ЯКОВ ДЯДЬ ОЛӦМЫСЬ
Важ мир туй дорын пӧрӧма пӧрысь кыдз пу. Сійӧ вӧлі мича, пашкыр, веж коръяснас гажаа шпорӧдчис гожӧмын, уна вояс чӧж гажӧдліс ветлысь-мунысьяслысь синъяссӧ. Ӧтчыд гожӧмнас, гымалігӧн, кучкӧма сылы чардби да поткӧдӧма пучерсӧ йывсяньыс вужйӧдзыс. Пуыс дыр водзсасис: тулыснас лэдзліс зарава, сійӧн мыськавліс-нювліс ассьыс ранасӧ. Сэсся сюмӧдыс вочасӧн потласис, пуыс сьӧдӧдіс, чорзис. Сэті гыисны-ветлӧдлісны ӧтарӧ-мӧдарӧ кодзувкотъяс. Сэсся кытыськӧ локтісны сэтчӧ пу йирысь гагъяс. Пуыс кутіс вочасӧн рушмыны.
Но аддзысис морт, коді тайӧ пӧрӧм пусьыс вӧчис пукаланін, мыйкӧ скамья сямаӧс. Ветлысь-мунысьяс пуксьылісны сэтчӧ шойччыны да думсьыс аттьӧалісны сійӧс. Но коді вӧчліс сійӧс, некод оз тӧд. Со и ме тшӧтш веськалі сэтчӧ, да пукси шойччыштны пуклӧс вылас. Сэні жӧ пукаліс менам важ бур тӧдса Яков дядь да лэчталіс коса, — сійӧ вӧлӧм туй бокъяссьыс да бадь кустъяс бокысь ытшкышталӧ куканьяслы веж турун. Ытшкӧм турунсьыс кыліс аслыспӧлӧс чӧскыд кӧр.
Ме чолӧмаси сыкӧд. Яков дядь пуктіс лэчтансӧ бокас, а косасӧ пӧрӧдіс кокъяс дорас, сэсся нюжӧдіс кисӧ.
— Здоровье, Петрович... Районӧ али мый ветлін? — шыасис сійӧ.
— Эг... Окота лои вӧрӧ кайлыны. Ветлӧдлыштны тӧдса местаясӧд. Мыйкӧ тай тшакыс таво абу на-а...
— Кысь сылы лоны? Гожӧмбыд зэр тусь эз усьлы да. Ягыс чажакылӧ, кос...
Яков дядькӧд ми тӧдсаӧсь важысянь нин. Институт помалӧм бӧрын менӧ ыстісны тайӧ сиктас учителявны, и тӧлысь кымын ме олі на ордын. Керкаыс сылӧн ыджыд, куим жыръя, местаыс тырмӧ — ов да ов, но сиктсӧвет сетіс меным аслым квартира, школа дорӧ матӧджык, и ме муні сэтчӧ. И ӧнӧдз на ола сэні.
Яков дядь вӧлі сиктын пыдди пуктана мортӧн, кӧні кӧть эз кыптыв сы йылысь сёрни, век казьтылісны бурӧн. Гашкӧ и кутшӧмкӧ шалтай-балтай мужик завидьпырысь и шулас: «Мед пӧ уджалӧ-мырсьӧ, сідз жӧ пӧ чергысяс. Некод оз жалитны кут...» Но татшӧмсӧ шуны вермис сӧмын сэтшӧм морт, коді завидьтіс сылӧн киподтуйлы, зільлунлы да коді ачыс пышъяліс уджысь.
Кадыс тюрӧ-визувтӧ ӧдйӧ. Со нин Яков дядь пӧрысьмӧма, да и ачым абу нин том.
Кывлі, олӧмыс вӧлӧма сылӧн сьӧкыд, но некутшӧм шог ни печаль абу личкӧма сійӧс. Мукӧдъяс моз абу лэдзчысьӧма, вина вылӧ абу уськӧдчӧма. Асьсӧ эз жалитлы. Кывлі, дай бӧрыннас ачыс висьтавліс, мый армиясьыс локтӧма сьӧкыда ранитчӧмӧн. Да и локтӧм бӧрас гортас абу ставыс лючки-ладнӧ вӧлӧма. Ӧти кывйӧн, крепыд сьӧлӧма мужик. Важӧн шулісны, мый татшӧм йӧз вылас мыджсьӧ олӧмыс, татшӧм йӧзыс нуӧдӧны олӧмсӧ водзӧ. Меным важӧн нин вӧлі окота сёрнитыштны сыкӧд, да и артмас кӧ, гижыштны сы йылысь очерк.
Гожся шонді мӧдӧдчис нин вӧртаслань, а ми век на пукалам да варовитам.
— Шуан, мортлӧн нэмыс — сылӧн олӧм воясыс? — сёрнитіс Яков дядь. — Ог тӧд, кодлы кыдзи... Менам олӧмӧй, ки пыдӧс вылын моз, ставыс тыдалӧ, кӧть сійӧ и сьӧкыд вӧлі. Со талун ытшки куканьяслы турун. А мыйта ме гожӧмъяснас ытшкылі быд лун первой колхозын, сэсся совхозын. Войыс и луныс уна, но найӧ абу ставыс ӧткодьӧсь. Талунъя луныс абу нин тӧрытъя кодь. И аски лоас мӧд пӧлӧс. Шондіыс ӧти и сійӧ оз ӧтмоза шонты. Гожӧмнас оз сідзи, кыдзи тӧвнас, а тулыснас оз сідз, кыдзи арнас...
Шуӧны, кадыс пӧ оз сулав ӧти местаын. Тайӧ сідз. Ой, этша кадсӧ сетӧма мортыслы олӧм вылас!.. Со и ме шуа, мися, мортыслысь нэмсӧ колӧ артавны оз воясӧн, а лунъясӧн. Талун ми тэкӧд со пукалам, варовитам. А аски да и некор татшӧмыс оз нин ло.
Яков дядьӧс сиктын унджыкыс шуӧны Иванычӧн. Лабутнӧй мужик, шань авъя морт, уджтӧгыс эз вермы овны, сылӧн став олӧмыс вӧлі уджын. Война вылысь локтӧм бӧрас и пенсия вылас петтӧдзыс уджаліс строительнӧй бригадаын. Сиктын быд выль стрӧйбаӧ сибавліс киыс. Да и грездын абу пӧшти ӧти керка, кытчӧ эз волы сійӧ: то ӧшинь рама вежны, то стеклӧ пуктыны, кильчӧ дзоньталыштны, то керка вевтсӧ пӧчинитны... Да этша ӧмӧй сиктад татшӧм уджыс? Унатор колӧ дзоньтавны, лӧсьӧдыштны, выльысь вӧчны. А кымын выль керкаын сійӧ кӧсякасьліс, керка пытшкӧссӧ вӧчліс?! И ньӧтчыд некодлысь деньга эз босьтлы. Рытнас ужынӧн вердыштасны и ставыс, да гашкӧ, лышкыдджык баба коркӧ вина румка вӧзйылас. Но винасӧ сійӧ эз юлы, век ӧткажитчыліс. Марья гӧтырыс частӧ кӧритліс, мыйла сійӧ уджсьыс деньгасӧ оз босьт. Яков дядь сӧмын лэптыштлас пельпомъяссӧ да вочавидзӧ гӧтырыслы:
— Мый деньгасьыс? Тэныд оз тырмы али мый? Ме тэныд удждон вая, ачыд тшӧтш деньга босьтан. Нинӧм, кула да сӧмын йӧзыс мед эз казьтывны лёкӧн...
Яков дядьлӧн жугыль синъясыс чусаммӧмаӧсь, на гӧгӧр гаровтчӧмаӧсь посни чукыръяс, а плешсӧ поткӧдӧма джуджыд бӧрӧзда.
Кӧть и ме важысянь нин тӧда тайӧ мортсӧ, унатор кывлі сы йылысь, но тадзи ӧтлаын пукалам да варовитам первойысь. Сійӧ абу уна сёрниа, век зумыш, быттьӧ мый йылысь кӧ век думайтӧ. А думайтнысӧ вӧлі мый...
Да, олӧмыс эз жалит старикӧс, нем жалиттӧг нӧйтіс-кучкаліс сійӧс. Гӧтрасис водз, — бать-мамыслӧн вӧлі медыджыдӧн, гортас колӧ вӧлі уджалысь. Марья гӧтырыс ныв дырйиыс вӧлі рочакань кодь мича, визув, зіль. Уна зонъяс син бӧжнас гусьӧн видзӧдлывлісны сы вылӧ, весиг корасьлісны, но сійӧ некод сайӧ эз мун, бӧрйис Яковӧс. Войнаӧдз налӧн вӧлі ныла-пиа, костыс ӧти во и вӧлі. Кор муніс война вылӧ, Гриша пиыслы, первенечыслы, вӧлі нёль арӧс, а нылыслы — куим. Том гӧтыр коли кык челядьӧн, но война дырйиыс нывкаыс висьмис да кувсис.
Война вылысь сійӧ локтӧма помассьӧм бӧрас кык во мысти, 1947 вося тулысын. Ачыс сійӧ оз радейт сёрнитны та йылысь, но ме век жӧ юалі:
— Кӧні тіянӧс, Яков Иванович, войнаыс суис?
— Кыдзи кӧні? — быттьӧ чуймис. — Тані, дерт. Войнаӧдз ме уджалі ягын, кадраын вӧлі...
Семьяӧй оліс сиктын, а ме ачым олі да уджалі Пукланса лесопунктын. Гортӧ волывлі тӧлысьнас ӧтчыд сёян-юанла да пывсьыны.
А армияас менӧ босьтісны войнаӧдзыс на, нелямынӧд воын. Служитім Литваын, дзик граница дорас. Сэні и менӧ суис войнаыс первойя здукъясас жӧ. Сюрлі воюйтнытӧ, аддзылі быдторсӧ, слабог... Быдса лун да вой кутім немечьясӧс граница дорас. Сьӧкыд, страшнӧ вӧлі. Пограничникъяс пӧшти эз кольны, полкӧвӧй школаысь курсантъяс пӧшти эз кольны. А стройбатлӧн, коді стрӧитіс граница вылын укреплениеяс, уна морт вылӧ вӧлі ӧти винтовка; ни пушка, ни пулемёт. Тані ми сулалім, а немечьяс ордйисны миянӧс мукӧд участокъясті. Рытнас воис приказ бӧрыньтчыны Каунас карӧ. Кор воим сэтчӧ, карас вӧліны нин немечьяс. Дивизия миян быттьӧ эз и вӧвлы. Эз вӧвны некӧн ни дивизияса командир, ни политотдел. Сэтысянь ми найӧс эг и аддзылӧй. Став дивизияысь чукӧрмис куимсё кымын морт, да миян асланым артдивизион. Медыджыд начальникыс лои миян дивизионса командир капитан Терещенко. Вот тадзи ми веськалім немечьяс кытшӧ, и ковмис косясьны немечьяс тылын... О господи, быдторйыс вӧлі, быдторсӧ аддзылім... Дженьыда шуны, тайӧ страшнӧй кытшсьыс ми петім август тӧлысьын нин Селигер ты дорын. Петім пушкаястӧг. Ковмис взорвитны. Гаубицаястӧ ас вылад он кыскы. Сэні ме первойысь ранитчи. Сэсся та бӧрын ме вӧвлі и лунвылын, и войвылын. Помнита, Курскӧй дугаад дорйысим и наступайтім. Сэні менӧ мӧдысь ранитісны. Тӧлысь вӧлі госпитальын, а сэсся бара фронт. Помнита, Краснӧй Армия лунӧ миян гвардейскӧй армия вуджис немецкӧй граница. Германияын нин апрель помын менӧ чорыда ранитіс да контузитіс. Аттьӧ санитарка Сималы. Сійӧ аддзӧма менӧ пӧшти кулӧмаӧс да кыскӧма санбатӧ... Аддзан — ӧні со ловъя. Не кӧ сійӧ — сэні эськӧ и сісьми. Нэм ог вунӧд сійӧс. Менӧ кыскигӧн сійӧ ачыс вӧлі ранитчӧма тшӧтш, и кыкнанным вӧлім ӧти госпитальын. Дыр немӧйӧн вӧлі, сёрниӧй бырлі. Сӧмын во мысти куті бӧр сёрнитны. Зэв дыр лечитісны, весиг Москваысь профессорӧс вайӧдлісны. Слабог, бӧр кывъясси и кокъяс новлӧдлӧны. Осколокыс вӧлі веськалӧма сюрса лы дорӧ да кокчӧр лыӧ, сувтны и чеччыны вӧлі ог вермы. Аттьӧ сійӧ жӧ Симаыслы, коді сы дыра ухаживайтіс ме бӧрся. Бурдӧм бӧрас сійӧ демобилизуйтчис да кутіс уджавны сійӧ жӧ госпиталяс. Сідз вот, другӧ. Дерт, письмӧяс гижавны эг вермы, а тані менӧ лыддьӧмаӧсь нин поконикӧн... кӧть и «похоронкаыс» абу вӧлӧма....
— А Симаыс?
— Вӧзйысьӧ вӧлі татчӧ локны. Но кытчӧ? Менам жӧ семья тані!..
Яков дядь ыджыда ышловзис, мыйлакӧ читкыртіс синъяссӧ да друг ланьтіс, буракӧ, тӧд вылас усины сійӧ сьӧкыд воясыс. Сизимдас саяс сылы, но олӧмыс абу кусыньтӧма сійӧс, кӧть и война бӧрас на олӧмыс эз вӧв кокни.
Нинӧм и шуны, колхоз вӧлі пӧшти киссьӧма, уджалысьяс эз тырмыны, председательяс вежласисны ӧти бӧрся мӧд. Вӧзйылісны председательлысь местасӧ и Яков дядьлы, но сійӧ пыр жӧ ӧткажитчис. Гӧтырыс лун и вой ноксис фермаын, гортас прамӧя эз и волы. Марья частӧ гаравліс верӧсыслы, мый мунны колӧ сиктсьыс кытчӧкӧ, тыдалӧ, век на йирис сьӧлӧмсӧ важся дойыс, но Яков Иванович эз вӧрзьы местасьыс. «Оз вермы лоны, медым колхоз эз сувт кок йылӧ!..» — эскӧдіс асьсӧ. Мунны — некытчӧ эз мун, а уджаліс лун и вой: луннас колхозын, рыт-асывсӧ сиктсаяс ордын. Сиктсаяс кӧ корлісны сійӧс, некор некодлы эз ӧткажитлы.
Шуӧны, том дырйиыс Яков дядь вӧлӧма пельк, сюсь зонмӧн, аслас гудӧкӧн ёна гажӧдлӧма нывъясӧс. Ачыс ворсӧ и сьылӧ, весиг нывъяс йылысь частушкаяс лӧсьӧдлывлӧма. Гажа сямыс абу вежсьӧма и гӧтрасьӧм бӧрас, — кор веськалас, частӧ шутитлывлӧма нывъяскӧд и том ичмоньяскӧд. Таысь частӧ сюрліс сылы Марья гӧтырсяньыс. Но верӧсыс сӧмын серавліс: «Дугды, йӧюшка, эн
Эк, шондібанӧй олӧмӧй, том олӧмӧй, том гажӧй! Кытчӧ коли том кадыс, кытчӧ кольӧма тувччигтырйи йӧктӧмыс да йӧктігтырйи тувччӧмыс?! Гажа кад вӧлі, майбыр!
Ыджыд лунӧ (Победа лунсӧ сійӧ век шуліс Ыджыд лунӧн) Яков дядь пасьтавліс выль сьӧд костюм. Морӧсас ӧтарладорас — «Отечественнӧй война», «Краснӧй Звезда» орденъяс, мӧдарас зёльӧдчисны
...Ме пукала сыкӧд орччӧн, видзӧда сы вылӧ да шензя: кутшӧма вежсис мортыс бӧръя воясас. Вӧлӧмкӧ, пӧрысьлун нем жалиттӧг писькӧдчӧ-воӧ, да тэрмасьтӧг кималасӧн вӧчӧ ассьыс уджсӧ, — пу йирысь гаг моз тӧчитӧ мортлысь пытшкӧссӧ, визьйӧдлӧ-вундалӧ ортсысӧ. Ме тані ола кызь саяс во, и шуны кӧ, менам син водзын колисны сылӧн сійӧ воясыс. Кор ме локті сиктӧ, йӧзыс уна сёрнитісны Яков дядь да Марья тьӧтка йылысь. Салдатӧс локтӧм бӧрас гортас бара виччысьӧма неминуча, коді нэм кежлас колис сылы сьӧлӧмас ыджыд дой. Дерт, сьӧлӧмыд сьӧлӧм и эм, лун и вой ӧтмоза юкаліс, но Марьялы, гӧтырыслы, кӧритана кыв ньӧтчыд эз шулы. Да и Марья ачыс эз омӧльджыка мучитчы, страдайт, — косьмис, вижӧдіс, водза-водз дзор юрси пратьяс петкӧдчисны. Кыдз шуласны, гырддзаыд матын, да он курччы. А мӧд ногӧн кӧ, сійӧс некод эз тойлы, некод эз невӧлит. Кор нин, гашкӧ, став синвасӧ вӧлі кисьтӧма да Яков верӧсыс вылӧ быри надеяыс, война помассьӧм бӧрас мӧд вонас Марья лэдзис гортас мортӧс, кӧть и Гриша пиыс вӧлі паныд. Пиыс бӧрдіс, горзіс, весиг пышйыліс бабыс ордӧ. Сэки ӧд сылы вӧлі нин дас арӧс. Дядьыс, коді овмӧдчис на ордын, вӧлі бокӧвӧй морт, ветлӧдліс сиктъясӧд да гындаліс валегияс налы, кодъяслӧн вӧлі вуруныс. Гындіс валегиясӧ и Гришалы, оліс на ордын вежон, мӧд... Сиктын бабаяс лэдзисны Марья йылысь мисьтӧм слава, быд ногӧн вӧйписны сійӧс. Кутшӧм вӧлі кывзыны татшӧм сёрнисӧ Гришалы? А кывліс кӧ татшӧм сёрнисӧ Яков? Гашкӧ, эськӧ эз и лок. Госпиталяс сійӧс мый дыра дӧзьӧритіс бур сьӧлӧма ань Сима, кӧть сійӧ и эз вӧв гӧтырӧн.
Кор салдат пырис гортас, Марья гӧтырыс садьсӧ воштас да усяс джоджас. Мӧдыс, коді наын олӧма, буретш абу вӧлӧма гортас, но Гриша пиыс пыр жӧ ставсӧ висьталас батьыслы, мый налӧн лоис гортас.
Мыйӧн да кыдзи помасис тайӧ ставыс — некод прамӧя оз тӧд, но сиктын ещӧ на ёнджыка паськаліс сёрни. Мӧдыс кытчӧкӧ пыр жӧ усйысьӧма сиктысь. Кутшӧм вӧлі Яков Ивановичлы кывзыны лёк сёрнисӧ? Кытчӧ воштысян аслад гортысь? Кытчӧ? А тайӧ керкасӧ сійӧ стрӧитіс аслас киясӧн, да и Гриша писӧ шӧри он юк?! Яков ёна радейтіс писӧ...
Тадзи Яков дядь сьӧлӧмын лоис ещӧ ӧти дой, некор бурдлытӧм рана. Тайӧ кадсяньыс сійӧ лоис зумыш, этша сёрниа, шоча кор петавліс сылӧн нюмыс. Мыйла тадзи лои? Коді мыжаыс? Марья гӧтырсӧ Яков ёнасӧ мыждыны эз вермы, — морт нэмыд ӧткӧныдлы кузь, мужик киыд овмӧсад уналаӧ колӧ. Пӧжалуй, ёнджыкасӧ мыжанас сійӧ лыддис асьсӧ, мыйла сійӧ кыдзкӧ эз юӧрт ас йывсьыс гортас. Первойсӧ, гӧгӧрвоана: куйліс садьтӧг, эз сёрнит. А бӧрыннас, кор нин сылы бӧр воис сёрниыс, вермис корны кодӧскӧ гижыштны письмӧтор. А тайӧс эз вӧч. Гашкӧ, эз нин думайт чеччыны кок йылас? А гашкӧ, мыйкӧ думайтіс Сима йылысь? А мыйӧн тӧдіс Марья, мый верӧсыс сылӧн ловъя?! Сійӧ дыр виччысис верӧссӧ, лишнӧй воськов эз вӧчлы, лишнӧй кыв некодлы эз шулы. Кор нин дзикӧдз вошис став надеяыс, вӧлисти вӧчис тайӧ воськовсӧ. Олӧмыс эз ёна радуйт йӧзсӧ...
Яков дядьлы, кыв шутӧг, вӧлі сьӧкыд, и терпитіс. Вӧлі ӧбиднӧ, весиг яндзим, мый сиктса йӧз первойсӧ видзӧдісны сы вылӧ жалитӧмпырысь. Мудерджык бабаяс пиысь кодсюрӧ чукӧстлывлісны гортас быттьӧкӧ могӧн, вӧзйылісны весиг румка вина, мед варовитас да висьталыштас, но Яков дядь эз вӧв сэтшӧм йӧз пиысь, коді быдӧнлы восьтыліс вомсӧ. Сійӧ велаліс нин чӧв овны! Весиг ӧні гортсаясыскӧд сёрнитіс этша, юасьӧмъяс вылӧ вочавидзліс ӧти кывйӧн. Ассьыс дойсӧ зілис лечитны уджӧн. Тадзи уджас и колис сылӧн унджык кадыс. Быттьӧ казявтӧг быдмис и Гриша. Гӧтрасигкежлас сылы лэптіс выль керка, чача кодь мичаӧс да лӧсьыдӧс, любӧ видзӧдны. Кытчӧдз керкаыс эз ло дась, сійӧ быд рыт-асыв ноксис сэні, мыйкӧ век шыльӧдіс-мольӧдіс. Быдмис и мӧд пиыс, Федяыс, коді чужис локтӧм бӧрас кык во мысти.
Нинӧм шуны, старик ёна надейтчыліс аслас пияныс вылӧ, мый найӧ быдмасны да гажаджык олӧмыс лоӧ. Но надеяыс и таын эз збыльмы. Гриша быдмис лабутнӧйӧн, но велӧдчис сідз-тадз, тройкаяс вылӧ, — эз кольччы ни водзӧ эз уськӧдчы. Сиктысь школасӧ помалӧм бӧрын водзӧ велӧдчыны эз мун, да и бать-мамыс ёна эз тувкӧдны, гӧгӧрвоисны, мый сыысь учитель ни инженер оз артмы. Велӧдчигас на зілис пырны уджӧ, сэсся мыйкӧ дыра велӧдчис трактористӧ да кутіс уджавны совхозын. Кор воис гӧтрасян кадыс, бать-мамыс лӧсьӧдісны свадьбасӧ выль керкаын да сэтчӧ жӧ и овмӧдісны том гозъяӧс. Но Гришалӧн шудыс батьыс моз жӧ абу вӧлӧма. Во кык мысти том гӧтырыс арнас пожъясигӧн вӧйи Сыктыв юӧ, и том бать пиыскӧд коли кыкӧн. Шуӧны, бедаыд пӧ оз ӧтнасӧн ветлы... Гӧтыртӧгыс Гриша шогысла юсис, а кагасӧ босьтісны гӧтырыслӧн бать-мамыс. Марья мамыс босьтчыліс корсьны пиыслы выль гӧтыр, но сідзи и нинӧм эз артмы. А во мысти ачыс воши: код юрнас куритчигтыр сійӧ водас вольпась вылас, сэні и сотчас керкаыс и ачыс.
Яков дядь ёна маитчис и мӧд пинас. Федя вӧлі визув, вильыш детинка. Учительясыс да соседъясыс эз этшаысь волыны норасьны сы вылӧ: то футболасигӧн кодлыськӧ ӧшиньсӧ жугӧдас, то ичӧтджык детинкаӧс ӧбидитас. Велӧдчӧмыс сылы шедіс кокниа, велӧдчис бура, гортса уджъяс вӧчигӧн Гриша моз ньӧтчыд эз майшасьлы. Школасӧ помаліс бура, и муніс Ухтаӧ институтӧ. Стипендия дорас содтӧд батьыс быд тӧлысь сылы ыстыліс деньга, но, буракӧ, эз пӧльза вылӧ. Велӧдчис сӧмын первойя каникулӧдз, — кутіс кыскыны сійӧс кокни нажӧтка вылӧ. «Мыйла кута велӧдчыны вит во, кор деньгасӧ сідз позьӧ нажӧвитны», — шуис мамыслы.
Мамыс эз вензьы сыкӧд, эз вид, — аслад пиыд ӧд век жаль. «Не быдӧнлы лоны учёнӧйӧн», — Марья шуис верӧсыслы, кор сійӧ заводитіс ропкыны пиыс вылӧ.
Федя кутіс вӧдитчыны деньгаӧн, гажа юрӧн гортас вайӧдлыны тӧдтӧм йӧзӧс. Яков дядь босьтчыліс ӧлӧдны сійӧс, гоз-мӧдысь шуліс крепыд кывъяс, но пиыслы эз мӧрччыв сійӧ, сылы вӧлі веськодь. Коркӧ ӧтчыд эз терпит да киас босьтіс тасма, кӧсйис швачӧдыштны мышкуас, но мый артмис? Пиыс кокниа босьтіс сійӧс киас да пуксьӧдіс диван вылӧ: эн пӧ балуйт, бать... Сідз и лои эновтчыны.
Ӧтчыд том йӧз юасны да гажа юрнад Федя дзебас важ конюшняӧ участкӧвӧйлысь мотоциклсӧ. Таысь воӧн-джынйӧн кежлӧ пуксьӧдісны тюрьмаӧ. Кор сійӧ бӧр локтіс гортас, бать-мамыслы кокньыдджыкыс эз ло. Гортас волывліс сӧмын узьны.
Яков дядь дыр терпитіс, чӧв оліс, но, буракӧ, эз выдержит: кайис давлениеыс да сьӧлӧмыс кутіс зургыны. Ӧтчыд висигас нин кайис войбок муяс дорӧ потшӧс дзоньтавны. Старик сэтчӧ и потшӧс дорас усьӧ, гортас нӧсилкаӧн пастукъяс ваясны...
Во-мӧд сайын на Яков дядь вӧлі зумыд старик, кажитчис, нэмсӧ татшӧм лоас. И видзӧд со мый лои.
...Дыр ми сэки пукалім Яков дядькӧд кыдз пу пуклӧс вылын, дыр меным висьтасис аслас олӧм-вылӧм йылысь, весиг тӧдлытӧг гараліс, мый пуклӧссӧ сійӧ ачыс вӧчліс. А мыйкӧ дыра мысти ме кывлі, мый сійӧс нуӧмаӧсь больничаӧ...
Сиктын ставыс быттьӧ вӧлі ас местаын, а ӧні мыйкӧ быттьӧ оз тырмы. Оз нин ветлӧдлы сикт кузя аслас столярнӧй ящикӧн плӧтник да столяр Яков дядь. Чардби кучкис и сылы пучерас.
Кыдзкӧ ӧтчыд школаӧ мунігӧн меным паныдасис Федя, Яков дядьлӧн пиыс.
— Кыдзи мый нин батьыд? — юалі.
— Лёк. Оз сёрнит. Шуйга боксӧ парализуйтӧма. Оз сёй ни оз ю. Мамкӧд ӧчередьӧн сы дорын пукалам...
— Мамтӧ видз, жалитышт...
— Он гӧгӧрво сійӧс... Регыд ачыс кок йывсьыс усяс. Дугдывтӧг бӧрдӧ...
— Ӧні гортад?
— Абу. Муна бать дорӧ.
— Мунан да батьыдлы месянь висьтав поклон. Кылан? Мед оз сетчы...
— Ӧні сылы висьтав кӧть эн, дзик ӧткодь. Нинӧм нин, буракӧ, оз гӧгӧрво, пыр чӧв олӧ. Корсюрӧ веськыд кисӧ кусыньтас, да кулакнас ӧвтӧ. Гашкӧ, менӧ видӧ да?
— Колӧкӧ и видӧ. А тэ век жӧ висьтав. И мый месянь...
— Ладнӧ.
Аскинас мӧдӧдчи на ордӧ, кӧсйи пыравны Марья тьӧт дорӧ. Но кильчӧ помас сійӧ паныдасис ачыс, вала мунӧ. Ме чолӧмаси.
— Кыдз нин мый?
Марья тьӧт пуктіс тыртӧм ведраяссӧ пос вылас да, кияснас бокъясас шлапӧдігтыр, кутіс лыддьӧдлӧмӧн бӧрдны:
— Абу ӧд нин менам сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кӧмӧкӧй... Водза-водз менӧ эновтіс, быттьӧ эз на удит кайны креста деревняас... Ойя да ойя! Кыдз ме ӧні сытӧг кута овны?..
Сэсся неуна такалыштіс, чышкаліс синвасӧ да висьталіс:
— Войнас лолыс петӧма... Сестраыс висьталӧ, дыр пӧ майшасьлӧма, коньӧрӧй. Юрсӧ кыпӧдас пӧ да синъяснас корсьӧ кодӧскӧ. Дерт нин, менӧ кӧнкӧ. Кутшӧмкӧ Симаӧс гаравлӧма и. Гортӧ вайим нин, мыським, пасьтӧдім... Куйлӧ пызан вылын.
Другъясыс мича горт вӧчӧмаӧсь, ӧні баситӧны сійӧс... Да, Петрович, пыр, пыр. Йӧзыс эмӧсь сэні, Федя и...
Да, тайӧ эз нин вӧв сійӧ Марьяыс, кутшӧмӧс ме тӧдлі водзті. Быттьӧ неважӧн на сійӧ ярскӧба котравліс сиктӧд, то мунӧ картупель бӧрйыны, то капуста керавны. Уналы да и меным кажитчӧ вӧлі, мый сійӧ ньӧжйӧ ветлӧдлыны оз куж, век котӧртыштӧ, котӧртыштӧ: сӧмын юр вылас гӧрд чышъян-чибльӧгыс дӧлалӧ. Ӧні ме видзӧда сы вылӧ да шензя: чужӧмыс косьмӧма, киясыс лётмунӧмаӧсь, ӧдва коксӧ кыскалӧ. А кутшӧм яр да пельк нывбаба вӧлі.
...Дзебисны Яков дядьӧс став сиктнас, колльӧдісны сійӧс пӧрысь и том. Клубса заведующӧй муніс водзвылас да баянӧн ворсіс похороннӧй марш. Вӧліны ветеранъяс и мукӧд матысса сиктъясысь.
Дзебӧм бӧрас пукалісны гортас, казьтылісны поконикӧс. Аслас сям серти Яков дядь эз вӧв варов, сійӧ этша кодлы висьтавліс ас йывсьыс, да и меным ёна эз висьтась. Сӧмын ӧні ме кывлі да тӧдмалі сы йылысь уна буртор, кутшӧм морт сійӧ вӧлӧма война вылын и тані.
Федя пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, кывзіс йӧзлысь сёрнисӧ, буракӧ, кутіс гӧгӧрвоны, кодӧс сійӧ воштіс.
Сирӧтинаӧн колис Марья, нэмӧвӧйся пӧдругаыс. Оз-оз да сійӧ видзӧдлывлӧ вӧр мыльквывса креста деревня вылӧ, кӧні ӧні куйліс сылӧн другыс, ёртыс, верӧсыс, коді тӧждысьліс сы вӧсна да радейтліс сійӧс. Муніс пыр кежлӧ, но колис сылы да йӧзлы сьӧлӧмас куслытӧм паметь.
...Кор Яков дядькӧд пукалім ми вӧр дорын сыӧн вӧчӧм пуклӧс вылын, торйӧдчигӧн ме шуи сылы, мися, гижа тэ йылысь очерк. Сійӧ весиг повзис, ӧвтыштіс кинас, — эн пӧ лысьт ме йылысь гижны. Кӧть и сёрӧнджык, но век жӧ гижи, сӧмын эг инды сылысь збыль ним-овсӧ да сійӧ сиктсӧ, кӧні сійӧ овліс. Колӧ чайтны, сылӧн тӧдсаясыс, лыддясны кӧ тайӧ гижӧдсӧ, асьныс гӧгӧрвоасны, код йылысь мунӧ сёрниыс.
