КУТШӦМ ПӦЛЬЗА МӦСКӦС БУРА ВЕРДӦМЫСЬ

Ми вердам мӧскӧс омӧля, куш турунӧн, дай туруныс зэв омӧль — сыв кузьта эжӧр либӧ вӧрса корӧба турун. Сетам турунсӧ эськӧ уна, гашкӧ, пудйысь унджык, огӧ веситлӧ и огӧ тӧдӧ. Мыйкӧ мында мӧскыс сёяс, кольӧмсӧ кок улас талялас. Уна таскайтчӧ тадзи туруныд, лун кежлӧ мӧслы мунӧ пудйысь унджык.

Кӧть кыдзи, мӧс уна оз сёй, сёяс сӧмын мыйта сылы колӧ пӧттӧдз: яй вылӧ да йӧв вылӧ сы мында оз вермы сёйны. Турун пытшкын абу сы мында пӧтӧсыс (питательное вещество), мыйта колӧ мӧслы олӧм вылӧ да йӧв вылӧ. Мед мӧс оз омӧльтчы да бура лысьтас, сійӧс колӧ бура вердны, видзны не куш турун вылын. Ӧти турунӧн кӧ вердны середнӧй мӧскӧс, мед сійӧ вӧлі пӧт да шӧркоддьӧма лысьтіс — сылы колӧ сёйны 1 пуд да 10 пунт омӧлик видзвыв турун. Сы мында мӧс сёйны оз вермы, сы понда сійӧ оз и лысьты унасӧ, сылӧн йӧв вылас оз вичмы пӧтӧслуныс сёянсьыс. Тадзи вердӧмӧн воӧ кӧзяинлы мӧскысь убытка.

Миян крестьяна мӧс лысьтытӧмысь элясьӧны мӧскыс вылӧ: мӧс рӧдыс пӧ омӧль, колӧ пӧ вайны бур рӧд, а сійӧ оз думыштны: мӧслӧн йӧлыс кыв вылас. Ми Кулӧмдінын видз-му уджалан курс дырйи босьтлім крестьяналысь нёль мӧс, вердім дас куим лун чӧж. Первой куим лунсӧ вердім крестьяна ногӧн, тӧдмалім, уна-ӧ найӧ сёйӧны да уна-ӧ лысьтӧны. Ӧні став кӧрымсӧ кутам лыддьыны сьӧмӧн, мед миянлы лӧсьыдджыка тыдалас, уна-ӧ воӧ пӧльзаыс крестьяна вердӧмӧн да миян ногӧн вердӧмӧн. Донсӧ кӧрымъяс вылӧ босьтам кутшӧм эм места вылын: турун — 25 ур пуд, ид идзас — 10 ур пуд, чуль (жмых) — 80 ур пуд, зӧр пызь — 1 шайт 20 ур, мӧс галанка (турнепс) — 10 ур, картупель — 30 ур, пунт йӧв — 3 ур. Тайӧ доннас и пондам лыддьыны, мый сувтас мӧскӧс вердӧм.

Со мында мӧсъяс вӧлі сёйӧны лунӧн и мый дон лысьтӧны крестьяна ордын.

Нимъяс мӧсъяслӧн.	Сёйӧны турун пунт.	Сулалӧ кӧрым.	Лысьтӧ йӧв (пунт.)	Мый дон лысьтӧ.	Лунся пӧльза.
Лӧзъюр	34	21 ур.	12	36 ур.	15 ур.
Серӧд	29	18 „	8	24 „	6 „
Гӧрдуш	34	21 „	11½	34½ „	13½ „
Калюк	29	18 „	8	24 „	6 „

Колӧ висьтавны: миян мӧсъяс вӧлі ставыс выль вайӧм (выль кукъяяс), ӧтик («Серӧд») важ вайӧм. Выль вайӧм дырйи, дерт, найӧ вайӧны барыш.

Куим лун бӧрын ми мӧсъясӧс пондім вердны нормаӧн (весӧн): кутім сетны турун, идзас, жмык, зӧр пызь, мӧс галанка (турнепс), картупель.

Со мый дон сёйисны да лысьтісны мӧсъяс дас лун мысти:

Мӧс нимъяс	Лунся кӧрымлӧн доныс.	Лысьтӧ йӧв (пунт).	Сулалӧ йӧв.	Лунся пӧльза.	Разница в прибылях.
Лӧзъюр	29 ур	19¼	57½ ур.	28½ ур	13½ ур.
Серӧд	37 „	14½	43½ „	6½ „	½ „
Гӧрдуш	38 „	17½	52½ „	14½ „	1 „
Калюк	27 „	13	39 „	12 „	6 „

Кык мӧссӧ (Серӧд да Гӧрдуш) вердім мӧс галанка пыддиыс картупельӧн, картупельыс дона — 30 ур пуд. Со мый понда вылӧ сувтіс вердӧмыс, но йӧвсӧ содтісны мукӧдыс моз жӧ.

Ӧні ми артыштам: уна-ӧ ваясны пӧльза во гӧгӧрӧн тадзи йӧв содтӧмӧн.

Мӧс нимъяс.	Лунся пӧльза.	Во гӧгӧрся пӧльза.
Лӧзъюр	21,6 ур.	64 р. 80 к.
Серӧд	19,5 „	55 р. 50 к.
Гӧрдуш	18 „	54 р.
Калюк	15 „	45 р.

Ӧні позьӧ шуны: миян мӧсъяс абу омӧльӧсь, йӧвтӧмӧсь, найӧ этша лысьтӧны омӧля вердӧм-дӧзьӧритӧм понда. Крестьянин, дерт, оз вермы вердны ассьыс мӧсъяссӧ чулльӧн (жмых), картупельӧн, но вермас вердны турнепсӧн, кыдйӧн либӧ зӧр пызьӧн, тайӧ соръяснас ковмас этшаджык турун, дай мӧскыс лысьтас унджык.

Турнепсыс — йӧв содтан кӧрым. Ульяновскӧй Совхозӧ март тӧлысьын Керчомъяысь (Кулӧмдін уезд) ньӧбисны кык мӧс, пондісны вердны турнепсӧн, турунӧн да кыдйӧн. Мӧсъяс тӧлысь мысти пондісны лысьтыны кык мында — вайигас вӧлі лысьтӧ ӧтикыс 7 пунт, ӧні 13½ пунт, мӧдыс вӧлі лысьтӧ 4 пунт, ӧні сетӧ 7 пунт. Турнепс жӧ крестьяналы сувтас зэв донтӧг. Кӧдзан кӧ сійӧс пудовня ид ув вылӧ, сійӧ ваяс прамӧя пуктӧмӧн да дӧзьӧритӧмӧн 250 пуд, кык мӧслы во кежлӧ, быд лун кӧ пондам сетны 30 пунтӧн.

Ӧні тулыс. Гӧриг-кӧдзигӧн колӧ мӧд во кежлӧ кӧдзны турнепс унджык.

Бура вердӧмӧн мӧс ваяс унджык пӧльза: унджык йӧв да бурджык куйӧд.

Агроном Изъюрова.