КУТШӦМ ТӦВАРИЩЕСТВОЯС СИКТЪЯСЫН МЕДКОКНИ ЛӦСЬӦДНЫ?
Бура мӧвпавтӧг лӧсьӧдӧны.
Кутшӧм кооперативъяс сиктъясын медкокни лӧсьӧдны, кутшӧмджык сиктса йӧзыслы коланторджык, колӧ бура тӧдны. Шуам, сиктын крестьяналы колӧ косӧдны нюръяс видз-му улӧ. Сэки, дерт, медбур лӧсьӧдны нюр косьтан (мелиоративнӧй) тӧварищество. Сы пыдди босьтасны да лӧсьӧдасны сиктын тӧргуйтӧм. Дерт, тӧргуйтан удж лӧсьӧдӧмыд абу омӧль, сійӧ колӧ, да крестьяниныдлӧн кӧ сьӧмыс оз тырмы кыкнан вылас (нюр косьтӧм вылас дай тӧргуйтан удж вылас), сэки некоднаныс ыджыда оз и артмыв.
Бӧрйысигӧн — кутшӧм кооператив кутшӧмкӧ сиктын бурджык лӧсьӧдны, унаысь сорласьлӧны тӧдтӧмнысла да кужтӧмнысла: аддзылӧмаӧсь мукӧдлысь да, бура мӧвпышттӧг, шогмӧ оз сэтшӧм кооперативыс, лӧсьӧдасны ас ордас.
Кутшӧм кооперативъяс эмӧсь.
Видз-му уджалан кооперативъяслӧн эм уна сикас кооперация, уна сикас ас удж сертиыс. Сідз, эмӧсь вый вӧчан, шабді, табак, картупель лӧсьӧдан, мукӧд кооперативъяс. Сэсся эмӧсь кутшӧмкӧтор лӧсьӧдан тӧвариществояс (кӧйдыс лӧсьӧдан, машинаяс судзӧдан, нюр косьтан, сідз водзӧ). Эмӧсь ӧтув видз-му гӧран-кӧдзан тӧвариществояс, ӧтув став уджсӧ видз-му кузя нуӧдан тӧвариществояс, артельяс, коммунаяс. Медунаыс сиктъясын кооперативъяс пиысь эмӧсь видз-му уджалӧм вылӧ удждысян тӧвариществояс.
Код ногӧн кутчысьны кооператив лӧсьӧдан уджын.
Сиктъясын кооперативъяс лӧсьӧдӧм уджын колӧ босьтчыны медкокниа лӧсьӧдан кооперативъяссянь. Тадзисӧ колӧ вӧчны медся ёна нин сэки, кор шленъясыслысь он вермы регыдӧн чукӧртны пайяссӧ тырмымӧн.
Судзсьытӧма олысь крестьяналы, кодъяслӧн абу тырмымӧн скӧтыс, уджалан кӧлуйыс, медбур лӧсьӧдны ӧтувйӧн видз-му уджалан тӧварищество.
Быд тӧвариществоӧ пырысь крестьянинлӧн видз-муыс кольӧ ас киас, ачыс ас видз-му вылас лоӧ ыджыд. Сӧмын видз-му уджалан кӧлуйсӧ (вӧвъяссӧ, плугъяссӧ, сідз водзӧ) уджалан кежлас ӧтувтлӧны, бӧрйӧны шленъясыс асьныс правленньӧ, дай сійӧ правленньӧыс став уджнас веськӧдлӧ. Тӧвариществоас кӧ уджсӧ сувтӧдӧма бура да крепыда, уджалӧны кӧ шленъясыс ӧтув, эм кӧ шленъясыслӧн кутшӧмкӧ сьӧмтор ли, мый ли — сэки сылы вермас отсавны государство, удждыны сьӧм тырмытӧм видз-му уджалан кӧлуйсӧ судзӧдӧм вылӧ.
Тӧвариществояс позьӧ лӧсьӧдны, колӧ кӧ кутшӧмкӧ ыджыд машина видз-му уджалӧм вылӧ ньӧбны, кодӧс ӧтка крестьянин ньӧбнысӧ оз вермы, дай нинӧмла сылы ӧтнаслы ньӧбнысӧ.
Сэсся кокниа позьӧ восьтыны кутшӧмкӧтор лӧсьӧдан тӧвариществояс, сідз, кӧйдыс лӧсьӧдан, нюр косьтан. Татшӧм тӧвариществояс пырыс позьӧ кокниджыка судзӧдны удждысьӧм. Татшӧм тӧвариществоыс кӧ уджсӧ лӧсьыда сувтӧдас, сы вылӧ йӧзыс кутасны бура видзӧдны, позяс босьтчыны нуӧдны ыджыдджык, сьӧкыдджык удж. Позяс, шуам, босьтчыны лӧсьӧдны видз-му уджалӧм вылӧ удждысяна кооператив.
Унджыксьыс тадзи и овлывлӧ.
Ичӧт уджа тӧвариществоясын некутшӧм служащӧй оз ков. Правленньӧса шленъясыслы колӧ уджсӧ нуӧдны дон босьттӧг жӧ. Сӧмын тӧвариществоас кӧ уна шленыс да уджсӧ нуӧдны пыр лоӧ пукавны мортлы, сэки вӧлисти позьӧ мынтыны дон ӧти шленлы правленньӧ пытшкӧссьыс. Тшӧт нуӧдысьӧс позьӧ босьтны, сӧмын уна кӧ нин тӧвариществоас сьӧмыс да сылӧн ыджыд оборотыс.
Оз ков тӧвариществояслы босьтчыны медводзсяньыс сэтшӧм уджӧ, кодӧс сійӧ оз вермы нуӧднысӧ. Бурджык ӧтувъя уджӧ кыскыны ёнджыка важ шленъяссӧ, да кор уджыс мунны кутас бура, сӧмын позяс паськӧдчыны уджӧн, мунны водзӧ.
М. Кантор.
