ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

ОЗЫРЪЯС ГОСУДАРСТВОЯСЫН.

Англияын.

Из шом перйысь рабочӧйяслысь (углекопы) кӧзяинъясыс чинтісны уджалӧмсьыс донсӧ. Кӧзяинъясыс шуӧны вӧлі: ми пӧ огӧ вермӧ сетны воддза мындасӧ, миянлы пӧ барышыс сідзнас оз кут воны 13 прӧчентыд (быд шайтысь 13 ур найӧ барыш босьтӧны), оз пӧ позь ичӧтджык прӧчент вылӧ миянлы овны. Углекопъяс шуисны: онӧ кӧ пӧ сетӧй — ми пӧ дугдам уджалӧмысь (забастовка пӧ вӧчам). Углекопъяс дор сувтісны сэсся став му пытшкын уджалысьясыс (горняки), найӧ шуисны углекоп ёртъясныслы (налӧн ӧтувса профсоюзныс): тіянкӧд пӧ и ми тшӧтш пондам бастуйтны, ставным ӧтвылысь. На дор жӧ сувтісны и мукӧд профсоюзъяс. Сэки повзисны непӧштӧ кӧзяинъяс, медъёнасӧ повзис англияса правительствоыс. Быть ӧд пов! Англия пасьталаыс кӧ ӧд ӧтпырйӧ кутасны бастуйтны ставыс — ковмас тупкыны став пабрик-заводъяссӧ, дзикӧдз сувтас промышленносьтыс сэки Англиялӧн. Та йылысь лои весиг сёрнитны парламентас. Парламент шуис сетны угольнӧй промышленносьт вылӧ «уджӧн» (дерт, кыдз тай шуласны: «мӧдаръюгыдын ӧгырӧн мынтӧм вылӧ») сё миллион шайт. Оз тон ӧбӧдит капиталистъястӧ, жалитӧ ёна! Водзӧ на, дерт, сетас. Правительствоыс ёна полӧ, быдтор вӧчны рад, мед сӧмын эз ло рабочӧй революция Англияын.

Сійӧ сетӧм весьтас кӧсйӧ грабитны йӧзсӧ, аслас киподувса йӧзсӧ мукӧдінъясысь (колонии). Весиг сёрнитӧны Англияас став му пиын уджалан (горная) промышленносьтсӧ босьтны капиталистъяслысь государство кипод улӧ. Кутшӧма ещӧ сы вылӧ видзӧдласны англияса буржуйяс. Позьӧ шуны: дыр кежлӧ тадзинад эз на ло лӧсьӧдчӧмыд, бара на коркӧ кыпӧдчыласны рабочӧйяс. Коркӧ найӧ сэтшӧмӧдз топӧдасны буржуазнӧй правительствосӧ, весиг сійӧ червидзас-путкыльтчас. Ӧні бура ёнӧсь на капиталистъясыд сэні, правительствоыс на дор сулалӧ да. Весиг рабочӧйясӧс эз сибӧдны угольнӧй промышленносьтсӧ видлалан комиссияӧ.

Аслас муын кындзи ӧд ещӧ и мукӧдлаӧ на колӧ сюйсьыны дай: китайса рабочӧйясӧс лыйлыны, китайса генералъяслы уджалысь йӧзӧс виавны отсасьны, сӧветса граждана вылӧ Китайын воны, миянкӧд орчча посньыдик государствояслы военнӧй оружйӧясӧн отсавны. Вывті уна — киыс ӧдвакӧ судзсяс.

Францияын.

Став тӧждысьӧмыс-мырсьӧмыс Франциялӧн ӧні Мароккоын воюйтӧм понда. Франция кӧсйис регыдикӧн рифъясӧс пӧкӧритны да кабыртны горшӧдныс, сӧмын эз вермы. Уна тӧлысь нин война мунӧ. Зэв нин уна дон сувтіс Франциялы тайӧ воюйтӧмыс: ӧнӧдз видзӧма нин сы вылӧ 200 миллион франк (1 франкыс = 37 ур) да ещӧ на пӧ ковмас 250 миллион франк. А сьӧмъяс Францияса деньга мошняясын оз зэв зиля-зёлякывны. Бара жӧ и Сирияын восстанньӧ, нинӧм оз вермыны вӧчны французъяс сэні. Сэтчӧ ещӧ и Америка кутіс тӧрӧпитны — корӧ уджйӧз мынтыны. Дзик мат! Францияса рабочӧйяс пыр ӧтарӧ ёнджыка кутісны кыпӧдчыны война Мароккокӧд дугӧдны. Парламентас быд заседанньӧ вылын сы йылысь жӧ сёрни мунӧ. Кӧть коммунист депутатӧс Дорио ёртӧс судӧ сетісны воюйтны дугдӧмысь салдатъясӧс ыштӧдӧмысь, пыр на жӧ мукӧд депутатъясыс чорыда гӧлӧснысӧ лэдзӧны сы вӧсна. Ӧні Франция босьтчис (Испаниякӧд ӧтвылысь) чорыда бара косясьны рифъяскӧд. Вайӧмаӧсь Мароккоас зэв уна лэбалан машинаяс да воздух вывсянь кутісны бомбаясӧн жугӧдны. Со ӧд мый вылӧ буржуйясыдлӧн лӧсьӧдӧма лэбалан машинаястӧ — посньыдик йӧзӧс виавны, кодъяс корсьӧны аслыныс бурджык олӧм. Миян СССР-ад лӧсьӧдалӧны аэропланъястӧ бурджыка кӧзяйство кыпӧдны (коми йӧзыд асьныс тайӧ вежонас аддзылісны лэбалан машинатӧ), а озыръяслӧн — йӧзӧс бырӧдны. Пӧтлытӧм горшъяс!

Германияын.

Выль закон (йӧз государствоясысь Германияӧ вайӧм нянь вылӧ ыджыд налог сюйӧм йылысь) лӧсьӧдӧм бӧрын вӧлі столичаас (Берлин карын) зэв ыджыд демонстрацияяс. Уна-уна сюрс рабочӧйяс петалісны август 13-ӧд лунӧ уличаяс вылӧ да протестуйтісны сійӧ законсӧ. Правительствоыс ыстіс пӧличаӧс, найӧ кутісны пырысьтӧм-пыр (водзвыв висьтавтӧг) лыйлыны рабочӧйясӧс, унаӧс ранитісны. Коммунистъяслӧн пруссияса думаын депутатъяс тшӧктӧны: шыбитны пӧличасьыс начальниксӧ, вӧтлыны став пӧличейскӧйяссӧ, кодъяс лыйлісны рабочӧйяссӧ сэки, да мед пӧличейскӧйяс, абу кӧ служба вылынӧсь, сьӧраныс некутшӧм оружйӧ эз новлӧдлыны. Август 13-ӧд лунся рабочӧйясӧс лыйлӧмыс зэв ёна лӧгӧдіс став германияса рабочӧйясӧс.

Китайын

пыр на мунӧ уджалысь йӧзлӧн мездысьӧм йӧз государство кипод улысь. Китайса генерал Чжан Цзолинь мый вермӧ отсалӧ капиталистъяслы — лыйлӧ уджалысь йӧзӧс. Тяньцзиньын унаӧс нин лыйлісны забастовкаясысь. Ӧні сэні век на куталӧны мыжаяссӧ. Кутӧмаӧсь 240 мортӧс, дас кык мортӧс, Чжан Цзолинь представитель тшӧктӧм кузя, судтӧг лыйлӧмаӧсь. Китайса рабочӧйяс да крестьяна оз повны, вермасьӧмныс пыр ӧтарӧ кыптӧ.

Харбинса фашистъяс уськӧдчылісны Сӧветса граждана челядь вылӧ, пионеръяс вылӧ да, тшӧктӧны дзикӧдз бырӧдны пионеръяссӧ.

Оз зэв мичаа видзӧдны мукӧд государствоса посольствояс и миян рабочӧйяс делегатъяс вылӧ (ӧні Китайын ветлӧдлӧны СССР-са профсоюзъяссянь делегатъяс). Мыйсӧ на вылӧ оз шуны, оз сӧрны. Медся ёна сӧрысьыс — Англия. Сылӧн посольствоас петӧ газет, сэтчӧ гижӧны: Сӧветса профсоюзъяслӧн пӧ делегацияыс — дзик «зверъяс», шӧйтӧны пӧ да толькӧ коммунизмлань йӧзсӧ шызьӧдӧны, кыпӧдӧны пӧ ставмувывса революция вӧчны.

Польшаын

мунӧны (Броды нима кар гӧгӧрын) военнӧй манёвръяс — видлалӧны польшаса войскалысь ёнлунсӧ. Тайӧ манёвръяссӧ видзӧдны тшӧтш воисны Англияысь, Францияысь да Чехословакияысь генералъяс: Англия ыстӧма генерал Айронсайдӧс, коді вӧлі командующӧйын англияса войскалӧн, 1918ʼ воын миян Сӧветскӧй Мурманӧ Вой море кузя волысьяслӧн; Франциясянь — генерал Гуро; Чехословакиясянь — генерал Сировый, коді командуйтліс чехословакияса войскаӧн Сибырын. Ставныс — «тӧдысь войтыр». Манёвр вылас сідзи вӧчӧны: польшаса салдатъяссӧ юкӧмаӧсь кык пельӧ: ӧтикыс — «краснӧйяс» быттьӧ, мӧдыс — «гӧлубӧйяс». «Краснӧйясыс» — большевикъяс, «гӧлубӧйясыс» — полякъяс. Дерт, полякъяс лыддьӧны асьнысӧ большевикъясысь ёнӧнджык, «краснӧйясӧс» манёвр вылас пыр вермӧны «гӧлубӧйясыд». Тайӧ теш вылас дзоргӧны гырысь, буржуазнӧй государствояссянь представительяс — «тӧдса» генералъяс.

Польша непӧштӧ манёвр вылын «краснӧйясӧс» вермӧ, сійӧ весиг ассьыс салдатъяссӧ тшӧктӧ лыйсьыны велӧдчыны прамӧй краснӧйяс вылын, босьтны найӧс «пас пыдди». Польшаса салдатъяс СССР-са гранича дорын бура уна гӧрдармеечӧс нин лыйис, тайӧ лунъясӧ бара ӧтикӧс лыйисны.

Быд ногыс «тешитчӧ» Польша да корсьӧ крукасянтор миян вылӧ воны. Тӧдӧны бура панъяс да буржуйяс: колӧ кыдзкӧ-мыйкӧ сэтчӧс рабочӧйяссӧ да крестьянасӧ лӧгӧдны СССР вылӧ, медым эськӧ найӧ эз ӧтвылысь сувтны миян дор (паныд панъяслы — буржуйяслы) да эз вӧчны революция. Сы понда жӧ и ас му пытшкас виалӧ водзмӧстчысьджык рабочӧйясӧс. Неважӧн Ботвин ёртӧс казнитісны провокаторӧс виӧмысь. Судӧ мӧд пӧв сетісны Ланцуцкӧй ёртӧс (депутат польшаса парламентас), тайӧ лунъясӧ бара военнӧй суд вӧлі куим рабочӧй-коммунистъяслы — Рутковскӧй, Гибнер да Кневскӧй ёртъяслы — провокаторӧс вины кӧсйысьӧмысь. Куимнаннысӧ судитісны казнитны.

Румынияын,

Польшаын моз жӧ, пыр уськӧдчылӧны гранича бердын миян гӧрдармеечьяс вылӧ. Неважӧн виисны Котовскӧй ёртӧс; виӧма Майоров ова морт, Румыниясянь тшӧктӧм серти. Ӧні Румыниялы весиг «Николай Николаевичлӧн („великӧй князьлӧн“) штабыс» отсӧг лӧсьӧдӧ: чукӧртӧ бандитъясӧс да кӧсйӧ сетны румынияса генерал кипод улӧ.

Тадзи Румыния лӧсьӧдчӧ воны СССР вылӧ, отсасьны мукӧдлы. А аслас пытшкӧсас эськӧ олӧмыс кутшӧм! Бессарабияын колян во зэв омӧль урожай вӧлі, зэв ёна крестьяна тшыгла кулісны. Таво унджык няньыс сэні бара жарла косьмис (сотчис). Румынияса правительство ньӧти оз отсав, дай нинӧмӧн отсавны оз вермы. Кишинёвса (медыджыд кар Бессарабияын) гӧлӧва шуис «Адеверул» нима румынияса газетын: кыдзи пӧ Бессарабия Россияысь торъялі (1918 воын мырдӧн босьтісны Румынияса войска), нинӧм на пӧ Румыния эз сетлы Бессарабияса йӧзлы.