ВӦР СОТЫСЬӦС СУДИТӦМ

Ворсӧм мунӧ Сельсӧвет ӧшинь улын. Керка пельӧсас гӧрд флаг; стен шӧрас — вывеска «Выльгортса сельсӧвет». Керка водзас гӧрд матерйӧӧн вевттьӧм пызан. Пызан саяс — скамья. Пызан вылас чернила доз, перӧ-ручка, ичӧтик кӧлӧкӧльчик.

(Гожӧмын, мича поводдя дырйи позьӧ ворсны ывла вылын).

Медводдза петкӧдчӧм.

Петӧ олӧма нэма крестьянин-десятскӧй, беддя. Гораа шуалӧ:

Эй, бур войтыр, кывзӧй кыв,

Локтӧй быдӧн, зон и ныв!

Миян сиктӧ локтіс суд —

Пиля Васьлы вӧчас пуд...

Кывзӧй, кыдзи Пиля пи

Видзьяс вылӧ колис би,

Кыдзи сэсся сотіс вӧр —

Крестьяналы эз коль ньӧр...

(Ичӧтик кост).

Вӧрыд вердысь вӧлі век,

Вӧр кӧ бырӧ — овсис сэк.

Сытӧг оз ло турун, пес...

Кӧн сэк йирсяс тэнад мӧс?..

Гӧгӧр тыла да сьӧд шом...

Стрӧитчӧмлы — дзикӧдз пом!!!

(Скӧрмӧ).

Омӧль сусед вӧчис лёк —

Сиктса йӧзлы ыджыд шог.

Ставсӧ сотіс омӧль морт...

Шуліс ӧд Лесничӧй ёрт

Скодъяс вылын: сідз да сідз,

Вӧр пӧ тіян — вӧртӧ видз.

Сэки миян Пиля Вась,

Быттьӧ лӧсьӧдчӧ нин дась,

Лэптіс серам... Китшкӧ сэк...

Ачыс жӧ и вӧчис грек...

Битӧ кусны лои дыш,

Страдна дырйи вӧчис мыж.

Урсаліс лёк морыд сикт:

Ӧні пикӧ воам дзик...

Йӧйлы вежӧрыд оз шед...

Век кӧть омляв сэсся бӧрд!

(Кинас шеныштӧ да петӧ).

Мӧд петкӧдчӧм.

Десятскӧй мунӧм бӧрын сцена вылӧ пырӧ милиционер. Сы водзті, кокнас чушкӧмӧн, мунӧ гӧрба пӧчӧ, беддя.

ПӦЧӦ (пиньтӧм вомнас милиционерлы). Мый но тшані, батюшко, кӧтшйӧны вӧтшны?

МИЛИЦИОНЕР (мигайтӧмӧн йӧзыслы). Пӧрысь пӧчьясӧс, бабушка, чукӧртӧны.

ПӦЧӦ. Мыйла нӧ, батюшко?

МИЛИЦИОНЕР. Пищальяс зарадитан пыж вылӧ.

ПӦЧӦ. Шӧр, шӧр ёнджыка. Нэм на еж вӧвлы татшӧм дивӧясыс (пуксьӧ скамья вылӧ).

Пырӧны лесничӧй, объездчик, свидетель — Гвоздев Микит — олӧма крестьянин, свидетель — Дегтева Наста — олӧма крестьянка, сельсӧветса юралысь Антапкин Иван — том крестьянин, велӧдысь, том ныв, детина, Непутёвӧй Пиля Василей — мыждана морт. Объездчик сумкаа, Гвоздевлӧн вӧнь костас чер, Наста зыръя, ныв — курана, детина — вӧвдӧма да ньӧръя, Пильӧ Вась шапкатӧм, киас коса лэчтан. Сувталӧны ставныс ӧтар бокӧ, сӧмын медым пызаныс оз тупкысь видзӧдысь йӧзыслы. Гвоздев пыр сулалӧ кияссӧ вӧнь костас сюйӧмӧн. Наста ӧти коксӧ пуктӧма кӧрт зыр вылас. Мукӧдыс кыдзисюрӧ сулалӧны.

Коймӧд петкӧдчӧм.

Суд.

Локтӧны сцена вылӧ: народнӧй суддя — Дознаев, народнӧй заседательяс — Лаптев да Сермягин. Сувтӧны пызан сайӧ. Ставныс крестьянскӧй паськӧмаӧсь. Суддя киын делӧ тыра папка. Суддя зильӧдӧ кӧлӧкӧлӧн.

СУДДЯ. Ӧтувтчӧмӧн Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяс нимӧн восьта Народнӧй Судлысь заседанньӧ. Юралысь лоӧ Дознаев, народнӧй заседательясыс — Лаптев да Сермягин. Судитны пондасны татчӧс гражданинӧс Василей Пилипьевич Непутёвӧйӧс. Турун пуктігӧн кос поводдя дырйи Непутёвӧй Василей пестӧма видз вылас би да кусӧдтӧгыс эновтӧма вой кежлӧ. Биыд вуджӧма кос нитшкаинӧ, паськалӧма сэні, няркйӧма став видзсӧ и вӧрсӧ крестьянаыслысь. Сэсся вуджӧма казеннӧй вӧрӧ. Видзчысьтӧг биӧн вӧдитчӧмӧн Непутёвӧй Василей, ӧти-кӧ, абу кывзӧма Обисполкомлысь тшӧктӧмсӧ (законсӧ), мӧд-кӧ — Сӧветса овмӧслы да гражданалы вӧчӧма ыджыд урон. Сы вӧсна гражданин Непутёвӧй Василейӧс Народнӧй Суд пондас судитны Уголовнӧй кодекс (закон) 197-ӧд статья серти. Свидетельяс лоӧны: лесничӧй Заболотнӧй, Сельсӧветын юралысь Антапкин Иван, граждана — Гвоздев Никита да Дегтева Настасся, велӧдысь Доброхотов. Свидетельяслы колӧ висьтавны быдтор веськыда, кыдзи вӧлі делӧыс, не сідзи висьталӧмысь асьныс мыжмасны закон водзын.

Свидетельяс, локтӧй, со этатчӧ кырымасялӧй веськыда висьтавны кӧсйысьӧм вылӧ. (Мыччӧ свидетельяслы обяжитчан бумага лист. Свидетельяс матыстчӧны, гижӧны).

СУДДЯ. (Пиля Васьлы тшӧктӧ петны водзӧ). Мыжаӧн асьтӧ лыддян он тайӧ делӧысь?

ВАСЬ. Ог.

СУДДЯ. Мыждӧм, висьтав миянлы, кыдзи-мый вӧлі делӧыс?

ВАСЬ. Нинӧм ме ог тӧд, суддя ёрт. Велӧдчытӧм мортыд нӧ мый тӧдан.

СУДДЯ. Битӧ видз вылад пестылін?

ВАСЬ. Пестылі.

СУДДЯ. Гортад мунігӧн кусӧдін эн сійӧс?

ВАСЬ. Эг.

СУДДЯ. Сідзкӧ тэнад бисянь и ӧзйӧма вӧрыс?

ВАСЬ. Нинӧм ме ог тӧд, суддя ёрт. Велӧдчытӧм тай, шуа.

СУДДЯ. Обисполкомлысь тшӧктӧмсӧ лыддьылін, кӧні тай гижӧма: би пӧ кусӧдтӧг эновтны вӧрӧ оз позь?

ВАСЬ. Нинӧм ме эг тӧд, суддя ёрт. Велӧдчытӧм, мися, ме.

СУДДЯ. Закон тӧдтӧм вылӧ ыстысьны немтор. Быд гражданинлы колӧ тӧдны законъяс. Он инӧ соссьы? Битӧ видз вылад кусӧдтӧг колин?

ВАСЬ. Нинӧм ог тӧд, суддя ёрт. Синтӧм-пельтӧм морт кодь ме.

(Суддя юалӧ заседательяслысь, оз-ӧ найӧ мыйкӧ юавны мыждана мортлысь).

ЗАСЕДАТЕЛЬ ЛАПТЕВ (Васьлысь). Висьтав, мыждӧм, тӧдан он тэ, коді Сӧветскӧй государствоын вӧр вылас кӧзяиныс?

ВАСЬ. Коді кӧзяиныс? Тӧдӧмысь, Сӧветскӧй власьт.

ЛАПТЕВ. Мый нӧ сійӧ Сӧветскӧй власьтыс лоӧ, коді сійӧс бӧрйӧ, тӧдан жӧ?

ВАСЬ. Мужикъяс бӧрйӧны, коді сэсся.

ЛАПТЕВ. Сідзкӧ Сӧветскӧй власьтыд — сійӧ миян асланым власьт, рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн. Сӧветскӧй государствоыд — ми ставным, став мырсьысь, уджалысь йӧзыс. Сӧветскӧй эмбурыд — асланым эмбур. Сідзкӧ и вӧрыд миян асланым. Аслыным и колӧ видзны сійӧс. Мый тэ та вылӧ шуан?

ВАСЬ. Мый ме шуа? Збыльысь тэ ставсӧ висьталін.

3АС. СЕРМЯГИН (Васьлысь). Тӧдан он тэ, мыждан, мый ыджда урон вӧчис вӧр сотчӧмыд?

ВАСЬ. Мыйсяма ыджыд урон нӧ сэтысь? Вӧрыд ӧд бара на быдмас. Видзьясыд тай со сотчыштісны-а, сійӧ неладнӧджык неуна лои, сэсся немтор.

СЕРМЯГИН. Вӧрыд ӧд абу тшак: ӧти воӧн сійӧс он быдты, колӧны сё вояс. Челядьным дай челядьнымлӧн челядьыс ёрасны миянӧс весьшӧрӧ вӧртӧ сотӧмысь. Сӧветскӧй кӧзяйствоыдлы зэв ыджыд урон тэ вӧчӧмыд. Ӧні крестьяниныдлы мӧдлаысь ковмас вӧртӧ сетны, казеннӧй вӧрысь пайкыны. Эськӧ ставыс кӧ лючки-ладнӧ вӧлі, сійӧ вӧрсӧ позис кылӧдны. Ён нажӧтка эськӧ вӧлі йӧзыслы и государстволы. Тӧдамӧй ӧд ставным: государствоыд кӧ озырджык, йӧзыслы кокньыдджыка овсьӧ. Нажӧткаыд сэки кутшӧмсюрӧ эм, налогыд этшаджык, мӧд государствоса буржуйяскӧд збойджыка сёрнитан. Вӧр сотчӧмсьыд со кык пӧлӧс омӧльтор: государственнӧй казналы сьӧктӧд дай мужик сьыліад сюйыштас.

СУДДЯ. Но, сэсся свидетельяслысь юасям. Свидетель Заболотнӧй, висьтав, мый тӧдан тайӧ делӧ йывсьыс.

ЛЕСНИЧӦЙ ЗАБОЛОТНӦЙ. Крестьянасянь да леснӧй стражасянь лючки тӧда: Пиля Вась видзсянь пӧжар лоӧма. Виддзыс сылӧн вӧрын. Мусиныс — сісьмӧм, кос увъяс, вужъяс да коръяс — трунда. Биыд му пытштіыд паськалӧма ёна ӧдйӧ. Босьтӧма места 10 верст кузьта да пасьта. Виддзыс сотчӧма тыла кодьӧдз. Поводдяыс сэки вӧлӧм ёна кос, жар. Кусӧдны либӧ дугӧдны пӧжарсӧ некутшӧм ногӧн абу позьӧма. Миян арталӧм серти, би улас сюрлӧма 10000 десятина вӧр. 10000 десятина вӧрысь 3250 десятинаыс дзикӧдз бинад тшыкӧма: пилитан ни стрӧитчан вӧр оз понды сэні быдмыны. Шыбласяна биӧн 6500 десятинаысь джын пес вӧрыс сотчӧма, 250 десятина потш да майӧг. Ёна ӧтведайтчалӧмӧн, видласьӧмӧн ми тӧдмалімӧй: пилитан (заграничаӧ ыстан) да стрӧитчан вӧр морӧс вылнаті кералӧмӧн — нёльсянь дас вершӧк кыза пуяс — быд десятина вылӧ воӧ: мича-здоров пожӧм пуяс — 132, тшака пуяс (паутнӧй) — 34, мича-здоров коз пуяс — 56, тшака — 18. Ставыс 240 пу. Кубӧн кӧ лыддьыны, со мыйта лоӧ: пожӧм вӧчасян вӧр — 5,27 куб., такса серти — 66 ш. 51 ур дон; коз — 2,79 куб. — 30 ш. 34 ур дон; пожӧм пес вӧр — 6,76 куб. — 16 шайт 19 ур дон; коз — 2,30 куб. — 9-90 ур дон. Ставыс 122 ш. 94 ур дон. Сідзкӧ 3250 десятинасьыд бур стрӧитчан вӧрыс сотчӧма 399,555 шайт дон. Пес вылӧ шогман вӧр, кубӧн кӧ артавны десятина вылӧ, воӧ: пожӧм — 0,80 к. с., такса серти 1 ш. 52 ур дон, коз да кыдз — 4,13 — 6 ш. 60 ур, пипу — 0,35 к. Ставыс 8 ш. 47 ур дон. 6.500 десятинаысь, кыдзи шуи нин водзын, тшыкӧма джын пес вӧрыс — 3250 десятина. 27.527 ш. да 50 ур дон. Том вӧрыс, миян арталӧм серти, сотчӧма сэні 5200 шайт дон. Вӧрыс, кыксянь нёль вершӧкӧдз, быд десятина вылӧ воӧ: пожӧм 360, кыдз — 143, пипу — 84, ставыс — 587 пу. Такса серти сійӧ сулалӧ 26 шайт да 72 ур. 250 десятинасьыд сувтас 6680 шайт. Тадзи арталӧмӧн ми тӧдмалімӧй: Пиля Вась, видзчысьтӧг биӧн вӧдитчӧмӧн вӧрын, вӧчис Сӧветскӧй государстволы урон 438.962 шайт да 50 ур дон. (Крестьяна, мӧда-мӧд вылӧ видзӧдӧмӧн, довкйӧдлӧны юрнаныс). Сэсся Пиля Вась шуӧ: ме пӧ ог тӧд некутшӧм декретъяс ни постановленньӧяс. Мед оз пӧръясь. Став декретсӧ и постановленньӧсӧ вӧлі лыддьӧма сельскӧй скод вылын. Нӧшта ӧшалӧны найӧ удж нуӧданінъясын стенъясас. Пиля Вась, колӧ шуны веськыда, зэв асныра, велӧдчытӧм мужик. Зільӧ пыр важлань кыскыны, важ моз овны да уджавны. Ӧнія велӧдӧмъястӧ да тшӧктӧмтӧ пыдди оз пукты. Пыр ыстысьӧ важ йӧз вылӧ; найӧ пӧ сідзи овлісны, дай меным сідзи тшӧктісны. Важ йӧзыд кужтӧм вӧдитчӧмнад уна вӧр нинӧмӧ воштылӧмаӧсь. Ӧні сы понда сэсся аслыныс жӧ сьӧкыдджыка овсьӧ: пескыд, керйыд ылынӧсь, видз местаыд абу, нажӧткаыд некысь. Ӧні крестьянаыд асьныс казялӧмаӧсь Пиля Васьыдлысь ыджыд мыжсӧ, мый ыджда урӧн вайис сійӧ вӧлӧсьтыдлы. Та йылысь, ме чайта, суддя ёрт, крестьянаыс асьныс висьталасны.

СУДДЯ. Сельсӧветса юралысь Антапкин, тэ мый тӧдан тайӧ делӧ йылысь?

АНТАПКИН. Мый нӧ висьтавныс? Пиля Вась вӧртӧ сотысьыс. Быдӧн нин ӧні сійӧ тӧдамӧй. Ён урон сійӧ вӧчӧма государстволы, ещӧ ыджыдӧс аслыным, вӧлӧсьтса войтырлы. Лесничӧйыд ӧд сӧмын на арталӧма кок йылын сулалысь вӧрлысь донсӧ. Лэдзны кӧ эськӧ вӧлі сійӧс ставсӧ, пилитны заводъясын да кылӧдны мукӧд государствоясӧ!... Сьӧмыд эськӧ сэки мыйта воис Сӧветскӧй государствоыдлы... Ӧд быд кер пӧ сулалӧ 10 шайт зарниӧн. Ӧні мый? Ставыс весь воши. Сэсся кутшӧм бур нажӧткаысь крестьянаыд ворссисны. Эз кӧ ӧд сотчы вӧрыд, во дас тырмис сійӧс лэдзны да кылӧдны. Лесничӧй арталӧм серті, со сотчӧма вӧрыд миллион джын гӧгӧр пу. Шуам, Северолес кӧ либӧ кодкӧ мукӧд пондісны уджӧдны вӧрад, лэдзӧмсьыд да кылӧдӧмсьыс эськӧ омӧлика вылӧ нажӧвитім миллион джын шайт сьӧм. Сэсся посни вӧрыс сэні мыйта вӧлі! Ставсӧ кӧ лючки артавны да лыддьыны, сыысь мӧд сымда позис нажӧвитны. Помсянь помӧдз кӧ лыддьыны став уронсӧ государствоыдлы, воӧ пӧшти миллион шайт, да гражданаыслӧн миллиона нажӧтка исковтіс ныр увсьыныс. Со кутшӧм ыджыд лёк вӧчис Пиля Васьыд аслас велӧдчытӧмла да ыръянитчӧмла, законтӧ эз кывзы да. Ёна сёйӧ миянӧс пемыдлуныд, ыджыд враг сійӧ миян. Думыштан пӧжар помсьыд уронтӧ, да сьӧлӧмыд майышмунӧ. Колӧ ставсӧ лючки артавны да быд крестьяналы и висьтавны, кутшӧм ыжыд урон лоӧма пӧжар помысь, мыйта добра вошӧма сэні весь.

СУДДЯ. Свидетель Гвоздев, тэ мый тӧдан тайӧ делӧысь?

ГВОЗДЕВ. Леснӧйыд сельсӧветса юралыськӧд ставсӧ збыль висьталісны, збыльысь Пиля Васьыд государствоыдлы да крестьянаыдлы зэв ыджыд урон вӧчӧма. Медся нин ёна тайӧ инмӧ ми воклы, мужикъяслы. Нажӧткаыд эськӧ миян воши нин да, ӧд пач лыстӧ ӧні весиг некысь перйыны. 10 верст лоӧ сотчӧм тыла вывті мунны, да вӧлись веж пуясыд паныдасясны. Кутшӧм тай эськӧ бур да мича вӧрыд вӧлі да, куштӧма да тшыкӧдӧма тай биыд! Коді сувтса, коді пӧрӧма — ставыс сьӧдӧсь, мунны на пӧвстті он вермы. Либӧ кутшӧмкӧ пикӧ кӧ воӧм лоӧ вӧлӧсьтад, кысь эськӧ босьтан кертӧ? Потшкыс весиг эз коль-а, кысь нин керйыс. Потшкыдла да пескыдла ӧтчыд лун кежлӧ пондан ветлыны, пемыдсянь пемыдӧдз. Тӧвбыд кыскасянным тырмас, он и слӧймыв мӧд удж бердӧ кутчысьлыны. Думыштан да, кыдзи нӧ эськӧ бокӧвӧй нажӧткатӧгыс крестьяниныд олан? Гӧртӧ кӧть быд во ныжмытӧдзыс песлӧдлам, асшӧр няньӧн во вуджысьыд этша. Унджыкыс ньӧбӧм няньӧн оламӧй. Миянӧс вердысьыс вӧрыс и эм. Сійӧ ті асьныд, суддя ёртъяс, тӧданныд. Веськыда кӧ шуны, Пиля Васьыд зэв ыджыд пикӧ воштіс ставнымӧс. Уна дас во ковмас кыскыны ставнымлы сылысь лёк вӧчӧмсӧ, асланым гӧрб вылын, нэм чӧж панявны сылысь лёк роксӧ. Сылысь ӧд мый босьтан? Сӧветлысь эмбурсӧ огӧ видзӧй, бур йӧзлысь велӧдӧмсӧ огӧ кывзӧй, сэсся со пикӧ воӧмнас и оламӧй асьным. Таысь кындзи сэсся немтор ме ог вермы висьтавны. Пиля Васьӧӧс дорйысь, ме чайта, тайӧ лёк уджысь, дерт, некод оз ло. Вывті ыджыд лёк вӧчӧма сійӧ ставнымлы.

СУДДЯ. Свидетель Дегтева, тэ мый верман висьтавны тайӧ делӧысь?

ДЕГТЕВА (тӧритӧм могысь). Мый эськӧ миянлысь — нывбабаяслысь — юасьӧмсьыс, суддя ёрт. Висьталісны нин ӧд кӧнкӧ збыльсӧ. Тӧдӧмысь, Пиля Васьтӧ дорйысьыд некод оз пет. Корысьӧ ставнымӧс воштіс сійӧ. Ачыс мужик морт Пиля Васьыд, да миянысь, нывбабаясысь, омӧльджыка на уджалӧ. Эгӧ жӧ ӧд эськӧ ми, бабаяс, видз вылад битӧ кольӧй. Позис жӧ мунтӧдзыд кусӧдны сійӧс. Кысь нин миянлы бур олӧмъяс виччысьны, асьным аслыным гуяс кодъям да. Оз ӧд весь шуны коммунистъясыд: сёйӧ пӧ миянӧс пемыдлуныд. Сідзи и эм, пемыдлун и эм. Кӧні ӧні мӧсъяснымӧс пондамӧй видзны? Веж турун чир дас верст пасьтаыс оз сюр. Ставыс шом да сэрапом. Дас верст саяс вуджны матушкаяс оз вермыны ни: пуясыс ставыс лёк ногӧн пӧрласьлӧмаӧсь. Во кызь лоӧ турунтӧ виччысьны. Со крестьянинлӧн мӧсъясыд тшыгъявны пондасны. Арнад некутшӧм тшак ни вотӧс оз лоны. Мый сэсся пондам сёйны? Тӧдад ӧд, медколан кадас, ытшкан дырйи, став вӧлӧсьтным дзонь вежон пӧжар вылын ноксим. Ӧти луныс сэки вежонкӧд воча мунӧ. Турунтӧ пуктыны эгӧ вермӧй, дай мый вӧлі пуктӧма — ставыс сотчис. Сӧветыдлысь эмбурсӧ эгӧ видзӧй, дай асьным асьнымӧс пикӧ воштім сы пыр. Кывзытӧм олӧмыд да пемыдлуныд велӧдасны дорын узьлыны. Ме ногӧн кӧ, баба тӧлкӧн, Пиля Васьӧыд аслас кывзытӧм олӧмнас нэм вунӧдтӧм ыджыд мыж вӧчис государство дай миян водзын. Прӧститны сійӧс оз позь.

СУДДЯ. Свидетель Доброхотов, тэ мый висьталан тайӧ делӧысь?

ВЕЛӦДЫСЬ. Жальӧсь меным крестьянаыд, суддя ёрт, жаль тшӧтш Пиля Васьыд. Велӧдчытӧм сійӧ, пемыд морт. Оз куж асьсӧ видзны пикӧ воӧмъясысь, оз видз и суседъяссӧ. Став омӧль олӧмыс ӧд миян пемыдлун вӧсна. Сӧмын шензьыны ог вермы, мый вӧсна Пиля Васьыс пӧръясьӧ тані, шуӧ: грамотаӧ пӧ эз велӧдны сійӧс. Колян тӧв став мужикыс да нывбабаыс велӧдчисны, волывлісны рытъясын школаӧ. Пиля Васьӧс некыдз эг вермы чегны. Пыр ӧтикӧс сійӧ долис: «Велӧдчӧмнад ӧд кынӧмыд оз пӧт. Медтыкӧ няньыд вӧлі-а». Велӧдчытӧм мортыд чайтӧ: сійӧ пӧ и эм му вылад олысьыс. Ноксьӧ сійӧ ӧтнас. Ноксьӧ аслас уджӧн, вӧчӧ быдтор немторйысь видзчысьтӧг. Сэсся оз и тӧдлы, суседъяслы сійӧ уджысь тшӧтш лёк лоӧ. Василей Пилипьевичыд ӧмӧй эськӧ лёк вылӧ бисӧ видз вылас колис? Тӧдӧмысь, эз. Эз весиг гӧгӧрво мӧвпыштны та ыджда пакӧсьт йывсьыс. Доныс ӧд абу тайӧ пакӧсьтыслы, артавныс он вермы сійӧс. Ме ногӧн кӧ, сійӧс мыждыны чорыда оз позь. Сійӧ ӧд, аслас велӧдчытӧмысла, зэв шудтӧм морт. Вӧчӧ ковтӧмторъяс, видзчысьны оз куж, оз весиг гӧгӧрво. Велӧдчытӧм мортыд аслыс враг, дай мукӧдӧс лючки олӧмысь-уджалӧмысь торкӧ. (Крестьяна мӧда-мӧд вылас видзӧдӧмӧн довкйӧдлӧны юрнаныс).

ТОМ ЗОН. Миян, суддя ёрт, вӧвным сотчис. Омӧлик эськӧ и вӧлі да, сійӧ колантор крестьяниныдлы. Абу, тыдалӧ, бисьыс вермӧма петнысӧ.

СУДДЯ. Свидетельяслысь юасьӧм помасис. Найӧ висьталӧм серти, пӧжарыд збыльысь Пиля Вась видзсянь паськалӧма. Васьыс ачыс оз жӧ соссьысь сыысь. Суд водзын висьталіс ассьыс мыжсӧ: бисӧ пӧ кусӧдтӧг вой кежлӧ коли. Пӧжар помысь сӧветскӧй овмӧслы лоӧма уроныс 438,962 шайт да 50 ур дон; сотчӧма 50 шайта вӧв, 300 пинь кост турун вӧлӧсьтса гражданалӧн. Артавны кӧ быд пинькостысь 2 додь турунӧн, лоӧ 600 додь. Лыддьыны кӧ быд додь вит шайтӧн — 3000 шайт сувтас. Сэсся пӧжар кусӧдны мунӧма 860 пӧденщина: 320 мужчина да 540 нывбаба да посниулов. Быд мужчиналы кӧ мынтыны шайт да 50 урӧн лунысь да быд нывбабалы да томуловлы 80 урӧн лун — пӧжар кусӧдӧмыд сувтас 912 шайт. Тадзи арталӧмӧн став уроныс пӧжар помсьыд государствоыдлы да вӧлӧсьтса олысьяслы кайӧ 442,974 шайт да 50 ур дон зарниӧн. Вӧр сотӧм лыддьыссьӧ зэв ыджыд мыжӧн, уголовнӧйӧн. Сы вӧсна вӧр сотысьӧс судитӧны чорыда, уголовнӧй закон 197-ӧд статья серти. Сійӧ статьяыс шуӧ: водзвыв мӧвпалӧмӧн эмбур тшыкӧдӧмысь либӧ бырӧдӧмысь биӧн, либӧ ваӧн, либӧ ещӧ кыдзкӧ мукӧд ногӧн мыжа мортӧс пуксьӧдӧны стража улӧ вит во кежлӧ.

СУДДЯ. (Пильӧ Васьлы). Гашкӧ кыдзкӧ дорйыштан асьтӧ? Висьтав.

ПИЛЬӦ ВАСЬ (ышловзьӧмӧн). Суддя, ёртъяс, вӧлисти ме гӧгӧрвои, кутшӧм ыджыд мыж вӧчсьӧма менам би кольӧмӧн. Мый лоӧма — лоӧма, ӧні он бергӧд. Мыжа ме. Сӧмын ӧтиторйысь понда кевмысьны тіянлы: энӧ воштӧй менсьым семьяӧс. Ме морт гӧль, став суседыс тӧдӧны. Семья ыджыд, ставыс посниысь-посни челядь. Менӧ кӧ чорыда судитанныд, уджалысь оз ло да челядьлы корны лоӧ петны. Ме моз жӧ найӧ велӧдчытӧмӧсь колясны. Велӧдчытӧгыд тай ӧні сьӧкыд лоӧ овнысӧ, да оз и позь, абу важдырся олӧмыд. Ме, веритӧй кӧть энӧй, дзик велӧдчытӧмла, пемыдлунӧй вӧсна судас сюри. Ме весиг думыштны эг куж, мый ичӧтик биысь та ыджда мыж вермас лоны. Нем нинӧм омӧльӧс водзвыв думайтӧмӧн некодлы эг вӧчлы. Суседъяс вермасны висьтавны. Налы тшӧтш кевмыся: жалитӧй менӧ да семьяӧс. Эг ӧд нарошнӧ вӧч тайӧс. Пемыдлунӧй та выйӧдзыс воштіс менӧ. Тӧдтӧгыд да кужтӧгыд быдӧнкӧд вермас лоны дивӧыс. Водзӧ вылӧ кӧсйыся садьӧнджык овны да уджавны. Битӧ недапӧштӧ видз вылӧ, пачӧ ог кут кольны вой кежлад. Мукӧдӧс тшӧтш понда велӧдны овны видчысьӧмӧнджык. Сэсся ӧд, веськыда кӧ шуны, некод ми вӧртӧ огӧ видзӧй. Воысь воӧ мыйта тыла сотамӧй, мый кызта пожӧмъяс пес вылӧ кераламӧй; мый мында вӧр жугӧдамӧй сартас вылӧ. Кӧть эськӧ и эз сотчы вӧрыд ме помысь, ӧткодь, жугӧдім жӧ. (Пильӧ Васьлӧн гӧлӧсыс пондіс тіравны, доршасьны синваыс). Ми пемыдӧсь, велӧдчытӧмӧсь... Немтор огӧй тӧдӧй, огӧй кужӧй. Пикад воӧм мысти вӧлись пондамӧй думайтны да артавны гӧгӧрбок. (Пиля Вась чышкӧ кулакнас синвасӧ. Чужӧмыс няйтвизьӧссьӧ). Мыжа ме, суддя ёртъяс да граждана, тіян водзын. Ме помысь ставыс лои. Сӧмын веритӧй меным, нем думайттӧг тадзисӧ лои...

СУДДЯ. Суд мунӧ сӧвещанньӧ вылӧ мӧд вежӧсӧ. (Суддяяс петалӧны недыр кежлӧ.)

Нёльӧд петкӧдчӧм.

Воӧны суддяяс. Суддялӧн кырымас гижӧм приговор (водзвыв дасьтӧма).

СУДДЯ. (тшӧктӧ йӧзыслы сувтны, лыддьӧ гижӧдсӧ). Ӧтувтчӧм Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяс нимӧн .... 1924ʼ воӧ, август 7-ӧд лунӧ видлаліс 56-ӧд дорвыв лыдпасувса делӧ, Выльгортса гражданин Василей Пилипьевич Непутевӧйӧс мыждӧм йылысь. Судитысьясыс вӧліны: юралысьыс — Народнӧй суддя Дознаев, народнӧй заседательясыс Лаптев да Сермягин. Мыждана мортлы 45 арӧс. Судитӧны сійӧс вӧр сотӧмысь. Суд туялӧмӧн да свидетельяс висьтавлӧмӧн лючки тӧдмалімӧй, мый вӧр пӧжарыд лесничествоын збыльысь гражданин Непутевӧй Василей помысь вӧлӧма. Ачыс сійӧ оз соссьы мыжсьыс ни, винитчис суд водзын. Сы вӧсна суд шуис: гражданин Василей Пилипьевич Непутевӧйӧс уголовнӧй мыжысь СССР Уголовнӧй закон 197-ӧд статья серти пуксьӧдны тюрмаӧ торъя вежӧсӧ кык во кежлӧ. Но сы вӧсна мый Василей Пилипьевич Непутевӧй гӧль крестьянин, ыджыд семьяа, велӧдчытӧм, мыжсӧ вӧчис тӧдлытӧг, нем думайттӧг, судӧ ни судӧ туялан улӧ (под следствие) войдӧр эз сюрлы, ӧні — суд водзын — мыжсьыс эз соссьы, сэсся — куим во воюйтӧма революция дырйи уджалысь йӧзӧс дорйӧм кузя, уголовнӧй закон 3-ӧд статья серти наказанньӧсӧ лыддьыны условнӧ: тюрмаӧ оз пуксьӧдны, сӧмын 2 во чӧж пондасны кыйӧдчыны сы бӧрся. Мыйкӧ кӧ лёктор вӧчас — судтӧг тюрмаас пуксьӧдасны. Мыжасян морт, чорыда кӧ кажитчас судитӧмыс, кык вежона срокӧн вермас норасьны суд вылӧ губернияса судлы. Народнӧй Суд тайӧ делӧысь помасис.

ПИЛЬӦ ВАСЬ. (бӧрдӧмсорӧн, долыда). Сё пасибӧ, суддя ёртъяс, веськыда судитӧмсьыд... Быдӧнлы висьтала... (бӧрдӧ).

КРЕСТЬЯНА. Бура судитісны... веськыда, тӧдӧмысь, Васьыд некодлы лёксӧ эз кӧсйы вӧчны... Тӧдлытӧг артмис. Тайӧ судыд ставнымӧс велӧдіс овны видзчысьӧмӧнджык, уджавны гӧгӧрбок думайтӧмӧн.

Занавес.

ПОМ.

Редакция зэв корӧ тайӧ пьесатӧ сувтӧдны ӧнісянь жӧ быд сиктын Коми обласьт пасьтала.

Кытчӧсюрӧ тані пасйӧма «Выльгорт»; тайӧ сиктсӧ позьӧ вежны мӧд нимӧн.