КЫДЗИ ИД БЫДТАС ВИДЗНЫ РЖАВЧИНАӦН ВИСЬӦМЫСЬ
Мый лоӧ ржавчинаыс.
Колян гожӧмын уналаын вӧлі висьталӧны, ид пӧ воис омӧля. Ид быдтасъяс вылын унджыклаас вӧлӧма кӧрт сім рӧма пызь — ржавчина. Сійӧ пызьыс вӧлӧма идзасас, шептас, ид тусь пытшкас. Медсясӧ тайӧ ржавчинаыс вӧлі тшӧкыд кӧдзаын. Кӧні ёна тыдалӧ вӧлі тайӧ ржавчинаыс, сэні медомӧль вӧлі урожайыс.
Мыйла нӧ сідз? Велӧдчӧм йӧз висьталӧны: тайӧ ржавчинаыс пӧ быдтасъяслӧн висьӧм. Тайӧ висьӧмыс вуджӧ ӧти быдтасысь мӧд быдтасӧ. Огӧ кӧ мӧдӧ тайӧ висьӧмыскӧд вермасьны, вывті уна лёкӧс сійӧ вермас миянлы вӧчны: воысь воӧ сійӧ мӧдас паськавны, став няня быдтасъяснымӧс висьмӧдны. Уналаын тайӧ висьӧм вӧснаыс мукӧд воясӧ кольлывлӧны дзик тшыгӧсь.
Кыдзи ржавчинаыс лоӧ нянь быдтасын.
Тайӧ висьӧм медся уна овлывлӧ зэраджык воясӧ. Сэсся ёнджыка быдтасъяс тайӧн висьӧны, кор вывті тшӧкыда кӧдзӧны. Уль куйӧдӧн куйӧдалӧм му вылын быдтасъяс ёнджыка висьӧны ржавчинаӧн.
Колян гожӧмыд ӧд зэв зэра вӧлі бӧръя помсӧ. Сэсся кодлӧн вӧлі тшӧкыда кӧдзӧма да сы вӧсна ёна усьӧма ид быдтасыд, сэні вӧлі став идзасыс и тусьясыс быттьӧ сім пызьӧн киськалӧма. Сы вӧсна колян во идйыд и омӧль вӧлі.
Сэсся велӧдчӧм йӧз висьталӧны: ржавчиналы пӧ колӧ кык сикас быдтас. Сэки пӧ сӧмын сійӧ вермӧ висьмӧдны кӧдза быдтасъяс. Тулысын пӧ сійӧ быдмӧ ӧти сикаса быдтасын. Сэсся сы бӧрын гожӧмнас нин вуджӧ мӧд сикас быдтас вылӧ. Сідзи жӧ, тыдалӧ, и миян ржавчина висьмӧдӧ нянь быдтасъяснымӧс. Тулысын сійӧ быдмӧ кутшӧмкӧ турун ёг вылын либӧ кустъяс вылын, сетӧ зэв посньыдик кӧйдысъяс. Сэсся гожӧмын тайӧ кӧйдысъясыс вуджӧны нянь быдтасъясӧ: сэтысь мӧдасны быдмыны коръяс вылын сім чукӧръяс. Тайӧ сім чукӧръясыс недыр мысти сетасны бара зэв уна посньыдик кӧйдысъяс, кодъяс висьмӧдӧны дзоньвидза няня быдтасъяссӧ. Тадзӧн кутшӧмкӧ вежон мысти вермасны став кӧдзаыд матігӧгӧр муяс вылысь висьмыны ржавчинаӧн. Дерт, кос поводдя кӧ сулалӧ да няня быдтасъяс абу зэв тшӧкыдӧсь, сэки оз сибды налы висьӧмыс. Та вӧсна и колӧ идтӧ кӧдзны шочджыка. Шоча кӧдзӧмӧн ёнӧсьджык лоӧны быдтасъяс, сэки найӧ озджык усьны. Сэки нинӧм повны ржавчинаысь.
Кыдзи видзны кӧдзаяс ржавчинаысь.
Ржавчина эм уна сикас. Босьтам визь кодь ржавчина. Сійӧ олӧ ид вылын, сю вылын, шобді вылын. Сійӧ тулысын быдмӧ кустъяс вылын (барбарис вылын). Сэсся вӧлисти нин вуджӧ ид вылӧ либӧ мукӧд нянь кӧдза вылӧ. Сэтшӧм кустсӧ кӧ му дінсьыд весалан, ржавчинаыд сэки вошӧ.
Мукӧд сикас ржавчинаяс олӧны кутшӧмкӧ ӧти сикас ёг турун вылын. Уберитан кӧ сійӧ сикас ёг турунсӧ, сэки вошӧ и ржавчина. Колӧ борйысь турун ытшкыны водз гожӧмын, куимысь кымын, мед оз вевъяв ржавчинаыс сетны кӧйдыссӧ. Сэки некысь лоӧ воны висьӧмыслы няня быдтасъясӧ.
Мый колӧ вӧчны быд крестьянинлы.
1. Кӧдзны шочджыка (100 квадрата сыв вылӧ весалӧм, бур кӧйдыс ид тырмӧ 23 пунт). Медбур лоӧ, кӧдзан кӧ идтӧ машинаӧн.
2. Ва муяс косьтыны гуранъяс кодъялӧмӧн.
3. Уль куйӧд ид улӧ пуктӧмысь видзчысьны.
4. Боръясысь турун ытшкыны, мед пыр борйыс вӧлі турунтӧм.
5. Коявны му вылӧ пинёвттӧдз 2−3 пуд пӧим.
Ид кӧйдыс тулысын кӧдзан лунас киськавны формалинӧн. Формалин босьтӧны аптекаысь. 1 зӧлӧтник (4¼ грамм) формалин кисьтӧны кык ва тыра бутылкаӧ. Сэсся тайӧ формалина ванас киськалӧны ид кӧйдыс, мичаа гудралӧны киӧн, мед кӧтасяс став кӧйдысыс. Сы бӧрын кӧйдыссӧ чукӧртӧны да бура вевттьӧны джодждӧраӧн, час кык кежлӧ кымын. Та костанас став ржавчина кӧйдысъясыс воштӧны чужан вынсӧ.
Ӧти пуд ид кӧйдыслы колӧ нёль кымын бутылка формалин сора ва.
Тайӧ висьталӧм серти кӧ кутас крестьянин уджавны, ржавчинаысь вермас мынтӧдчыны дзикӧдз.
В. Исаков.
