КЫДЗИ ГУТЪЯСӦС БЫРӦДНЫ

Гут — зэв ыджыд враг мортлӧн и скӧтлӧн. Гут тшыкӧдӧ сёянтор, вермас сы вӧсна кынӧмӧ веськавны (пырны) быдсяма висьӧмыс. Медӧпаснӧй висьӧмъяссӧ — писти, биа висьӧм (сыпной тиф), чума, колера, уна пӧлӧс кынӧм висьӧм, мукӧд висьӧмъяс гутъяс разӧдӧны, висьысь мортсянь вуджӧдӧны дзоньвидзаяс вылӧ курччӧмӧн, кокъяснас новлӧдлӧны да ныръяснаныс. А челядьыд мыйта кулӧ гожӧмнад мыт висьӧмӧн! Ставыс сійӧ гутъяс вӧсна. Скӧтыд бара кутшӧма мучитчӧ, некутшӧм спокой оз аддзыв. Мӧсъяслӧн сы вӧсна ёна йӧлыс чинӧ, вӧвъяслӧн вын-эбӧсыс вошӧ. Медым найӧс бӧр справитны, колӧ лишнӧй кӧрым. Кӧрымъяс пӧ таво, кывсьӧ, абу зэв лишнӧй, ковмас скупитчӧмӧн вердны скӧттӧ.

Сэсся ӧд и гутъясыс на зэв уна сёйӧны. Гашкӧ, чайтанныд — оз? Вайӧ нӧ видзӧдламӧй, уна-ӧ колӧ сёянтор гожӧмбыдӧн ӧтик гут рӧдвужлы. Ӧтик гут гожӧм чӧжӧн колькъялӧ нёльысь — 80 кольк пуктӧ ӧтчыдсӧ. Куим вежон — (21 лун) мысти сэтысь лоӧны нин выль гутъяс; найӧ бара жӧ сідзи йывмӧны (содӧны). Велӧдчӧм йӧз лыддьӧмаӧсь да, ӧтик гутысь рӧдыс гожӧмӧн паськалӧма кык миллион да джын кымын. Тайӧ «араваыслы» колӧ 6 пуд да джын сёянтор (кӧть мый: куйӧд, няйт, йӧв, нянь, сакар). Тайӧ колӧ ӧтик гут рӧдлы, а кымын гутыд — ок, лыдтӧм-тшӧттӧм! Уна гутӧс эськӧ лэбачьяс-пӧткаяс сёйӧны да, быттьӧ оз и чинлы, ещӧ пыр ӧтарӧ содӧ.

Сідзкӧ колӧ йӧзлы босьтчывны гутъясӧс бырӧдны. Заграничаын сідзи вӧчӧны — быдса обществояс сэні эмӧсь, гутъяскӧд вермасьӧны.

Сідзи жӧ и миянлы колӧ вӧчны — ӧтвылысь ставӧн вермасьны гутъяскӧд. Гашкӧ, шуанныд: мыйла пӧ ме кута гутъяссӧ бырӧдны, суседӧй кӧ менам оз бырӧд! Сы ордсянь ӧд миянӧ бара жӧ воасны гутъясыд. Сійӧ ӧд и эм. Сы вӧсна и колӧ босьтчыны ставнымлы ӧтвылысь, ӧтпырйӧ. Мед нин эськӧ кӧть асьным-асьным босьтчим, асланым керкаясысь бырӧдны, сэки нин зэв бур лоас. Водзмӧстчӧмыд ӧд зэв уна сулалӧ.

Ӧні сэсся пасйыштам кымынкӧ

зелляяс гутъясӧс вины.

1. Босьтны 30 грамм канифоль, 19 гр. шабді вый да 1 гр. воск (мыйысь кисьтӧма вичко сисьяс). Ставсӧ тайӧ ӧтлаавны, сывдыны да сысъявны. Кӧдзалӧм бӧрас мавтны тайӧн сэсся бумага листъяс либӧ ичӧтик пӧвторъяс дай пуктавны кӧні медъёна гутъясыс олӧны. Сэтчӧ гутъяс сибдасны.

2. Босьтны весӧн: 6 зӧлӧтник канифоль, 1 зӧл. ма, 1 зӧл. макӧвӧй вый. Ставсӧ сывдыны ӧтилаын. Сылӧм мысти пуктыны пытшкас «квассия» — отвар (сюрӧ аптекаясысь). Водзӧ сэсся сідз жӧ вӧчны, кыдзи 1-й рецептас шуӧма.

3. Босьтны весӧн: 1 часьт тойӧм (изӧм) сьӧд переч, 1 часьт сакар да 15 часьт йӧв (позьӧ «часьтсӧ» лыддьыны зӧлӧтникӧн). Сэсся ставсӧ ӧтилаӧ гудравны да кӧтӧдны косьтан бумага торъяс да пуктавны блюдъясӧ.

4. Босьтны лыдӧн дас пань йӧв (улльӧв), сэтчӧ кисьтны 1 пань формалин (эм аптекаын). Сэсся кисьтавны кутшӧмкӧ дозъясӧ да пуктавны унджыклаӧ. Быд гут, коді видлас тайӧ зеллясӧ, кулас (оз доз дорас, а бокын кулӧ).

5. Босьтны весӧн 15 часьт формалин, 20 часьт йӧв да 65 часьт ва. Ӧтлаавны да кисьтавны сідз жӧ (4-ӧд рецептын моз).

6. Гидъясӧ да гидняясӧ ӧшиньясас колӧ пуктыны лӧз стеклӧяс. Сэки гутъяс оз кутны сэтчӧ пырны.

7. Гидняяс, лавкаяс, яйӧн тӧргуйтанінъяс, мукӧд сэтшӧм местаяс колӧ резны (джоджас) сэтшӧм зелляӧн жӧ, кодӧс пасйӧма 4-ӧд либӧ витӧд рецептын.

Тайӧ зелляясысь кындзи колӧ сэсся не лэдзны гутъясыслы рӧдмыныс. Гутъяс любитӧны овны куйӧдын да няйтын. Колӧ пелькджыка видзны оланінъястӧ. Некутшӧм сёянтор оз ков кольны гутъяслы, зеллясьыс кындзи. Нужникъяс, закодъяс, помӧй гуяс колӧ известкаӧн киськавны. Быдсяма ёг, няйт гуавны колӧ муӧ. Керка стенъяс мыськыны, ва пытшкас колӧ пуктыны ичӧтика шома из (квасцы). Гидъяс-гидняяс колӧ белитны известкаӧн.

Вуджан висьӧмъяс ветлігӧн колӧ юртӧ мавтны креолин растворӧн, инзолин растворӧн, карболка либӧ сулема растворӧн. Татшӧм растворӧн жӧ колӧ мавтны скӧт сёянінъяс — ляснияс, ӧдзӧсъяс, быдлаті.

Сӧмын тадзи этша верман гутъясысь мынтӧдчыны.

Нимава.