ВО — 20 — ВО

1905 — юнь 27 лун — 1925

Талун тыри кызь во военнӧй караб (броненосеч) «Потёмкин» вылын матросъяслӧн кыпӧдчылӧмлы. Тыри кызь во революция дор медводдза сувтысь караблы.

Армияын дорысь флотын служитысьяс вӧліны ёнджыка революция дор сулалӧны. Сэні ёнджыка вӧлі тӧдчӧ юксьӧмыс матросъяслӧн офицеръяссьыныс. Флотын вӧліны унджык рабочӧйяс. Матросъяс, уналаӧ волӧмла, ёнджыка тӧдӧны вӧлі олӧмсӧ.

Сарӧн война нуӧдӧмысь, мукӧд государствоӧн Россияӧс венӧмысь да йӧзсӧ ёна виӧмысь, уджалысь йӧзӧс дзескӧдӧмысь ёна вӧлі дӧзмӧмаӧсь матросъяс. Колӧ вӧлі сӧмын лоны кутшӧмкӧ ичӧтикторлы, медым матросъяс кыпӧдчасны, вӧчасны революция.

1905 воын, юнь тӧлысьын 1-ӧд лун кымынын (важ ногӧн) «Потёмкин» Севастопольысь петіс Очаковолань лыйсьыны велӧдчӧм вылӧ. Карабвывса командаас вӧліны 300 кымын матрос. Найӧ вӧліны тӧдсаӧсь революция дор мунысь гуся организацияяскӧд.

Караб вылас Одесса карсянь вайисны матросъяслы прӧдуктаяс.

Сэні вӧлі кымынкӧ туша яй, ставыс лёльӧӧсь. Яйсӧ ньӧбӧмаӧсь тшыкӧмӧс донтӧм донысь. Та йылысь матросъясыс висьталісны начальствоыслы. Карабвывса доктор видлаліс яйтӧ дай шуис: сёйны пӧ позьӧ, сӧмын пӧ колӧ ёнджыка мыськавны сола ваӧн. Ӧбедайтан кадас матросъяс сёйӧмысь ӧткажитчисны.

Карабвывса командирыс тшӧктіс матросъяслы сувтны ӧти радӧ. Сэсся тшӧктіс петны водзӧ, коді кӧсйӧ сёйны, шуис: онӧ кӧ пӧ кывзӧй, ӧшӧда караб мачта вылӧ. Некод радысь эз пет. Сэки командирыс корис вахта вылын сулалысьяс матросъясӧс винтовкаясӧн. Матросъясыд неуна повзьыштісны дай петісны радсьыд водзӧ. Ӧткымын матрос колины важинас сулалӧмӧн. Командирыс тшӧктас налы места вывсьыныс не вӧрзьӧдчыны дай тшӧктас вайны брезентъяс. Матросъяс гӧгӧрвоисны, мыйла ковмис брезентыс. Сардырся флотын матросъясӧс лыйлігӧн тупкӧны вӧлі брезентӧн. Уна матрос лёкысь та вылӧ горӧдісны. Командирыс тшӧктіс вахтаыслы лыйны. Сылысь эз кывзыны. Ӧти матрос Вакуленчук кутіс чуксавны матросъясӧс пыдди офицеръяссӧ лыйлыны. Сэки ӧти офицер лыйис винтовкаысь Вакуленчуклы; Вакуленчук места вылас и кулі.

Та бӧрти матросъяс терпитны эз вермыны. Найӧ жугӧдісны оружйӧ видзанінсӧ, босьталісны винтовкаяс да патронъяс. Сэсся унджык офицерсӧ виалісны.

Кыпӧдчӧм лои. Медъён караб вылас. Командиръясӧ пукталісны матросъясӧс. Караб вылын командирнас пуктісны Матюшенкоӧс.

Караб муніс Одессаӧ. Сэні мунӧ вӧлі рабочӧйяслӧн ыджыд забастовка. Кор «Потёмкин» вывсянь локтісны представительяс Одессаса гӧгӧр войскаӧн командуйтысь дінӧ да тшӧктісны сылы бурӧн сетны власьт, командуйтысьыс эз кӧсйысь.

Аскомысьнас «Потёмкин» вылӧ уськӧдчис Чёрнӧй моревывса флотысь дзонь эскадра. Сӧмын «Потёмкин»-вывса команда збоя бӧр вӧтліс. Сэки «Потёмкин» дор тшӧтш сувтісны «Георгий Победоносеч» карабвывса матросъяс. Сӧмын найӧ ассьыныс офицеръяснысӧ эз виавны да офицеръясыс бурӧн корӧмӧн матросъяслысь сьӧлӧмнысӧ бӧр бурмӧдісны — дай карабыд «Потёмкинӧс» бӧр эновтіс.

«Потёмкин» муніс Румынияӧ (Констанц портӧ) прӧдуктала да угольла (карабсӧ ломтыны). Сэтчӧ карабӧс пырны эз лэдзны. «Потёмкин» муніс Феодосия карӧ. Сэні эськӧ сійӧс лэдзисны дай весиг сетісны мый карабыдлы колӧ вӧлі. Сӧмын грузитчиганыс матросъяс вылӧ уськӧдчисны да унаӧс виисны.

«Потёмкинӧс» быдласянь кутісны топӧдны. Некытчӧ сійӧс эз кутны лэдзны. Некод кыпӧдчӧм матросъяс дор эз кут сувтны. Унджык матросыс караб вылас кутісны тшӧктыны сетчыны. Карабвывса Революционнӧй Комитетыслы лои кывзыны налысь.

«Потёмкин» муніс Румынияӧ дай Констанц портын сетчис. Сӧмын корис, медым матросъяссӧ лэдзасны мунны, кытчӧ найӧ асьныс окотитасны.

Тадзи помасис дас ӧти лунъя збоя кыпӧдчылӧм революция дор медводдза сувтӧм караблӧн. Карабсӧ босьтіс да нуис Севастопольсянь локтӧм эскадра.

«Потёмкин»-вывса матросъяс разӧдчисны став Европа пасьта. Медым вуштыштны кыпӧдчылӧм йылысь казьтылӧмсӧ, сар вежис «Потёмкин» караблысь нимсӧ «Целитель Пантелеймон» ним вылӧ. Сӧмын тайӧ вежӧмыс кыпӧдчылӧмсӧ эз вуштышт. Матросъяс пыр казьтылісны, виччысисны карабвывса йӧз моз жӧ ыджыд кыпӧдчӧм, виччысисны революция.

Татшӧм революцияыс воис дас кык во мысти. Дас кык во мысти революция Россияын веніс. Уджалысь йӧз ас кианыс босьтісны власьт. Уджалысь йӧз оз вунӧдны ассьыныс «Потёмкин»-вывса ёртъяссӧ, оз вунӧдны збой сьӧлӧмӧн уджалысь йӧз вӧсна сар власьт вылӧ кыпӧдчылысьясӧс.