ТАЛУН ВОССЬӦ СССР СӦВЕТЪЯСЛӦН 3-ӧд СЪЕЗД

Мый йылысь кутасны сёрнитны тайӧ Съезд вылын.

Коймӧд во нин олӧ Сӧветса Республикаяслӧн Союз (СССР). Тайӧ Союзас пырисны со кутшӧм торъя (автономные) Сӧветса Республикаяс:

Рочмувывса (РСФСР), Украинаса, Белоруссияса да Кавказсайса (Закавказская) — став Сӧветса Республикаясыс.

Талун Мӧскуаын воссьӧ Союзса Сӧветъяслӧн 3-ӧд Съезд.

Пӧшти став сёрниыс тайӧ Съезд вылын лоас уджалысь йӧзлысь овмӧс кыпӧдӧм йылысь, медъёна — крестьянскӧй кӧзяйство ёнмӧдӧм кузя.

Медводдза сёрнитанторйыс Съезд вылын лоӧ промышленносьт йылысь (пабрикъясын, заводъясын удж нуӧдӧм). Промышленносьт миян топыда гартчӧ-йитчӧ крестьянскӧй кӧзяйствокӧд: 1) колӧ тырмымӧн сетны крестьяналы тӧвар — сідзкӧ колӧ кыпӧдны-паськӧдны промышленносьтсӧ; 2) тӧварлы донсӧ колӧ лӧсьӧдны сідзи, медым эськӧ крестьяна кокньыдджыка вермисны унджык тӧвар судзӧдны; 3) медым крестьяна вермисны ассяньныс сетны пабрик-заводъяслы (промышленносьтлы) унджык тор (сырье).

Съезд кывзас, кутшӧма мунӧ миян промышленносьтлӧн уджыс, гӧгӧрбок арталас да индас, кыдзи водзӧ вылӧ уджавны колӧ.

Сэсся сёрнияс лоӧны крестьяна овмӧс кыпӧдӧм йылысь. Тайӧ сёрниясыс — абу выль сёрнияс, сӧмын оласногыс вежсис важ серти.

Кык во сайын ми вӧлі сӧмын на кӧсйысям лӧсьӧдавны крестьяналы сьӧм уджданінъяс. Ӧні тайӧ уджыс мунӧ нин. Тӧдчӧ нин, кутшӧм ӧшыбкаяс артмис, кыдзи колӧ справитны, кыдзи водзӧ паськӧдны да бурмӧдны тайӧ ыджыд уджсӧ. Съезд тайӧ уджсӧ нуӧдны корсяс бара жӧ выль туй. Съезд индас: кыдзи чукӧртны (заптыны) унджык сьӧм крестьяналы удждӧм вылӧ, мый мешайтӧ сійӧс вӧчныс, кыдзи донтӧгджык удждыны, кодлы удждыны, мый вылӧ удждыны, кутшӧм условйӧясӧн, срокъясӧн, прӧчентъясӧн, сідз водзӧ.

Лоӧ сёрни Съезд вылын и кустаръяс йылысь. Кустаръясӧн шусьӧны сэтшӧм йӧз, кодъяс асьныс пабрик-заводъястӧг вӧчалӧны кутшӧмкӧ тӧвар (пельсаяс, гырничьяс, косаяс, мукӧдтор). Миян став Союз пасьталаыс лыддьыссьӧ кустарыд кык миллион морт саяс. Пабрик-заводъяс миян оз на вермыны сетны деревнялы быд колан кӧлуйсӧ. Кустаръяс ёна вермасны отсавны тані. Сэсся кустарнӧй уджыд сетӧ деревняса олысьяслы гортса нажӧтка. Медым найӧ ёнджыка вермасны кыпӧдчыны, унджык тӧвар вӧчны да донтӧгджык крестьяналы вузавны — Съезд вылын лӧсьӧдасны, кутшӧм кокньӧдъяс (льготы) сетны кустаръяслы.

Сэсся сёрнитасны видз-му лӧсьӧдлӧм йылысь (землеустройство). Воысь воӧ крестьяна вочасӧн кутчысьӧны видз-му уджавны выль ногӧн. Государство ӧні, важ дорысь, вермӧджык нин донтӧгджык лӧсьӧдлыны видз-мутӧ деревняясын, дай регыдӧнджык. Съезд висьталас, кыдзи водзӧ нуӧдны тайӧ уджсӧ.

Та бӧрын сёрнитасны сельскокӧзяйственнӧй кооператив йылысь. Потребительскӧй кооператив миян ӧні бура нин ёнмис. Колӧ кутчысьны лӧсьӧдны сельскокӧзяйственнӧй кооператив да сы пыр ӧдйӧнджык кыпӧдны крестьянскӧй кӧзяйство. Съезд аддзас туй, кытысь капитал босьтны сы вылӧ, кыдзи казнасянь сылы удждыны сьӧм, кыдзи лӧсьӧдны вузасян-ньӧбасян уджсӧ сылы.

Ыджыд сёрни лоӧ Сӧвет удж нуӧданінъяс йылысь (советское строительство). Ӧнӧдз миян сельсӧветъяс, волисполкомъяс пӧшти некутшӧм удж эз нулыны обществолысь овмӧс кыпӧдӧм кузя. Ӧні налы сетӧма ыджыд праваяс, вермӧны асьныс вӧчны унатор. Съезд ставсӧ арталас та йылысь да индас, кыдзи колӧ водзӧ уджавны.

Сэсся сёрнияс лоӧны бюджет да налогъяс йылысь. Миян Сӧветса государство ӧні став уджсӧ нуӧдӧ водзвыв во кежлӧ лӧсьӧдӧм смета серти, уна-ӧ ковмас ставыс вылӧ сьӧм видзны, шусьӧ — чорыд бюджет. Бюджетыс кык пӧлӧс: государственнӧй да местнӧй. Съезд вылын арталасны, кыдзи бурджыка лӧсьӧдны бюджетсӧ.

Сёрнитасны и Гӧрд армия йылысь. Миян эськӧ ӧні абу военнӧй пӧра да, мирнӧй уджсӧ лёк йӧзысь видзныс лоӧ на. Съезд кывзас Гӧрд армиялысь олӧм йывсьыс доклад.

Став сёрнисӧ Съездыс кутас нуны местаяс вылын (в низах) уджъяс мунӧм серти, крестьяна делегатъяслысь сёрнияс бура кывзӧм серти.

Ыстам зэв ыджыд чолӧмбыттьӧ тайӧ Съездыслы!