ВЫЛЬ ДЕРЕВНЯ
Ӧтик бура ыджыд должносьтын служитысьӧс, Тӧрӧкановӧс, карсянь ыстісны уджавны деревняын. Уджыд сэні, дерт, вӧрзьӧдлытӧм на прамӧя, кытчӧ он видзӧдлы — гӧгӧр юр выв тыр удж. Тӧрӧкановыд тӧдӧ вӧлі деревняса олӧм-вылӧмсӧ газетъяс серти. Сэтысь став олӧмыд тыдалӧ рӧмпӧштанысь (зеркалӧысь) моз. Пемыдлун, куим кӧдза пӧв (
— Часлы, ме найӧс велӧдышта сэні! — мӧвпаліс Тӧрӧканов карысь деревняӧ мӧдӧдчигас: — Медым эськӧ газетъясыд да гижӧдъясыд оз вунны. Пуд кык кымын, буракӧ, чукӧрмис нин-а. Ёна жӧ нимкодь крестьянаыдлы лоас! «Аттьӧ, — шуасны, — газетъяснад да листовкаяснад миянлысь юр вежӧрнымӧс югдӧдӧм вылад»!..
Сӧвтіс доддьӧ став кӧлуйсӧ — газетъяс (унджыкыс зэв нин важся) тӧбис бура, медым оз кӧтась, оз бусӧссьы да оз косясьлы — дай мӧдіс Тӧрӧканов деревняӧ. Омӧлик туйяснад дыр лои кыссьыны индӧм местаӧдзыд. Воис. Пырис лыддьысян керкаӧ. Ыстіс стӧрӧжсӧ йӧзӧс чукӧртны, ачыс избачкӧд сёрниӧ воис.
— А-а, ёлки-палки! — шуӧ избачлы: — Онӧ вӧлі виччысьӧ? Ме — ответственнӧй роботник! Велӧдны тіянӧс локті...
— Бур делӧ! Колӧ, ёна колӧ миянлы туйдӧдысьыд, велӧдысьыд.
— Вай жӧ тэ висьтав, кутшӧма йӧзыс олӧны тані? Волисполкомса председательыд тіян, кӧнкӧ, дерт, юӧ?
— Юӧ? — шензьӧ избач: — Миян некод оз ю, ёртӧ! Олӧны шы ни тӧв. Юысьӧс ӧд эгӧ жӧ бӧрйӧй сэтчӧ! Нинӧм шуны, бура уджалӧ.
— Пӧръялан эськӧ тэ да... Кыдз оз ю?.. Оз кӧ нӧ ю, шуам, дерт жӧ нин босьтӧ? Сідзи ӧд? — мудера мигнитіс Тӧрӧканов.
— Мый босьтӧ?
— Быттьӧ ӧд он тӧд мый? Ми ӧд, другӧ, ставсӧ аддзам, коді кӧні мый босьтӧ. Калым — со мый, гӧгӧрвотӧм!
— Приказ ӧмӧй вӧлі калымсӧ босьтныс? — шуткаӧн моз воча юалӧ избач: — Миянӧдз тай нӧ эз на во эськӧ? Быдсяма приказъясыс нин эмӧсь, а сы йылысь абу на, ёртӧ. Тыдалӧ, уездын на кутӧны...
«Соссьӧ бесыд, тыдалӧ, ӧтвылысь вӧчӧны ставсӧ», — думыштіс Тӧрӧкановыд.
Йӧзыд чукӧрмис керка тырыс.
— Но, ладнӧ, — шуӧ Тӧрӧканов избачлы: — Крестьянакӧд колӧ неуна сёрнитыштны... Тӧварышъяс! Ме локті татчӧ неуна тіянӧс велӧдыштны, туйдӧдны выль олӧмлань, югдӧдыштны тіянлысь вежӧрнытӧ.
— Сідз, сідз, — мур-мурмуніс йӧз пӧвстын: — Аттьӧ, пасибӧ!..
— Ті со оланныд ылын, онӧ тӧдӧ, кӧні ӧні мый вӧчсьӧ...
— Мый нӧ кӧні бара?..
— Энӧ торкӧй менӧ! Ме ставсӧ висьтала, сійӧн и локті карсяньыс... Кывзӧй. Медвойдӧр — международнӧй положенньӧ СССР-лӧн: Англия лӧсьӧдӧ миянлы нота, корӧ мыйкӧ йылысь... кыдз нин шуныс!..
— Коминтернӧс вӧтлӧм йылысь? — шыасис ӧтик син пӧла том морт.
— Во-во-вот! Коминтернӧс вӧтлӧм йылысь, тшӧктӧ сійӧс вӧтлыны Мӧскуаысь...
— О-о!.. Сы йылысь ӧд делӧсӧ важӧн нин эштӧдӧма! Сійӧ ӧд зэв нин важӧн вӧлі! Ми ӧд газетъястӧ судзӧдам да пӧшти ставным лыддям... Тэ вай висьтав лучшӧ, мый вӧчсьӧ ӧні Мароккоын, кыдзи мунӧ китайса рабочӧйяслӧн вермасьӧмныс; сэсся кодкӧд медъёна тӧргуйтӧм миян мунӧ, уна-ӧ таво миян СССР-ӧ мукӧдлаысь тӧварсӧ ваясны да... Со мый колӧ тӧдныс, а мый важтӧ висьтавны!.. Тэ тай политиканад миянысь на бӧрын.
«Лэчыд ӧд бесыд!» — думыштіс Тӧрӧкановыд да кокнас пыдӧджык улӧс улас важ газет ёкмыльсӧ тойыштіс.
— Сійӧ эськӧ нӧ мед. Миян и политикатӧгыс на уджным тырыс. Босьтам кӧть самӧкур юӧмтӧ. Сэтысь ӧд, тӧварышъяс, ӧти рӧзӧренньӧ!
— Самӧкур? Кутшӧм нӧ самӧкур юӧм миян? — шыасис ёсь гӧлӧса нывбаба: — Во кык нин тані оз кывсьы сы йылысь... Зэв лӧсьыда олам да!.. Ті жӧ тай карад, кывсьӧ, юанныд-а, кутшӧмкӧ горкӧйӧн пӧ быд лавка тыр!..
— Но, ладнӧ, коді оз ю, шуны кӧ веськыда. Тайӧ нинӧм на ещӧ, эм ыджыдджык беда на тіян, сійӧ дзикӧдз нин крестьянатӧ рӧзӧритӧ...
— Кутшӧм беда нӧ сэтшӧмыс?..
— Неладнӧ мыйкӧ сёрнитӧ...
— Асныд ӧд ті, дерт, онӧ гӧгӧрвоӧй сійӧ бедасӧ, пемыдӧсь на ті зэв!.. Эськӧ сійӧ — зэв ыджыд беда, вывті ыджыд, тӧварышъяс!..
— Висьтав нин, висьтав!..
— «Беда да беда» жӧ, зонмӧ, кутіс больгыны!
— Со мый, тӧварышъяс. Ті пыр на муяснытӧ уджаланныд куим кӧдза пӧлӧн: коськӧм, сю да ид, трёхполкаӧн!.. Сійӧ трёхполкаыс дзикӧдз тіянӧс орӧдас, выннытӧ босьтас, мучитас, виас!.. Сійӧ трёхполкаыд тіянлысь...
— А мыйла сідзи? — шыасис бӧрынджык сулалысь пӧрысь крестьянин: — Кӧйдысыс оз тырмы! Со мыйла! Бобӧнянь кӧйдыс абу судзсьымӧн, тимофеевка кӧйдыс — сідзи жӧ. Складын абу ни, Земуправленньӧын абу ни. Кӧйдыстӧгыд, дерт, кодлысюрӧ сэсся и лоӧ мырсьыныд важ моз. Миян пӧшти ставыс нин уджалӧны муястӧ уна кӧдза пӧлӧн, многополльӧӧн. Тӧдам жӧ ӧд эськӧ ичӧтикатӧ да...
— Дерт жӧ сідзи, Микайлӧ дядьӧ! — томджык крестьянин содтіс: — Он ӧд, буракӧ, рӧдит! Абутӧмнад ӧд он, буракӧ, паськӧдчы!..
Тӧрӧкановлӧн быдӧн пӧсьыс чепӧсйис.
— Тӧварышъяс, ланьтлӧй! — сьӧлӧмсьыс шуӧ: — Ме тіянлысь оланногнытӧ некыдз ог гӧгӧрво. Кутшӧмкӧ дзик непонятнӧй! Збыль шуа! Председательныд бура уджалӧ: оз ю, оз калым босьт; асьныд ті самӧкуръяс онӧ пуӧ; унджыкныд нин многополльӧӧн мунытӧ уджаланныд; весиг ті ставныд и газетъяс лыддянныд. Тіян тайӧ абу деревня, а ме ог тӧд мый, кутшӧмкӧ дзугсьӧм олӧм... Шензьыны ог вермы, мый бесла нӧ эськӧ ме тіянӧ сэсся локті, а?
— Мыйла тэ локтін? — шыасис сэтчӧ ӧнтая син пӧлаыд: — Кывзы нӧ, ме висьтала, мыйла. Зэв ёна тэ миянлы колан вӧлі, вывті ёна! Ӧні сэсся бӧр рӧдты карад да висьтав сэні: медым миянӧс эз лыддьыны дзик йӧйясӧс пыдди; медым тӧдтӧг да ладтӧг миянӧс эз велӧдны: ми асьным гӧгӧрвоам жӧ ичӧтика, кытысь унджык пӧльза воӧ. Тӧдам ставсӧ эськӧ да, оз на быдлаӧ сьӧмным да вынным судзсьы, дай бур велӧдысьыс абу. Сійӧ эськӧ зэв бур, ыстӧмаӧсь тэнӧ карсянь миянӧс велӧдны — чужӧмӧн деревнялань, кыдз шуӧны ӧні, — да тэ ачыд на, тыдалӧ, деревнясӧ он тӧд. Дерт, эмӧсь лёка олысьяс, унджыкыс на гашкӧ сэтшӧм, да оз ков ӧтлаавны ставсӧ — эмӧсь нин шочиника и выль деревняяс. Гӧгӧрвоин ӧні?
— Гӧгӧрвои, — шуис Тӧрӧканов, ыджыда ышловзис, шапкаасис да лыддьысян керкасянь петіс.
«Лапти».
