ВИДЗ УДЖАЛӦМ

Кутшӧм видзьяс овлӧны да кыдзи найӧс бурмӧдны

«Югыд туй» газетын 63-ӧд №-ын вӧлі висьталӧма видзьяс турунтӧммӧм йылысь. Найӧ турунтӧммӧны мусин изӧрмӧмла, чорзьӧмла, сэсся вывті васӧд вӧсна нюрмӧмла (нюрӧ пӧрӧмла). Мед бӧр справитчасны видзьясыд, став турунтӧммӧм вӧснаясыскӧд (причинаясыскӧд) колӧ вермасьны. Вывті васӧд кӧ виддзыд да нюрмӧ сійӧ, колӧ медводз косьтыны. Сы бӧрын татшӧм видзьяс вылысь дай тшӧтш ёна кос видзьяс вылысь мусинсӧ колӧ небзьӧдны, бырӧдны налысь эжасӧ. Сэсся колӧ найӧс вынмӧдны да кӧдзны турун. Абу кӧ ёна гырысь да джуджыд нюръяс видзьясад, сэтшӧмӧс быд крестьянин вермас косьтыны ас выннас. Ёна гырысь нюръяс да нюрмӧм видзьяс верман косьтыны сӧмын ӧтувтчӧмӧн уджалігӧн — артельясӧн (мелиоративные тов-ва) — да ёна тӧданлунӧн видз да нюр косьтӧм делӧ йылысь. Сытӧг оз позь кутчысьны тайӧ удж бердӧ: верман омӧля косьтыны либӧ вывті косьтыны; сэки сӧмын дзик прӧста вошӧ труд да лоӧ ыджыд рӧскод. Ыджыд нюръяс видзьяс вылӧ косьтыны заводитчигӧн колӧ войдӧр шыасьны сы йылысь велӧдчӧм йӧз дінӧ (инструктор да гидротехник дінӧ); миян обласьтын сэтшӧм удж туйдӧдан ёртъясыс эмӧсь видз-му удж нуӧдан отделын (Обземуправленньӧын). Сэсся сы йылысь ёна сёрнитны да артавны агрономъяскӧд.

Ме тані висьтала мукӧд омӧль видзьяс бурмӧдӧм йылысь. Унджык видзьяс миян, кытысь ӧні ытшкам турун, медомӧльӧсь ойдлытӧминъясын.

Ойдлытӧм видзьяс овлӧны: кос видзьяс (суходолы) джуджыд местаясын, уліджык видзьяс да нюрмӧм видзьяс (низинные луга и луговые болота) юяс, шоръяс, ключьяс да тыяс дінын.

Кос видзьяс омӧль мусинмаӧсь да косӧсь. Сы вӧсна этша турунаӧсь. Мусин овлӧ быдсяма: лыа, сёйӧд, мукӧд пӧлӧс. Унджык видзлӧн мусинмыс ёна пуксьӧмла вывті чорзьӧма. Му вылысас ляпкыдика сьӧд му, пыдіджыкас пӧим кодь вынтӧм му. Сы вӧсна татшӧм видзьяс вылын быдмӧ унджык нитш, бур турун быдмыны оз вермы.

Ойдлытӧм уліджык видзьяс вылын да нюрмӧм видзьясын мусинмыс — сьӧд трунда, уліджык видзьяс вылын овлӧ аршынӧдз кымын, нюрмӧм видзьяс вылын быдса саженьӧдз. Мусин серти кӧ, татшӧм видзьяс зэв бурӧсь. Сӧмын васӧд, нюрмӧм вӧсна быдмӧ ёнджыка сэні нитш да эжӧр. Татшӧм ойдлытӧм видзьяс: кос видзьяс, уліджык местаясын да нюрмӧм видзьяс — позьӧ бурмӧдны: гӧрӧмӧн (нюрмӧм виддзӧс косьтӧм мысти гӧрны), бур турун кӧдзӧмӧн.

Вочсьӧ тайӧ уджыс тадзи: видз лэптӧны (гӧрӧны) арын — водзджык, кӧдздӧдтӧдз. Сэки пластыс лоӧ ёна рӧшкыд да небзяс тӧв кӧдзыдӧн. Гӧрны колӧ сідзи, медым эжа пластыс вӧлі лючки бергӧдӧма турунладорнас улӧ. Сы вӧсна бурджык гӧрны ляпкыдика эжа лэптан плугъясӧн (винтовой плуг). Абу кӧ татшӧм плугыс, омӧля бергӧдӧм пластъяс колӧ справитны. Сы вылӧ колӧ торъя морт, коді пыр гӧрысь бӧрся мунӧ выль пласт вывті, да кыті колӧ справитӧ кокнас тальыштӧмӧн либӧ кӧрт зырйӧн.

Тулысын, видз косьмыштӧм мысти, гӧрӧм видз пинёвтӧны. Эжа пласт пинёвтны эмӧсь торъя пиняяс (дисковая борона Рандаль^Татшӧм пиняясыс эмӧсь миян обласьтын ӧткымын прокатнӧй пунктъясын. Позьӧ сэтысь босьтлывны./^). Тайӧн зэв бура позьӧ крӧшитны пластӧс да небзьӧдны. Пинёвтӧны Рандальӧн уна пӧв кузьтаногнас да вомӧнногнас. Сы бӧрын му рӧвняйтӧны простӧй кӧрт пиняӧн.

Видз вылысь гӧртӧдз войдӧр, дерт, колӧ бырӧдны вужъяс, мыръяс, кустъяс да мукӧдторъяс. Нюрмӧм видзьяс косьтігӧн да вужъяс весалігӧн кольлӧ бура уна мылькъяс либӧ гуранъяс. Ставсӧ найӧс колӧ рӧвняйтны кӧрт зыръясӧн. Кольны сідз оз позь: гуранъясӧ чукӧрмӧ ва да бӧр вермас нюрмыны косьтӧм виддзыд.

Тадзи лӧсьӧдӧмӧн видз шогмас нянь кӧдза улӧ. Первойя тулысын — видз гӧрӧм воын — турун оз на ков кӧдзны со мый вӧсна: эжа сэк кежлӧ оз на удит бура сісьмыны да муыс небзьыны. Уна на сэсся кольӧ сісьмытӧм турун вужъяс да быдсяма ёг турун кӧйдыс. Кӧдзан кӧ сэки турун кӧйдыстӧ, накӧд тшӧтш кутас быдмыны вужъясыс да кольӧм ёг турун кӧйдысыс. Быдсяма ёг быдмас да, найӧ регыд пӧдтасны кӧдзӧм турунӧс. Сы вӧсна первойясын му лӧсьӧдӧм мысти кӧдзӧны мукӧдторъяс: вика турун зӧркӧд, зӧр либӧ шабді. Найӧ зэв бура тані воӧны. Та бӧрын кӧ эжа гожӧмбыдӧн бура сісьмас, локтан воас позяс кӧдзны турун кӧйдыс зӧр вывті. Омӧля кӧ на эжа да нитш сісьмӧма, колӧ на татшӧм места кольлыны ещӧ во кежлӧ либӧ кык во кежлӧ нянь кӧдза улӧ. Вынаджык места вылӧ позьӧ кӧдзны зӧр. Вынтӧмджык да косӧдджык кольлӧны коськӧм улӧ, сэсся кӧдзӧны сю. Гӧрӧм видзьяс вылын кӧдзаяс воӧ бура, весиг вынсьӧдтӧг (куйӧдавтӧг). Ойдлытӧм, васӧдджык да косьтӧм нюр видзьяс вылас вика воӧ шӧркодя 250−300 пуд десятина улысь, овлӧ 600 пуд. Бура жӧ воӧ куш зӧр либӧ шабді.

Агроном Щекин.