ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС

МУКӦД ГОСУДАРСТВОЯСЫН.

Колӧ тӧдны.

Дерт на, эмӧсь миян сэтшӧмъяс, кодъяс думайтӧны: кутшӧм нӧ пӧ мог миянлы мукӧд государствоясӧдз; мый вӧчсьӧ сэні — миянлы пӧ ӧд оз инмы, абу пӧ ӧд сійӧ миянын.

Збыль-ӧ сідзи?

Коді сідзи шуӧ — оз тӧд ӧнія оласногсӧ. Олӧмыс ӧні став мувывса йӧзыслӧн ӧтлаасьӧ-гартчӧ. Босьтам кӧть ӧтитор: кор крестьянин донӧнджык тӧвар ньӧбӧ да кор сылы лоӧ донтӧг няньсӧ вузавны, сійӧ оз и тӧд, мый понда сідзи лои? Сэні эськӧ гудыртіс кутшӧмкӧ мукӧд государствоса политика — Англиялӧн ли, Франциялӧн ли, Германиялӧн ли, мукӧдлӧн ли. Коді газетъяс лючки лыддьӧ, сійӧ тӧдӧ: ставыс, мый вӧчсьӧ заграничаын, зэв ёна инмӧ тшӧтш и миянлы.

Босьтам кӧ либӧ рабочӧйяслысь да крестьяналысь озыръяскӧд вермасьӧмнысӧ, мездысьӧмнысӧ найӧ кипод улысь. Тайӧ нӧ оз инмы миянлы? Инмӧ, дай ёна ещӧ инмӧ. Миян Сӧветса республика вылӧ пыр на буржуйяс думайтӧны войнаӧн воны; миянкӧд орчча государствоясын кӧ власьтыс лоӧ рабочӧя-крестьянаа киын, сэки олӧмыд миян ёна бурмас.

Миянлы быдтор колӧ тӧдны, кӧні мый вӧчсьӧ став мувылас.

Францияын.

Франция кипод улын эмӧсь уна муяс (колонии), кӧні олӧны ассикаса йӧз. Найӧс Францияыд быд ногӧн топӧдӧ, ёна нартитӧ. Бӧръя воясас сэтшӧм йӧзыд ёна нин велалісны (коммунистъяс велӧдісны — коммунист партияыд ӧні эм быд государствоын, став му пасьталаыс), босьтчисны сьӧлӧмсяньыс мездысьны Франция кипод улысь — вермасьӧны, косясьӧны сыкӧд, перйӧны аслыныс вӧля.

Африкаын (ылын мувылын, Мушӧрвывса море сайын) эм оланін, шусьӧ

Марокко.

Сэні олӧны арабъяс да рифъяс (араб рӧдысь жӧ). Марокко джынйыс Испания улын, мӧд джыннас Франция владейтӧ. Во сайын кымын сэтчӧс йӧзыд кыпӧдчисны, войдӧр Испания киподувсаыс. Испания эськӧ мӧдӧдліс накӧд вермасьны ён войска да, да нинӧм эз вермыны вӧчны, арабъяс став войскасӧ сылысь жугӧдісны. Сы бӧрын сувтісны рифъяс Франциялы паныд. Во джын саяс нин мунӧ ыджыд кось Мароккоын рифъяслӧн французъяскӧд. Бӧръявылас тшӧтш Испания сувтіс Франциялы отсасьны. Мӧдӧдалӧны аэропланъяс сэтчӧ, пӧдтан газъяс, уна оружйӧяс, да нинӧм оз вермыны вӧчны. Рифъяс зэв сьӧлӧмысь-ӧтвылысь косясьӧны, шуӧны: кулам пӧ либӧ мездмам озыръяс кипод улысь. Налӧн начальникыс Абд-Эль-Керим ыстыліс Францияса правительстволы гижӧд, шуӧ вӧлі: вайӧ пӧ, колӧкӧ, дугдамӧй воюйтӧмсьыд, некыдзи жӧ онӧ вермӧ миянӧс пӧкӧритны. Гижӧдас вӧлі индӧма мир йывсьыс условйӧяссӧ, медыджыдторйыс сэні со мый: мед Франция эновтчас Мароккоӧн владейтӧмысь, мед рифъяс асьныс лӧсьӧдасны асногса олӧм (самостоятельность). Франциялы, дерт, «абу лӧсьыд» мукӧд государство водзын сетчыны кутшӧмкӧ рифъяслы, эз сӧгласитчы Абд-Эль-Керим условйӧ вылӧ, а ачыс воча мӧдӧдіс сылы ассьыс условйӧяс миритчӧм йылысь.

Тайӧ вежонас Абд-Эль-Керим вӧлі мӧдӧдӧма ассьыс посолӧс Примо-де-Ривера дінӧ (Испанияса войскаӧн Мароккоын командуйтысьыс), тшӧктӧма висьтавны Франциялы со кыдзи: мир йылысь сёрни лоӧ сӧмын сэки, сёрниттӧдзыс на кӧ Франция кутас лыддьыны рифъясӧс самостоятельнӧй (независимым) йӧзӧн.

Мый та вылӧ шуас Франция — водзвыв гижны огӧ на тӧдӧ. Сӧмын позьӧ шуны: рифъяс босьтчӧмаӧсь век кежлӧ мездысьны Франция кипод улысь, прӧста оз сетчыны.

Сэсся Франция улын эм мӧд места —

Сирия,

Малӧй Азияын, Турция сайын. Сэні неважӧн йӧзыс сідзжӧ кыпӧдчисны Франциялы воча. Тайӧ вежоннас бура гырысь косьяс нин вӧліны. Сирияса йӧз бара жӧ зэв сьӧлӧмысь вермасьӧны асланыс вӧля вӧсна. Ӧти косьын вӧлі найӧ виӧмаӧсь французъяслысь салдатъяссӧ нёльсё саяс, ранитӧмаӧсь 600 кымын да уна оружйӧ мырддьӧмаӧсь. Кыпӧдчӧмыс сэні пыр водзӧ паськалӧ.

Та серти позьӧ аддзыны: буржуйяс кипод улын овны сьӧкыд посни йӧзлы, найӧ зільӧны мездысьны да овмӧдчыны ас вӧляӧн, ас оласногӧн.

Францияса рабочӧйяс сулалӧны война дугӧдӧм дор. Медъёна та вӧсна сулалӧны кык депутат парламентсьыс: Кашен ёрт да Дорио ёрт (коммунистъяс). Сы кузя жӧ французскӧй салдатъяс Мароккоын да Сирияын омӧля (оз сьӧлӧмсяньыс) косясьӧны, весиг унаӧн война вывсьыс пышйӧны (дезертируйтӧны). Таысь францияса правительство мыждӧ Дорио ёртӧс, судӧ нин сетіс сійӧс.

Польшаын

пыр на мунӧ рабочӧйясӧс да крестьянаӧс дзескӧдӧм. Польшаса панъяс (помещикъяс) кыдз-мый вермӧны виӧны да тюрмаӧ йӧрталӧны уджалысьяс дор сулалысьясӧс. Став тюрмаясыс дзик тырӧсь рабочӧйясӧн да крестьянаӧн. Военнӧй судъяс оз помасьлыны. Неважӧн Львов карын ӧти комсомолеч, Ботвин ёрт, виис провокаторӧс Цехновскӧйӧс. Сійӧ вӧлӧм партияӧ пырӧма дай жандармскӧй управленньӧын уджалӧ. Вузалӧма уна мортӧс революция дор сулалысьясӧс, кодъясӧс лыйлісны сэсся. Татшӧм лёка уджалӧмсьыс и виис Ботвиныд Цехновскӧйтӧ. Ботвин ёртӧс судитісны лыйлыны. Суд помасьӧм бӧрас куим час мысти сійӧс и лыйлісны сэсся. Тюрмасьыс лыйлыны петкӧдігас Ботвин ёрт босьтіс сьывны «Интернационал», сы бӧрся босьтісны сьывны став пукалысьясыс. Кор офицер командуйтіс лыйлыны, Ботвин горӧдіс: «Смерть буржуйяслы, мед олас революция!» Тадзи куліс ӧтик ыджыд сьӧлӧма морт революция вӧсна, уджалысьясӧс мездӧм дор вермасьысь ёрт.

Тюрмаясын видзӧны йӧзсӧ вывті лёка: нӧйтӧны пыр, весиг виӧны. Тайӧ лунъясӧ на Луцкӧй тюрмаын пукалысьяс шыасьлісны ичӧтика бурджыка видзӧм йылысь: терпенньӧ пӧ абу татшӧм олӧмысь, да найӧс зэв ёна нӧйтісны унаӧс и виӧмаӧсь сэки да ранитӧмаӧсь.

Ланцуцкӧй ёртлы суд эз на заводитчы.

Китайын.

Китайса йӧзлӧн пыр на водзӧ мунӧ мырсьӧмныс мукӧд государствоса озыр йӧз кипод улысь мездысьӧм понда. Став Китай пасьтала рабочӧйяс (англияса да японияса пабрик-заводъясын уджалысьяс) бастуйтӧны — 400 сюрс саяс нин бастуйтысь йӧзыс, джынйыс шанхайса рабочӧйяс. Миян СССР-ысь рабочӧйяслӧн ӧні Китайын делегатъяс. Китайса рабочӧйяс зэв ыджыд аттьӧ кайтӧны Сӧвет Россияса рабочӧйяслы налы отсалӧмысь.

Рабочӧйяс забастовкаяс дінӧ тшӧтш ӧтувтчисны англияса посольствоын служитысьяс да слугаяс.

Косьяс йылысь бӧръя вежонас оз волы некутшӧм юӧр.

Америка, Англия да Япония костын важӧн нин мунӧ вӧлі сёрни чукӧртлыны конференция Китай йылысь сёрнитны, да оз вӧлі ладмыны. Талунъя телеграммаӧн воис юӧр: артмӧдчӧмаӧсь, конференция шуисны чукӧртлыны. Мый сэні найӧ вӧчасны? Позьӧ водзвыв шуны: китайса йӧз кӧ кыпӧдчисны (сэні ӧд 400 миллион мортысь унджык), некутшӧм конференция найӧс оз вермы дугӧдны мездысьӧмысь бокӧвӧй озыръяс кипод улысь.

Германияын

важӧн нин помещикъяс вӧлі воча сулалӧны СССР-сянь Германияӧ нянь вайӧмлы. Налы вӧлі колӧ ассьыныс няньсӧ донӧнджык вузавны германияса уджалысь йӧзлы (рабочӧйяслы). Сэсся асланыс партияяс пыр парламентӧ шыасисны, тшӧктісны лӧсьӧдны выль закон: йӧз государствоысь вайӧм нянь вылӧ пуктыны (сюйны) ыджыд налог. Тайӧ законыс медвойдӧр инмӧ миян Сӧветса государстволы: медуна нянь Германияӧ воӧ миянсянь — СССР-сянь.

Тайӧ лунъясӧ сійӧ законсӧ парламентыс вынсьӧдӧма. Коммунист депутатъяс, весиг меньшевикъяс тшӧтш, тайӧ законсӧ гӧлӧсуйтігас петӧмаӧсь парламентсьыс. Германияса коммунист партия тшӧктӧ став уджалысь йӧзлы воча сувтны татшӧм лёк законыскӧд вермасьны.