны. Дубалӧмаӧсь жӧ. Оз нин ёнтыны. Геня заводитіс кайны шойччытӧг, но кутшӧм ньӧжйӧ. Весьт джудждасӧ зыбнитӧ, гашкӧ, нёльысь.

Друг зонлы пельпомас кодкӧ быттьӧ небыдика кучкис. Восьтіс синъяссӧ — орччӧн бовъялӧ гитара. Судзӧдчы да босьт...

Тайӧ пальӧдіс зонкаӧс. Дубалӧм сойясас бара ылькнитіс пӧсь вир, но сыкӧд тшӧтш кутіс кывны и став мудзыс. Тасасис горшыс.

Геня видзӧдліс увлань. Йӧз чукӧрлысь сійӧ эз кыв горзӧмъяс. Аддзис сӧмын налысь кияснаныс ышӧдана ӧвтчӧмсӧ.

«Водз на, водз! — йӧзлысь ӧвтчӧмсӧ гӧгӧрвоис Геня. Сійӧ ньӧжйӧ кыпӧдіс юрсӧ: гитара воропӧдз судзӧдчымӧн на... Вася, тыдалӧ, тэрмасьыштіс. Сійӧн и ворссис... Но кытысь ӧні чукӧртны вынъяс?»

Тадзи коли здук. Быттьӧ веськалыштіс лов шы. Геня зыбнитчис, но вылӧджык пыдди лои весиг улынджык — вильдыштіс. Шашаритчис кияснас и кокъяснас. Бара ёна кутіс пессьыны сьӧлӧмыс.

«Орӧм гезтӧ дженьдӧдтӧг он на йит», — дум вылас воис бабсяньыс на кывлӧм шусьӧг. Генялӧн вазисны синъясыс. «А сэтшӧм кӧ ме вынтӧм да ляб, сідзкӧ, мыйла и вийсьынысӧ? — ас вылас нин скӧрмис Геня. — Выныс, сідзкӧ, рок пӧрт пыдӧсын на? — ас вылас скӧраліс зонка. Но сюръясӧ сійӧ сывйыштӧма крепыда, оз лэдзчысь. — А Вася, дерт, ӧні кыйӧдчӧ... Тешитчӧ. Ӧд ог кӧ судзӧд гитарасӧ, сы водзын ме сідзи и коля слабджыкӧн...»

Кыз мырдӧн быттьӧ тшӧктӧмӧн, Геня бара кутіс каттьысьны вывлань. Ньӧжйӧ. Вывті ньӧжйӧ. Оз видзӧд гитара вылӧ, а сьӧлӧмнас кылӧ сійӧс. Кайӧ пыр водзӧ и водзӧ.

Генялӧн дзикӧдз быри выныс. Эбӧссӧ чукӧртны некысь нин:

«Мый лоанаыс — лоӧ! — Зонка ещӧ зыбнитчис да восьтіс синъяссӧ. Гитаралӧн вӧсньыдик воропыс — дзик орччӧн. — Ӧні менам нин, судзӧда, киӧс нюжӧда и — судзӧда. Сідзкӧ, бара суӧді вынӧн Васяӧс! А гитараыс? Тані тай и воссис став кӧсйӧмӧй. Сійӧ и ӧзтіс менӧ, чукӧртіс вынъясӧс...»

Кӧдзыдысла турдӧм ки пӧвнас Геня шашаритчис гитара воропӧ.

Брунмуні ори ён шӧрт. Геня исковтіс йӧз кияс вылӧ. Тубраснас и петкӧдісны сійӧс кытшысь. Найӧ жӧ разисны кӧртӧдъяссӧ...

— Сизим струнаа гитара! — радысла гораа шусис зонкалӧн. — Ӧні ворсыштам!

— Ворсышт, ворсышт! — ӧтпырйӧ корисны уна гӧлӧсъяс.

Геня эз дыр кӧсйысь. Бур пӧт гажӧдіс йӧзсӧ. Сэсся гитаралӧн мыла шыыс кыліс нин кӧшӧвка додь вывсянь. Геня ворсіс сьӧлӧм бурмытӧдзыс.

Эзысь гӧлӧсъяса уна кӧлӧкӧльчикъяскӧд рытывбыд варовитіс гитара, гажӧдіс сиктса медтом войтырӧс — челядьӧс.