ВЕЖОНЧӦЖСЯ ВӦЛӦМТОРЪЯС

Колян вежонас ыджыдджыкторъяс вӧліны со мыйяс:

Англияын.

Колян восянь (ноябр тӧлыссянь), кор вежсис сэні Макдональдлӧн правительствоыс, англияса капиталистъяс-буржуйяс кутісны быд ногӧн торкны Сӧветса Россиякӧд лӧсьӧдчӧм. Сӧветса правительство миян важ англияса правительствокӧд (Макдональд дырйи) вӧчліс договор. Выль правительствоыс (буржуйяс) эз пыдди пуктыны сійӧ договорсӧ. Кутісны корны миянсянь вывті уна, весиг мынтысьны сардырся уджйӧзъясысь, сэсся кӧсйисны пычкыны бӧр важ овмӧсъяснысӧ, кодъясӧс Сӧвет власьт революция бӧрын босьтіс Россияыс ас кипод улас.

Дерт, сы вылӧ Сӧветса правительство эз мун, дай некор оз мун, капиталистъясӧс бара кӧзяинавны миянын оз лэдз.

Та вӧсна сэсся пыр на Англия букышӧн видзӧдіс миян Сӧветса государство вылӧ, быд ногыс зілис личкыны да мырдӧн босьтны миянсянь кольӧм эмбурнысӧ, кодӧс найӧ чӧжлісны уджалысь пӧсьӧн да вирӧн.

Неважӧн (тайӧ вежонас) Англия вӧлі шыасьӧма аслас союзникъяс дінӧ (Франция, Италия да мукӧд), корӧ вӧлӧм лӧсьӧдчыны да ӧтвылысь тшӧтш ыстыны Сӧветса правительстволы ультиматум (гижӧд): медым пӧ Сӧвет власьт орӧдіс тӧдмасьӧм Коминтернкӧд да весиг сылысь Исполкомсӧ вӧтліс Мӧскуаысь. Со ӧд кутшӧм наянӧсь англияса буржуйясыд! «Тодмышкалӧй пӧ Коминтернлысь Исполкомсӧ Мӧскуаысь!»

Сӧмын озыр государствояслӧн ӧні кежлӧ эз на тырмы ӧтсӧгласныс да, бӧр лои бӧрыньтчыны. Найӧ кутісны пырысь-пыр жӧ дорйысьны: ми пӧ весиг эгӧ и думыштлӧй сідзи вӧчны.

Кыдз эськӧ эз думыштлыны? Англияса буржуйяс тадзинас кӧсйӧны вӧлі миянӧс повзьӧдны да сетсьыны. Этша босьтан! Ми абу зэв полысьӧсь.

Болгарияын.

Кодъясӧс вӧлі судитӧмаӧсь Софияса собор взорвитӧмысь казнитны, болгарияса король (сар) налы казньсӧ вежис нэм чӧж тюрмаын пукӧдӧмӧн. Тадзи лои вӧчны со мыйла: казньсӧ вӧлі Цанков палач лӧсьӧдӧма вӧчны собор площадь вылас, йӧз син водзын. Та кузя ставмувывса рабочӧйяс крестьянакӧд ёна скӧрмисны, быдласянь кутіс воны чорыд протестъяс, сэсся и лои «помилуйтны» казнитны судитӧмъястӧ. Дерт, этша торъялӧ нэм чӧж тюрмаын сісьтӧмыд ӧтпырйӧ (сразу) виӧмсьыд...

Пыр на Болгария пасьтала мунӧны военнӧй судъяс. Цанков абу на пӧтӧма уджалысь йӧз вирнас. Пыр на тшӧктӧ быдӧнӧс казнитны, коді сылы паныд мунысь сюрас. Ӧні Софияын (столичаас) судитӧны бара мыжтӧм йӧзӧс. Мыжыс налӧн сӧмын сэтшӧм: лэдзлӧмаӧсь ас керкааныс коммунистъяслы пыравны. «Медмыжаыс» ӧтик нывбаба — Николова. Сійӧ лэдзлӧма керкаас ранитчӧм Фридманӧс (кодӧс судитлісны тшӧтш казнитны собор взорвитӧмысь). Став мыжданаыслы прокурорыс тшӧктӧ сетны медыджыд наказанньӧ — казнитны.

Сэсся дугдывтӧг на арестуйталӧны коммунист дор да крестьяна союз дор сулалысьясӧс. Цанков кӧсйӧ дзикӧдз бырӧдны аслыс паныд мунысьясӧс. Дерт, болгарияса йӧз коркӧ сылы водзӧссӧ мынтасны!

Францияын.

Франция чорыда босьтчис мырддьыны, кватитны ас кипод улас Марокко. Мароккоыс — обласьт рытыв‐войвывса Африкаын. Сэні зэв уна пӧлӧс богатствояс эмӧсь. Сэні олӧны аслыспӧлӧс йӧз (кыдзи тай ми — комияс), арабъяс да рифъяс. Налӧн эм асланыс юралысь — Абд-Эль-Керим. Сійӧ неважӧн на коркӧ воліс Францияӧ корны инженеръясӧс, медым эськӧ найӧ бурджыка туйдӧдісны-велӧдісны уджавны Мароккоса богатство вылас. Францияса правительство Абд-Эль-Керимлы шуис: колӧ пӧ Мароккоас лӧсьӧдны чорыд власьт, босьтны Франция кипод улӧ. Абд-Эль-Керим сы вылӧ эз сӧгласитчы. Сы бӧрын сэсся Франция босьтіс мырдӧн ас улас босьтны Мароккосӧ.

Марокко джынйыс (рытыввылас) Испания улын, мӧд джынйыс (лунвылас да асыввылас) — Франция улын.

Испания эськӧ кӧсйис жӧ паськӧдчыны да, эз удайтчы. Рифъяс сылысь войскасӧ вермисны, зырисны, эз лэдзны асланыс муӧ пырны.

Франция ёнджык Испаниясьыд.

Ӧні сэні мунӧны зэв чорыд косьяс. Мароккоса уджалысь йӧз оз кӧсйыны овны Франция кипод улын, зэв чорыда сулалӧны асланыс вӧльнӧй муыс вӧсна.

Францияса буржуйяс пыр ёнджыка тшӧктӧны правительствоыслы босьтчыны тайӧ уджас: кӧть пӧ мый, а Марокко мед вӧлі миян улын.

Ӧні Франциясянь бара ыстісны выль войска Мароккоас.

Татысь ми аддзам: капиталистъяс, понъяс моз, уськӧдчӧны быдлаӧ, кытысь-мый позьӧ нетшыштны.

Польшаын.

Ровно карын помасис суд польшаса государственнӧй думаысь депутатъяс вылын. Судитісны сэні куим мортӧс: Васынчукӧс, Козицкӧйӧс да Чучмайӧс, ставыс украинаса (Польша асыввывса) крестьянасянь бӧрйӧм делегатъяс — мыжалӧны вӧлі найӧс государстволы измена вӧчӧмысь. Мыжыс эськӧ налӧн вӧлі со кутшӧм сӧмын: найӧ висьталӧмаӧсь митинг (собранньӧ) вылын украинаса кывйӧн, кыдзи озыръяс крестьянаӧс нартитӧны. Суд вылас найӧс эз лэдзны весиг украинаса кывнас сёрнитны; свидетельясыс (кодъясӧс вӧлі корӧмаӧсь мыждыныс) дзик ньӧти оз тӧдны украинаса кывсӧ — мый йылысь митинг вылас украинаса депутатъясыс висьтавлӧмаӧсь, свидетельясыс абу гӧгӧрвоӧмаӧсь. Некутшӧм мыж эськӧ мыжданаяслӧн абу сюрӧма да, сы вылӧ судын эз видзӧдлы. Судитіс: Васынчукӧс — во кежлӧ тюрмаӧ, Чучмайӧс — кык во кежлӧ, Козицкӧйӧс — во кежлӧ. Суд вылас вӧліны уна украинаса крестьяна. Найӧ татшӧм приговор вылас зэв ёна лӧгасисны, чорыда прӧстаысь судитісны да.

Регыд Ровно карын жӧ бара лоас суд партизан чукӧрлы. Найӧс мыжалӧны государстволы воча кыпӧдчӧмысь. Унджыкыс том йӧз.

Луненц карын ӧтик партизан чукӧрлы судыс вӧлі нин. Ставнысӧ шуисны лыйлыны. Лыйлісны нин найӧс.

Польша пасьтала мунӧ уджалысьясӧс топӧдӧм.

Румынияын.

Эз на помась Бухарест карын суд румынияса коммунистъяс вылын. Мыжданаясыс, омӧля тюрмаын видзӧм кузя да лёк ногӧн судсӧ нуӧм вӧсна, босьтчылісны тшыгъявны. Судсӧ лои эновтлыны. Кор ӧткымыныс этша справитчисны, судыс бара воссис. Мыжданаяс кутісны корны судыслысь виччысьыштны мукӧдыслысь справитчӧмсӧ. Судыс налысь корӧмсӧ пыдди эз пукты да, найӧ бара босьтчисны тшыгъявны.

Кишинёв карын судитӧны 130 мортӧс, унджыкыс крестьяна. Мыжалӧны найӧс правительстволы паныд Бессарабияын кыпӧдчӧмысь.