ВЕЖОН ЧӦЖӦН ВӦЛӦМТОРЪЯС
Китайын.
Китайса уджалысь йӧзлӧн мукӧд государствоса капиталистъяскӧд венсьӧм пыр паськалӧ, ёнмӧ. Весиг ӧтик японияса капиталистлӧн завод ни, пабрика ни оз уджав. Бастуйтӧны, оз уджавны 150 сюрс морт.
Китайын став йӧзыс сьӧлӧмсяньныс кӧсйӧны отсавны бастуйтысьяслы, тӧдӧны: найӧ вермасьӧны китайса уджалысь йӧзӧс капиталист кипод улысь мездӧм вӧсна, Китай ӧтувтӧм вӧсна. Быдлаын чукӧрталӧны сьӧм бастуйтысьяслы, мед найӧ дырджык вермасны кутчысьны, мед оз петны удж вылӧ тшыгӧ усьӧмла. Тӧргӧвӧй палата кӧсйысьӧма быд тӧлысь сетны бастуйтысьяслы 800 сюрс доллар.
Лоӧ кӧ отсӧг китайса уджалысь йӧзлы, найӧ кутасны чорыда сулавны асланыс шуӧм вылын, кутасны бастуйтны, кытчӧдз капиталистъяс оз вӧчны найӧ корӧм серти.
Бара лыйлӧмаӧсь сё мортысь унджык.
Кантонын вӧлӧма демонстрация. Уна сюрс йӧз петалӧмаӧсь уличьясӧ петкӧдлыны мукӧд государствоса капиталистъяслы ассьыныс вынсӧ, петкӧдлыны ассьыныс ӧтмоза бастуйтысьяскӧд кӧсйӧмсӧ, лыйлӧм уджалысь йӧзсӧ жалитӧмсӧ. Демонстрация мунӧма лӧсьыда, некодӧс абу вӧрӧдӧмаӧсь. Мукӧд государствоса йӧз оланінъясті мунігӧн оружйӧтӧм демонстрантъясӧс лыйлӧмаӧсь винтовкаясысь да пулемётъясысь. Повзьӧм йӧз уськӧдчӧмаӧсь кытчӧсюрӧ. Уличӧ кольӧма сёысь уна шой. Унаӧс дойдалӧмаӧсь. Унаӧн вӧйӧмаӧсь пышйигӧн юын. Кор нин вӧлӧм санитаръяс лэпталӧны шойяссӧ, сэки на ещӧ лёк понъяс абу дугдӧмаӧсь лыйсьыны.
Коді мыжа?
Кантонса правительство юӧртӧма тайӧ лыйсьӧм йылысь мукӧд государство посолъяслысь старшинаӧс — миян ёрт Караханӧс. Кантонса губернатор ыстӧма гижӧд англияса консуллы та йылысь жӧ, шуӧма — татшӧмторсӧ англияса войска вӧчисны пӧ водзвыв лӧсьӧдчӧмӧн. Консул воча гижӧма, асьныс пӧ китаечьяс заводитӧмаӧсь лыйсьыныс, колӧ пӧ китайса власьтъяслы видзны мукӧд государствоса йӧзӧс китаечьясысь. Китайса да америкаса профессоръяс, Кантонын олысьяс чукӧстчисны став мувывса йӧз дінӧ, гижӧмаӧсь: лыйсьӧм пӧ заводитісны англияса да францияса войскаяс.
Америкаса да германияса посолъяс босьтчӧмаӧсь тӧдмавны, коді мыжа тайӧ лыйсьӧмысь.
Англияса консул мый вермӧ пыксьӧ сэтшӧм удж заводитӧмсьыс. Тыдалӧ, абу нин мыжтӧмӧсь, полӧны кӧ тӧдмалӧмысь.
Кодӧс мыждӧны?
Вывті ёна Китайын уджалысь йӧзлӧн гызьӧм, став мувывса уджалысь йӧзлӧн на дор сулалӧм тшӧктӧ мувывса капиталистъясӧс бергӧдны ас вывсьыныс мыжсӧ код вылӧ кӧ мӧд вылӧ. Код вылӧ нӧ найӧ бергӧдасны, оз кӧ миян Сӧвет Союз вылӧ? Найӧ ӧд велалӧмаӧсь нин миян вылӧ каттьысьныд, быд няйтсӧ миян вылӧ кисьтавны. Ӧні найӧ шуӧны: Сӧвет Союзлӧн пӧ Китайын олысь йӧзыс мутитӧны китаечьясӧс, кыпӧдӧны пӧ, усьӧдӧны мукӧд государствоса йӧз вылӧ. Францияын бара нин газетӧ лэдзӧмаӧсь вӧвлытӧм «гижӧд» роч коммунист партиялысь, сійӧ гижӧд сертиыс пӧ тӧдчӧ китайса забастовкаысь миян мыжыс.
Сӧмын ӧні некод нин налы оз эскы. Быдӧн нин тӧдӧны: вывті дзескӧдӧм вӧсна, ёна нартитӧм вӧсна, морт туйӧ пуктытӧм вӧсна сувтісны китайса уджалысь йӧз мукӧд государствоса капиталистъяслы воча, кӧсйӧны мездысьны наысь, вӧчны аслыныс морт кодь олӧм.
Водзӧ кежлӧ лӧсьӧдчӧны.
Озыр йӧзлы этша на кажитчӧ китайса уджалысь йӧзлӧн вирыс да синваыс. Водзӧ кежлӧ на найӧ лӧсьӧдчӧны. Асланыс олан уличьяссӧ торйӧдлӧмаӧсь мукӧд уличьяссьыс проволока загражденньӧӧн. Семьяяссӧ нуалӧмаӧсь мукӧд каръясӧ, кӧні лӧньджык олӧмыс.
Ваялӧны Кантонӧ отсӧг вылӧ войскаяс.
Англияын.
Англияса озыр йӧз дугдывтӧг корсьысьӧны став мувылас — оз-ӧ позь кыськӧ лишнӧй кусӧк нетшыштны, тыртӧны ассьыныс горшнысӧ. Ми аддзам найӧ кипод улын китайса уджалысь йӧзлысь, индияса йӧзлысь мучитчӧмсӧ. Оз бурджыка овны рабочӧйяс Англияас. Лунысь лунӧ сэн уджтӧм йӧз содӧ. Тайӧ лунъясас уджтӧм йӧз лыдыс воӧма нин 1.304300-ӧдз. Ми тӧдам, кутшӧм олӧм уджтӧм йӧзлӧн. Кодлӧн эм уджыс, налы абу жӧ кокньыдджык, долыдджык. Кӧзяин вылад уджалӧмыд, сылы барыш перйӧмыд — чорыд гӧрӧд уджалысь морт горш вылын.
Англияса уджалысь йӧз пыр ёнджыка тӧдмалӧны миян Союзысь олӧмсӧ. Неважӧн миянӧ воліс Англияысь уджалысь нывбабаяслӧн делегация миян олӧм-вылӧмкӧд тӧдмасьны. Гортас воӧм бӧрын сійӧ делегацияыс газетъясӧ гижӧма аддзылӧмторъяссӧ, ёна ошкӧма миян рабоче-крестьянскӧй государствоын оланногсӧ. Оз ӧмӧй бара жӧ аддзыны англияса уджалысь йӧз, кыдзи налӧн капиталистъясыд колонияса уджалысь йӧзсӧ нартитӧны? Аддзӧны ставсӧ.
Та серти позьӧ шуны: оз зэв дыр вермы лоны лӧнь олӧм Англияын. Гызясны сэні тшӧтш уджалысь йӧзыд. Мед Англияса капиталистъяс зырсьӧны миян вылӧ, миян Союз вылӧ. Бӧръя лунъясас найӧ парламентын унаысь пондіс кывсьыны сэтшӧм сёрнияс — колӧ пӧ пуктыны пом СССР гуся уджлы. Найӧ миян йылысь шуӧны дзик весьшӧрӧ. Ми пӧ СССР-тӧ признайтім, эм пӧ посол и, быдтор, а найӧ пӧ миян мыш сайын удж нуӧдӧны, миян вылӧ мукӧдӧс кыпӧдӧны, лёк вӧчӧны миянлы. Татшӧм сёрниясыс куш ылӧдчӧм, татшӧм сёрниясыс петкӧдлӧны — этша на воддза воясас омӧльсӧ вӧчӧмаӧсь миянлы англияса капиталистъяс, оз на налы тырмы, оз вермыны видзӧдны миянлысь ёнмӧм, выльысь кӧсйӧны дугдыны миян государствокӧд сёрни нуӧдны, выльысь кӧсйӧны война кыпӧдны.
Мед думыштасны войдӧр английскӧй капиталистъяс: СССР миян абу омӧль, выныс эм нин, эм ыджыд надея англияса уджалысь йӧз вылӧ. Вермас лоны сідз: миян вылӧ пыдди англияса уджалысь йӧз вермасны бергӧдны оружйӧсӧ ас озыр йӧз вылӧ.
Францияын.
Францияын абу жӧ вывті шы ни тӧв. Францияса правительство ӧні нуӧдӧ война Мароккоын. Сенатас мунӧма сёрни война йывсьыс. Юралысьыс Пенлеве шуӧма — нинӧм водзын пӧ огӧ сувтӧй, бӧрыньтам пӧ рифъясӧс да вӧлись миритчам. Тадзи сёрнитӧны Сенатын юралысьяс — капиталистъяс. Уджалысь йӧзыс сёрнитӧны мӧд ногӧн.
Парламентса Коммунист партия фракцияӧ волӧма делегация — 20 нывбаба, унджыкыс на пиысь гӧтыръяс важ война дырйи усьӧм салдатъяслӧн. Найӧ шуӧмаӧсь — оз пӧ позь водзӧ видзӧдны уджалысь йӧзӧс виалӧм, войналы Мароккоын пӧ колӧ пуктыны пом. Ми пӧ, нывбабаяс, став выннымӧс пуктам война помалӧм вылӧ. Сідзи жӧ сёрнитӧмаӧсь Парижын рабочӧй йӧз съезд вылын. Сэні коммунист Барбюсс чуксалӧма уджалысь йӧзсӧ сувтны паныд войналы, ӧтувтчыны водзсасьны война нуысь правительствокӧд да, ещӧ кӧ пӧ кутасны босьтны йӧзӧс салдатӧ, заводитны гражданскӧй война — ас озыр йӧзкӧд, ас правительствокӧд.
Съезд вылас чукӧртчылӧмаӧсь Париж гӧгӧрысь 1442 делегат 705,412 рабочӧйсянь. 1442 делегатысь 312 вӧлӧма коммунист. Татшӧм уна коммунист бӧрйӧм петкӧдлӧ: Францияын рабочӧйяс веритӧны коммунистъяслы, мунӧны на бӧрся.
Польшаын.
Тайӧ лунъясӧ польскӧй гранича вылын кыкысь кыптыліс лыйсьӧм миян гӧрдармееч да польскӧй салдатъяс кост. Кыкнансьыс польскӧй салдатъяс заводитӧмаӧсь лыйсьыныс, вуджӧмаӧсь миянлысь граничасӧ. Миян правительство ыстӧма нота (гижӧд) польшаса правительстволы, тшӧктӧ лӧсьӧдны комиссия мыжаяссӧ корсьӧм вылӧ.
Тайӧ вежон ми нинӧм огӧ гижӧй Германия йылысь. Сы йылысь эм уна висьталантор. Мӧд вежонас Германия йылысь гижам кузьджыка.
