КУТШӦМ БУР СЕТӦ КРЕСТЬЯНИНЛЫ СЬӦМ ЧӦЖАН КАССА
Миян коми крестьяна омӧля на тӧдӧны сьӧм чӧжан кассаяс йылысь. Сы вӧсна найӧ омӧля пуктӧны сьӧмсӧ кассаясӧ.
Касса йылысь ичӧтика висьталам: мыйла крестьяналы бурджык сьӧмсӧ пуктыны кассаясӧ.
Нажӧтка босьтӧны ичӧтикаӧн.
Крестьянин доходсӧ босьтӧ видз-му уджалӧм помысь да мукӧд пӧлӧс нажӧтка помысь. Арнас сійӧ вузалӧ нянь, вурун, кукань ку, кӧйдыс да мукӧдтор. Тулыснас босьтӧ пур кылӧдӧмысь; тӧвнас тшӧтш кыссюрӧ босьтышталӧ кер лэдзӧмысь да мый да.
Тадзиӧн крестьяниныд нажӧтка босьтӧ ичӧтикаӧн во гӧгӧр чӧж, оз ӧтпырйӧ ставсӧ.
Чукӧра сьӧм лоӧ чӧжны во-мӧдӧн.
Мукӧддырйи крестьянинлы ковлывлӧ чукӧра сьӧм: вӧв ли, мӧс ньӧбны, сийӧс-завод-ӧ, телега лӧсьӧдны, либӧ стрӧйба справитны. Татшӧмтор вылас колӧ ӧтпырйӧ чукӧра сьӧм. Крестьяниныдлы лоӧ чӧжны сійӧс во-мӧдӧн.
Бурджык чӧжны кассаын.
Абу-ӧ бурджык чӧжны сійӧ сьӧмсӧ кассаын? Бурджык. Кассаӧ позяс ичӧтикаӧн пыр пуктыштавны во гӧгӧр чӧж быд нажӧтка босьтігӧн. Ичӧтика пуктӧмӧн кокньыда вермас чӧжсьыны уна сьӧм. Кассаӧ пуктӧм сьӧм кутас вайны прӧчент. Бара жӧ — киад кӧ эм сьӧмыд, мукӧддырйиыс видзсьӧ не сэтшӧма коланторъяс вылӧ, кассаад кӧ вӧлі, водзӧ вылӧ коланджыктор вылӧ кольӧ. Сэсся кассаад кӧ сьӧмыд, оз нин вош некытчӧ. Гортад вермас вошны, сотчыны, вермасны гусявны.
Некод оз тӧдлы, уна-ӧ сьӧм тэнад пуктӧма.
Кассаысь сетӧм нигаыс кӧть и вошӧ, сьӧмыс оз вош. Кассаысь сьӧм мукӧдлы оз сетны. Мыйта крестьянинлӧн кассаын сьӧмыс, некод оз кут тӧдны. Касса оз вермы сы йылысь висьтавны некодлы.
Кассаын служитысьясыс висьталасны кӧ кодлыкӧ, судӧ сюрӧны.
Кокни налог мынтыны.
Ыджыд бур сетӧ крестьянинлы кассаын сьӧм видзӧмыс налогсӧ мынтігӧн. Кассаын кӧ сьӧмыс сылӧн эм, оз нин ков донтӧм донысь вузавны нянь ли, мукӧдтор.
Налогъяс мынтігӧн ковлывлӧ чукӧра сьӧм. Сы вылӧ чӧжны сьӧм бурджык кассаын; сэсся налог мынтігъясӧн мукӧдлы ылӧдз лоӧ ветлыны. Кассаын кӧ эм сьӧмыд, кокниджыка мынан налог мынтӧмӧн. Кассаысь сьӧм босьтӧм вӧсна налог мынтӧм вылӧ весиг оз и ков волыны кассаас. Крестьянинлы сэки сӧмын колӧ ыстыны гижӧд налог коран гижӧдыскӧд кассаӧ, мед кассаыс сы пыдди мынтас налогсӧ. Сійӧ гижӧд серти касса пырысь-пыр жӧ мынтӧ налогтӧ. Крестьянинлӧн некутшӧм пӧра оз вош.
Кыдзи сьӧм чӧжны поштӧвӧй маркаясӧн?
Сьӧм позьӧ чӧжны поштӧвӧй маркаясӧн, поштӧвӧй маркатӧ позьӧ судзӧдны быд местаын. Сійӧс колӧ ляскавны бумага лист вылӧ. Кор чукӧрмас 70 ур дон, сэки позьӧ нуны кассаӧ. Сэні сы вылӧ сетасны книжка дай пуктысьыслӧн кассаын кутас лыддьыссьыны 70 ур.
Кытчӧ пуктыны залогӧ воана заём облигацияяс?
Уна крестьяна киын эмӧсь государственнӧй да крестьянскӧй воана удждысян облигацияяс. Сьӧм кӧ ковмас, найӧс позьӧ нуны кассаӧ залогӧ. Касса кутас видзны облигацияястӧ да видзӧдны — эз-ӧ сійӧ номерыс во лотерея дырйи. Воӧм сьӧмыс сетсьӧ облигациясӧ вайысь крестьянинлы, кӧть и облигацияыс кассаын. Дерт, залог срокыс кӧ кольӧма нин да абу кӧ вештӧма, сэки облигацияыд кассалы кольӧ, сідзжӧ и сы вылӧ воӧм сьӧмыс латаръяалігӧн.
Кыдзи сьӧм кытчӧкӧ мӧдӧдны касса пыр?
Крестьяналы тшӧкыда ковмывлӧ кытчӧкӧ мӧдӧдлывлыны сьӧмсӧ, кӧть, шуам, Гӧрд Армияын служитысь пилы. Сьӧм сэтшӧм крестьяниныдлӧн кассаын, гортас ньӧти абу. Нарошнӧ кассаӧдз ветлыны лишнӧй пӧра вошӧ. Кыдзи кокниджыка мынны? Бара жӧ касса отсалас, сьӧмтӧ мӧдӧдас. Колӧ сӧмын ыстыны кассаӧ заявленньӧ (заявленньӧ формасӧ позьӧ водзвыв босьтны кассаысь). Заявленньӧ серти касса сьӧмтӧ ыстас кодлы да кытчӧ тшӧктӧма.
Позьӧ касса пыр вуджӧдны сьӧмтӧ мӧд местаӧ, мӧд ним вылӧ. Колӧ та кузя ыстыны кассаӧ заявленньӧ да поштӧвӧй рӧскод вылӧ сьӧм. Тадзиӧн касса вуджӧдӧ сьӧмтӧ сӧмын сэтшӧм местаясӧ, кӧні кассаыс эм жӧ.
Кодлы сьӧмсӧ вуджӧдӧма, оз кӧ тӧлысь чӧжӧн волы босьтнысӧ, сійӧ сьӧмыс бӧр воас ыстан кассаас да бӧр гижасны сы ним вылӧ, кодсянь вӧлі ыстӧма.
Кыдзи чӧжны сьӧм посньыдикаӧн.
Мукӧддырйи крестьяна киын овлывлӧ нажӧткаяс босьтӧм бӧрын посни сьӧм, ӧти урсянь кызь урӧдз. Сэки сы вылӧ омӧля и видзӧдӧны, кытчӧсюрӧджык видзӧны. Арталан кӧ, во гӧгӧрнад посньыдиканад вель уна мунӧ — буртор сы вылӧ нинӧм абу лӧсьӧдӧма. Кад нин крестьяналы видзӧдлыны посни сьӧм вылӧ мӧд ногджык.
Важ йӧз миянлы шулывлісны: ур пӧ шайтӧс видзас. Ми ӧні шуам: «Удж помысь перйӧм ур Сӧвет шайт видзас». Войдӧр кӧ ми чӧжлім коланлун кежлӧ, ӧні ёнджыка колӧ чӧжны, мед ёнмас урсянь шайт, мед посни сьӧмсянь чукӧрмасны шайтъяс. Овмӧс бурмӧдӧм вылӧ шайтъяс зэв бура лӧсялӧны.
Эм абу бурыс кассаын сьӧм видзӧмысь государстволы.
Оз ков крестьяналы вунӧдны — миян Сӧвет власьтлӧн казнаыс абу на озыр. Мый вӧсна сідзи, ми ставным тӧдам. Сӧвет власьтлы колӧ ӧні овмӧс бурмӧдӧм вылӧ уна сьӧм. Эзысь да зарни сьӧм этша на. Бумага сьӧм лэдзӧмысь омӧльыс зэв уна, сэки сьӧмлӧн доныс бара усьны кутас. Кассаӧ пуктӧм сьӧмӧн государство кутас вӧдитчыны да овмӧс бурмӧдны крестьяналысь. Мукӧд государствоысь тӧвар уджӧн ньӧбны сувтӧ донӧнджык. Кор сьӧмыд уна эм, позьӧ мукӧд государствоысь донтӧгджык ньӧбавны. Донтӧм тӧвар, дерт, донтӧмӧн вузассьӧ, крестьянинлы донтӧм тӧвар ёна колӧ.
Сідзкӧ кассаӧ сьӧм пуктӧмысь гӧгӧр бур: крестьяналы дай государстволы. Государство кассаса сьӧм помысь босьтӧм бурсӧ бара жӧ сетӧ крестьяналы. Тадзинад став бурыс локтӧ крестьяналы.
— Заводитчамӧй, коми крестьяна, сьӧм чӧжны кассаясын. Заводитчамӧй чӧжны посньыдикъясӧн.
В. Фролов.
