ВИДЗ УДЖАЛӦМ

Кутшӧм турун кӧдзны видзьяс вылӧ

Видз вылӧ турун кӧдзигӧн оз ӧти пӧлӧс турун кӧйдыс босьтны, уна пӧлӧсӧс босьтӧны сорлалӧмӧн. Сора кӧйдыссӧ лӧсьӧдны колӧ уна пӧлӧс турун кӧйдысъясысь: бобӧняньясысь да уна сикас шепта турун кӧйдысъясысь. Бурыс сорлалӧм турун кӧйдыс кӧдзӧмысь лоӧ татшӧм: бобӧняньяс вынмӧдӧны мусин. Сэсся найӧ аслас пыдӧ пыран вужъяснас вермӧны судзӧдны сёян вын пыдысьджык. Шепта турунъяслӧн вужъясыс овлӧны муын непыдын да, сёянсӧ муысь сы вӧсна найӧ босьтӧны вылысьджык. Сэсся турун кӧйдысъяс сорлалӧмӧн кӧдзӧмысь бурлуныс со ещӧ кутшӧм: уна пӧлӧс турунъяс оз ӧткодя повны кос поводдяысь, вывті васӧдысь, быдсяма висьӧмысь да гагъясысь. Шуам, кос тулыс вӧсна кӧ кутшӧмкӧ турун кӧйдысъяс оз вермыны бура быдмыны, а мӧд пӧлӧс турунъяс вермӧныджык — турун сэки пыр нин шӧркодя воас. Сорлалӧм кӧйдысын босьтӧны шепта турунъясӧс кузь да дженьыд тушаа быдмысьясӧс. Та вӧсна турун воас унджык. Сэсся бӧрйӧны сор вылӧ вужъяссянь паськӧдчан турунъяс да кустъясӧн быдмысьясӧс. Та вӧсна тшӧкыдджык (сукджык) лоӧ турун быдмӧмыд да воас унджык.

Быд аслас пӧлӧс турун кӧйдыс ӧтчыд кӧдзӧмӧн сетӧ турунтӧ уна во. Миян местаясын позьӧ кӧдзны со кутшӧм роч нима турунъяс:

	быдман строк.
клевер шведский (бобӧнянь)	5−6 во
„ красный (бобӧнянь)	2−3 „
тимофеевка —	4−6 „
костер безостый —	10 „
овсяница луговая —	8 „
лисохвост луговой —	10 „
ежа сборная —	6−8 „
мятлик луговой —	10 „
„ обыкновенный —	10 „
полевица белая —	8 „

Кутшӧм пӧлӧс тайӧ турун пиысь кӧдзны да уна-ӧ колӧ — арталӧны кӧзяйство серти, мусин да видзьяс серти, сэсся кымын во кежлӧ вӧчсьӧ видз. Кузь срока видз лӧсьӧдігӧн кӧдзсьӧ унджык пӧлӧс турун. Пример вылӧ тані ме висьтала, уна-ӧ да кутшӧм пӧлӧс турун кӧйдыс колӧ кӧдзны ӧткымын срока видзьяс вылӧ:

5−7 во кежлӧ кӧ*.

Турун ним.	Мыйта колӧ десятина улӧ.
	Ойдлытӧм видз лыа муа.	Ойдлытӧм видз сёйӧда муа.	Ойдлытӧм васӧд да косьтӧм нюрмӧм видзьяс вылӧ.
Клевер красный	8 пунт	7 пунт	— пунт
„ шведский	8 „	7 „	18 „
тимофеевка	18 „	22 „	15 „
костер безостый	20 „	25 „	25 „
овсяница луговая	18 „	7 „	5 „
лисохвост лугов.	— „	— „	10 „
ежа сборная	8 „	10 „	10 „
	80 пунт	78 пунт	83 пунт

Турун кӧйдыс кӧдзӧны тулысын медбӧръя нянь кӧдза вывтӧ. Войдӧр кӧдзӧны нянь — шуам, зӧр — да пинёвтӧны сійӧс. Сы бӧрын кӧдзсьӧ турун. Кӧдзны колӧ турун кӧйдысъяс кык пӧрйӧ сорлалӧмӧн кӧйдыс сьӧкта серти. Кӧдзны войдӧр сьӧкыдджыкъяссӧ: клевер тимофеевкакӧд, сэсся кокньыдджыкъяссӧ: ежа, овсяница да мукӧд пӧлӧс. Мед ӧткодьджыка кӧдзсяс, первойсӧ кӧдзӧны видз кузьмӧс ногыс, мӧдсӧ вомӧнӧн. Вевттьыссьӧ турун кӧйдыс зэв ляпкыдика пинёвтӧмӧн пиня тышладорнас. Нянь кӧдза колӧ вундыны видз вылысь сёрмытӧг, мед сійӧ оз мешайт турунлы водзӧ быдмыны. Сы вӧсна зӧр вывті кӧ турунтӧ кӧдзӧма, бурджык зӧртӧ вундыны вотӧдзыс на веж кӧрым вылӧ. Тадзи вӧчӧмӧн видз турунавсьӧ уна во кежлӧ.

Водзӧ колӧ тӧждысьны, мед виддзыд оз чорзьы да нитшмы. Сы вӧсна нёльӧд восянь кӧдзӧм бӧрын быд во видзтӧ колӧ пинёвтны кӧрт пиняӧн. Сэки туруныд срок вотӧдзыс пыр кутас бур быдмыны. Срок тырӧм мысти туруныд бӧр заводитас чинны. Сэки кӧ вынсьӧдны видзтӧ выль пӧв да пинёвтны важ ногӧн, турун воан срок позьӧ ёна на нюжӧдны весиг выль пӧв гӧртӧг. Видз вылӧ скӧт вӧтлӧм йылысь колӧ висьтавны со мый: медводдзаяс кык вонас турун кӧдзӧм мысти ни арын, ни тулысын скӧт лэдзны оз позь. Коймӧд восянь скӧт видзӧмысь арын омӧльыс оз ло, сӧмын тулысъясын бурджык скӧтсӧ не видзны. Вывті нин ыджыд нужда кӧ лоӧ, позяс тулыснад скӧттӧ вӧтлыны кӧдзӧм видз вылӧ ёна косьмӧм мысти вӧлисти. Сэсся аръясын ытшкӧм бӧрын колӧ виддзӧс шойччӧдны, 2−3 вежон, мед ёнджыка быдмас ӧтаваыс. Сы бӧрын позьӧ видзны скӧт, сӧмын оз ков сёрмӧдчыны видзӧмӧн дыр арӧдз. Тадзикӧн тӧждысьӧмӧн бурмӧдӧм видзьяс вӧсна крестьянин вермас босьтны дыр уна дай бур турун. Став уджалӧмыс да рӧскодыс правдайтчас первой вояснас жӧ.

Турун кӧйдысъяс позьӧ лӧсьӧдны ас кӧзяйствоын со кыдзи: бур видз вылысь бӧрйӧны сэтшӧм места, кытӧні быдмӧны кузь тушаа турунъяс. Сійӧ местасӧ потшӧны скӧт пырӧмысь. Воӧм мысти турунсӧ вундӧны няньӧс моз да вартӧны. Сӧмын ас кӧзяйствоын лӧсьӧдӧм кӧйдысыд, дерт, омӧльджык ньӧбӧм дорысь. Сы вӧсна ас кӧйдысӧн кӧдзигӧн норматӧ тані висьталӧм серти колӧ содтыны кык мында кымын.

Агроном Щекин.