ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

Ставмувывса озыръяс (буржуазия) бӧръявылыс пыр ӧтарӧ смелджыка кутісны воны рабочӧйяс вылӧ да крестьяна вылӧ, быд ногыс найӧс пондісны жмитны. Уджалысьяс тӧдмалісны миянлысь Сӧветса Республикаяс Союзын олӧмнымӧс, гӧгӧрвоисны: позьӧ пӧ тай бурджыка овмӧдчыны озыръяс кипод улысь мездысьӧмӧн. Сы вӧсна буржуазия зільӧ медвойдӧр кутчысьлыны СССР дорӧ, торкны миянлысь оласногнымӧс.

Буржуазия тӧдӧ, кытісянь кутіс сылы лёкыс лоны — СССР-сянь: сэні пӧ уджалысь йӧзыд асьныс властвуйтӧны да на вылӧ видзӧдӧмӧн пӧ и миян государствоясын кутісны кыпӧдчыны найӧ туйӧ жӧ. Та понда сэсся озыръяслӧн пыр дум выланыс ӧтитор: кыдзкӧ-мыйкӧ медвойдӧр колӧ СССР-сӧ бырӧдны — не проч и война панны сыкӧд. Сы вылӧ налӧн дугдывтӧг пыр мунӧ лӧсьӧдчӧм.

Медводзын нырщикалӧ

Англия.

Англияса министр Чемберлен мый вермӧ зільӧ лӧсьӧдны миян вылӧ ӧтвывса фронт — ыштӧдӧ мукӧд озыр государствоясӧс ӧтвылысь воча сувтны СССР-лы. Медъёна Англия усьӧдӧ миян вылӧ матігӧгӧрса посни государствоясӧс — Эстония, Латвия, Литва, Финляндия. Весиг сёрни мунӧ Эстониякӧд Балтийскӧй море вылысь Эзель да Даго нима діяс кӧртымалӧм йылысь. Тайӧ діяс вылас Англия кӧсйӧ лӧсьӧдны аслас военнӧй суднояслы сулаланінъяс. Сэтісянь, дерт, матынджык лоас сылы СССР-ыд, война кӧ кыпӧдасны — регыдджыкӧн кутас воны быдтор, воюйтан оружйӧыд и снарадыд.

Сыысь кындзи сэсся Англия асланьыс кыскӧ Германияӧс, мед и сійӧ тшӧтш сувтас ӧтвылысь СССР-лы воча. Кӧсйысьӧ сы пыдди отсавны Германиялы Польшакӧд «лӧсьӧдчыны».

Сӧмын англияса правительстволысь лёка уджалӧмсӧ видзӧдӧны сэтчӧс рабочӧйяс. Найӧ асьныс ыстылісны СССР-ӧ делегатъясӧс, видзӧдлісны-тӧдмасисны миян олӧмӧн да став правдасӧ висьталісны англияса рабочӧйяслы. Найӧ ӧні чорыда сулалӧны СССР-са уджалысь йӧз дор, ӧдвакӧ лэдзасны войнаӧн кыпӧдчыны СССР вылӧ. Со мыйысь лоӧ повны Чемберленъясыдлы.

Сэсся Англиялӧн мускыс висьӧ мӧдтор вӧсна на. Зэв омӧль делӧ сылӧн кутіс лоны

Китайын.

Китай — зэв озыр страна. Англия — зэв колысь да горш. Оз убӧлит лэччысьны сэтысь. Китайса уджалысь йӧз кыпӧдчисны воча став мукӧд государствояслы, медъёнасӧ Англиялы, кӧсйӧны мездысьны озыръяс кипод улысь, вӧтлыны найӧс Китайысь. Лунвыв Китаяс (Кантонын) власьтыс революционнӧй йӧз киын. Англичана ӧні кутісны торкны сэтчӧс оласногсӧ. Найӧ тшӧктӧны асланыс (англияса) правительстволы чорыдджыка кутчысьлыны Кантон бердас. Бурджык революционнӧй удж нуӧдысьяссӧ виалӧны: Гоминьдан партияса исполкомлысь шленӧс виисны, сэсся тайӧ лунъясӧ бара виисны сійӧ партияса газетысь редакторсӧ.

Китайса рабочӧйяс шуӧны: заводитім пӧ мездысьны вир юысьяс кипод улысь да помӧдзыс нуам. Став китайса уджалысь йӧзыс зэв ёна ошкӧны СССР-ӧс. Сійӧ бара жӧ зэв оз во сьӧлӧм вылас Англиялы да ещӧ содтӧ лӧгсӧ миян вылӧ.

Кутшӧма китайса йӧз лӧгалӧны Англия вылӧ, позьӧ тӧдны ичӧтикторйысь весиг: Берлинын (столича Германиялӧн) ӧтик ресторан ӧдзӧсӧ (ресторансӧ кутӧ китаеч) ляскӧма татшӧм объявленньӧ: «Англичаналы пырны оз позь. Китайяслы да рочьяслы быдтор вылӧ скидка».

Ӧні сэсся видзӧдлам, мый вӧчсьӧ

Францияын.

Англияысь война кежлӧ лӧсьӧдчӧмӧн эз кольччы и Франция. Англия кӧ нуалӧ военнӧй кӧлуй Балтийскӧй моребердса государствоясӧ, Франция нуӧ Польшаӧ да Румынияӧ. Кодлы сійӧ лӧсьӧдӧ оружйӧсӧ да снарадъяссӧ сэні? Дерт, СССР-лы.

Но бара жӧ францияса правительстволы тайӧ уджсӧ помӧдзыс (войнаӧдз) нуӧдны торкӧны рабочӧйяс. Тайӧ лунъясӧ на бельгияса транспортникъяслӧн (грузчикъяслӧн) секретарыс шуис: ми пӧ тӧдам, СССР вылӧ кӧсйӧны войнаӧн кыпӧдчывны, аддзам пӧ, кыдзи быд лун нуӧны уна сюрс пуд оружйӧ да снарадъяс Польшаӧ, Румынияӧ да Литваӧ Антверпен кар пыр. Но ми пӧ быд ногӧн кутам торкны выль война панӧмлы. Сӧмын пӧ колӧ францияса профсоюзъяслы ӧтвылысьджык уджавны.

Сэсся Франциялӧн Мароккоын война мунӧ, бура уна вын и сэтчӧ лоӧ пуктыны. Войналӧн помыс оз на тыдав. Рифъяс (сэтчӧс йӧзыс) кӧсйӧны кувтӧдзныс вермасьны Франциякӧд: мездам пӧ либӧ кулам.

Францияын ӧні мунӧ (Марсель карын)

съезд Вторӧй Интернационаллӧн.

Тайӧ Интернационалас ӧтувтчӧмаӧсь став лёк социалистыс, рабочӧйясӧс озыръяслы вузалысьясыс, буржуазиялы мый вынсьыныс отсасьысьяс. Медводдза заседанньӧ вылас юралысьыс Гиндерсон ошйысис: ми пӧ вӧчим зэв уна бур рабочӧйяслы озыръясысь мездысьӧм вылӧ, лӧсьӧдім пӧ Англияын, Данияын да мукӧдлаын рабочӧй правительствояс. Эськӧ пыр ӧтарӧ рабочӧйяссӧ сюйисны тюрмаясӧ да виисны. Кор кутісны сёрнитны съезд вылас война йылысь, ставныс шуисны: медым пӧ войнаыс эз пансьы, колӧ бурӧн лӧсьӧдчыны капиталистъяскӧд, сӧгласӧн накӧд овны, меньшевикъяслы пӧ колӧ уджавны капиталистъяс дор. Со ӧд кыдзи кӧсйӧны! Этша нин тадзинад рабочӧйястӧ мездан. Сэсся весиг ӧти кыв эз шуны: Мароккоын мыйла воюйтӧны, Китайӧс мыйла ӧбӧдитӧны, мый Сирияын вӧчсьӧ (Сирияыс Малӧй Азияын, Турцияысь асыв-лунвылын, видзӧд картасӧ). Позьӧ тӧдны тайӧ Интернационалыдлысь лёк туйсӧ таысь. Сэсся Болгарияса социалистъяс ыстӧмаӧсь съездыслы гижӧд, шуӧмаӧсь сэні: ми пӧ дӧвӧленӧсь Цанковӧн (Болгарияын юралысьыс), сы дор пӧ сулалам. Дерт, дӧвӧленӧсь: ӧтвылысь ӧд Цанков палачыдкӧд виалісны Болгария пасьталаыс лыдтӧм-тшӧттӧм рабочӧйясӧс да крестьянаӧс, ӧтвылысь казнитісны уна-уна сюрс революционерӧс.

Марсель карын пӧ вӧлі мунӧ

рабоче-крестьянскӧй съезд.

Съезд бӧрас рабочӧйясыс крестьянакӧд вӧчисны демонстрация (ывла вылӧ петалісны флагъясӧн) да найӧс пӧличейскӧйяс кутісны разӧдны винтовкаясысь лыйлӧмӧн. Унаӧс ранитӧмаӧсь, тшӧтш ранитчӧмаӧсь кык коммунист: Доррио да Трен.

Сэсся Францияын быдсяма «дивӧыд» вӧчсьӧ. Тайӧ вежонас вӧлі чукӧртчылӧмаӧсь важ роч буржуйяс (белые эмигранты) да Россияса «сарскӧй престол» вылӧ шуӧмаӧсь пуксьӧдны «великӧй князьӧс — Николай Николаевичӧс», а Сӧветскӧй власьтӧс пӧ лыддьыны недействительнӧйӧн.

Польшаын

тайӧ вежонас казнитісны куим рабочӧй коммунистӧс: Рутковскӧйӧс, Гибнерӧс да Кневскӧйӧс. Найӧс судитісны провокаторъясӧс вины кӧсйӧмысь (покушение). Дорйысьясыс налӧн вӧлі ветлӧмаӧсь эськӧ правительствоса юралысьыс дорӧ корны вежны (кокньӧдны) судыслысь приговорсӧ — да найӧс абу и сибӧдлӧмаӧсь сы дінӧ, шуӧмаӧсь: висьӧ пӧ. Куимнаннысӧ сэсся казнитісны. Куліны найӧ повтӧг: сьылӧмӧн мунісны места вылӧдзыс, эз сетны весиг синъяссӧ ассьыныс кӧртавны. Найӧс казнитӧм кузя уналаын — Польшаас и мукӧд государствоясын — рабочӧйяс вӧчисны демонстрацияяс.

Румынияын

лӧсьӧдчӧны сиктса общинаясӧ йӧзӧс бӧрйыны. Сэні бара абу миянын кодь бӧрйысьӧмыд... Крестьяна вӧлі лӧсьӧдалӧмаӧсь списокъяс, гижалӧмаӧсь сэтчӧ, кодъясӧс колӧ бӧрйыны, да правительствоыс став списокъяссӧ бырӧдіс. Крестьяна оз лысьтны бӧрйыны аслыныс колан войтырӧс, лоӧ бӧрйыны кодъясӧс начальство тшӧктас.

Ставсьыс татысь ми аддзам: быдлаын капиталистъяс личкӧны-пӧдтӧны уджалысь йӧзӧс, кавшасьӧны миян вылӧ; налы отсасьӧны «социалистъяс»-предательяс. Колӧ миянлы ёнджыка ӧтувтчыны аслыным да ӧтвылысь мукӧд государствоса рабочӧйяскӧд да крестьянакӧд овны — сэки некутшӧм сила буржуйяслӧн оз судзсьы водзсасьны.

В. С.