ПЫР НА ОДЫБСА МОЗ ЛИВКЙӦДЛӦ
Мужи сикт пуксьӧма ю бокӧ Урал-Из сайын Ямал-Ненеч кытшса Шурышкар районын, Салехард карсянь кыксё километр ылнаын. Позьӧ кывтны-катны Об ю кузя ӧдйӧ ветлан теплоходӧн, либӧ рӧспута кадӧ лэбны вертолётӧн. Мужиӧдз чорыд веркӧса туйыс абу на воӧма. Миян Кӧрткерӧс районса сиктъясысь сійӧ торъялӧ войвывса уна кывъя войтырӧн: сэні коми кындзи олӧны ханты, манси да ненеч.
Менӧ медъёна шензьӧдіс, мый сиктса вичко дорын лӧсьӧдӧмаӧсь коми культура керка, а вевт вылас пуктӧмаӧсь креста вичко юр. Тадзи артмӧма, вичко стрӧитігас тайӧ керкаыс сулалӧма нин да. Вичко юрсӧ вайӧмаӧсь, а пуктынысӧ некытчӧ. Со вичко кыпӧдігкостіыс и шуӧмаӧсь недыр кад кежлӧ пуктывны юрсӧ коми культура керка вылӧ. А сэсся и нэм кежлӧ сэтчӧ кольӧмаӧсь.
Мыйла ме казьтыла 2015 воӧ ас синмӧн аддзылӧм ылі сиктсӧ? А со мыйла: Из сайса Мужи сиктын олӧ-вылӧ миян землячка, Кӧрткерӧс районса Одыб сиктысь петлӧм нывбаба Анна Модестовна Балина (Ларукова). Сыкӧд ёртасям ӧтуввезйын во гӧгӧр нин. А неважӧн сэтчӧс культура керкаын Анна Модестовна горзӧма «Браво!» Инта районса Ярпияг грездысь воӧм сьылысьяслы. Сэки гижасьӧмным ёна ӧддзыліс: землячкаӧй ошйысис, мый видзӧдӧма-кывзӧма чужан муысь воӧм артистъяслысь мича коми сьыланкывъяссӧ, да ысталіс меным снимокъяс.
Тайӧ сиктас таво котыртлӧмаӧсь «Мой Шурышкарский» этнофорумлысь коймӧд фестиваль, кӧні петкӧдчӧмаӧсь Ямал-Ненеч кытшысь сьылан-йӧктан котыръяс да нэмӧвӧйся йӧзкостса кипом вӧчӧмтор мастеритысьяс. Комиысь сэтчӧ ветлӧма Зинаида Прокопьевна Попова юрнуӧдӧм улын «Ярпияночка» сьылан котыр. Изьватас-коми мича сарапанъясӧн найӧ петкӧдлӧмаӧсь коми культура, сьылӧмаӧсь сцена вылын мукӧд воысьыскӧд тшӧтш. «Ямал-Медиа»телевидениеысь тӧдса корреспондент Анатолий Терентьевкӧд «Изьватас олэм» петасын варовитігӧн найӧ висьталісны, мый Урал-Из сайса войтыркӧд аддзысьлӧмыс зэв ёна воӧма сьӧлӧм выланыс. Торйӧн нин ханты да манси нывбабаяслӧн сёрни-сьыланыс да паськӧмыс шензьӧдӧма. Сэсся и сиктса йӧзлӧн бур да кыпыд оланруыс, кӧть эськӧ ярпиягсаяс моз жӧ войтырыс гырысь каръясысь ылынӧсь да туйтӧмӧсь. Ылысь воӧмаяслӧн быд сьыланкыв улӧ видзӧдысьясыс петалӧмаӧсь йӧктыны да ёна кекӧначасьӧмаӧсь.
Тайӧ жӧ сцена вылын мича коми сьыланкыв юргӧма Мужи сиктысь том нывкалӧн. Вӧлӧмкӧ, збодер артисткаыс Анна Модестовналӧн Полина внучкаыс. Анатолий Терентьевлӧн «Изьватас олэм» петасыс пансьӧ буретш Полиналӧн сьылӧм-петкӧдчӧмсянь.
Ӧтуввезйын «Кутшӧм смел нывка, мичаа сьылӧ комиӧн! Артистка, повтӧг кутӧ асьсӧ сцена вылын, молодеч! Внучкаыдлӧн, тыдалӧ, талант!»менам гижӧд улын Анна Модестовна пасйис: «Полина помаліс музыкальнӧй школаын йӧктан отделение, бура йӧктӧ и мичаа сьылӧ». Та бӧрын окота лои варовитны-сёрнитны анькӧд телефон пыр. Триньӧбтӧм бӧрын вомъёртӧй висьталіс, мый мунӧма шойччыны шоныд саридздорӧ, но пыр жӧ аддзис кад вочавидзны менам юалӧмъяс вылӧ.
— Анна Модестовна, кыдзи ті веськалінныд Ямал муӧ?
— Одыбын кӧкъямысӧд класс помалӧм бӧрын сиктса нывъёрт нуӧдіс-ышӧдіс мунны Салехард карӧ. Сэні пӧ, Войвылын, педучилищеын велӧдчӧм бӧрын уджалігӧн лоас ыджыд нажӧтка. Став экзаменсӧ ме сдайті «5» вылӧ, а нывъёртӧй эз вермы пырны велӧдчынысӧ. Сійӧ мӧдӧдчис бӧр гортлань, и ме сыкӧд тшӧтш. А училищеын велӧдысьяс шуисны, тэнад пӧ зэв бура артмас велӧдчӧмыс, да и челядькӧд уджыс тӧдса. Ме ӧд дас кык челядя семьяын вӧлі медыджыд да пыр нокси-дӧзьӧриті посни чой-вокӧс. Позьӧ шуны, пӧшти дась специалист, — серамбанӧн висьталіс Анна Модестовна Ылі Войвылын медводдза воськовъяс йывсьыс.
Варовитігӧн ясыда петкӧдчис, мый Анна Модестовна пыр на ливкйӧдлӧ одыбса моз, кӧть эськӧ ветымын витво нин олӧ-вылӧ изьватас коми да мукӧд финн-йӧгра войтыркӧд орччӧн. Менам шензьӧм-ошкӧм вылӧ сійӧ стӧчмӧдіс:
— Ме ӧд быд лун Вайберын сёрнита Агнюша чойкӧд. Сійӧ олӧ Кӧрткерӧс районса Калятыын. Челядьӧй комиӧн оз сёрнитны, сӧмын мыйсюрӧ гӧгӧрвоӧны. Радейтӧны сьывны комиӧн. Ачыд, Прокопий Валентинович, аддзылін видео пыр фестивальын Полина внучкалысь петкӧдчӧмсӧ.
Салехардын велӧдчӧмсӧ помалӧм бӧрын распределенньӧ серти Анна Модестовна веськалӧма Мужи сиктӧ да сэтчӧ и «сибдӧма». Кӧсйӧма уджавны кык во да бӧр мунны чужан сиктас, Одыбӧ. Тайӧ кадколастнас ӧтчыд и ветлӧма гортас недыр кежлӧ. Мария Ивановна мамыс да Модест Васильевич Ларуков батьыс вӧзйӧмаӧсь нылыслы бӧр мунны войвывса сиктӧ.
Диплома том воспитательлы медводдза лунсяньыс челядькӧд уджыс ёна воӧма сьӧлӧм вылас, сӧмын кӧсйӧма овны рӧдвужыскӧд орччӧн, отсавны мам-батьыслы кыпӧдны уна чой-воксӧ. Артмӧма мӧд ног. Трудкнижкаас пасйӧма: 33 во воспитателялӧма Мужи сиктса детсадйын. Пенсия вылас гортас абу жӧ пукавсьӧма. Велӧдчӧма вӧдитчыны наганӧн да вит во охранникалӧма сиктса банкын.
— Олӧмбыд тшӧкыда казьтыла батьӧс, войнавывса ветеранлысь смеллунсӧ, — висьталіс ань. — Модест Васильевич Ларуков став война восӧ дорйис вӧрӧгысь Чужан му, Победаӧн воис Вена да Будапешт каръясӧдз. Вылӧ донъяла сылысь чужан кывйӧн сьӧлӧмсяньыс, кужӧмӧн вӧдитчӧмсӧ.
Со мый гижис Анна Модестовна аслас челядьдырся кад йылысь: «Война бӧрын ми медводз олім Одыб сиктгӧгӧрса спецпосёлокъясын. Бать бригадираліс лесопунктын, кӧні сиктсаяскӧд ӧтвылысь уджалісны-мырсисны вайӧдӧм немечьяс да мукӧд кывъя войтыр. И ставныскӧд шаня-бура уджаліс, кужӧмӧн веськӧдліс да, вӧр пӧрӧдан да кыскалан наряд-заданньӧсӧ век тыртлісны. Война вылын ёна доймалӧм вӧсна батьӧ водз кувсис, колис мамӧс ӧтнассӧ уна челядьӧн.
Пыр юрын батьӧлӧн висьталӧмыс, кыдзи война вылын ӧти разведка дырйи сылы отсалӧма чужан кывйыс. Финляндиякӧд граница бердын вӧрӧглы паныд кутчысьӧмаӧсь уна кывъя войтыр: коми, перым-коми, украинеч, татарин да белорус. Заданньӧ вылӧ мунігӧн вӧрбокса керкаӧ пыралӧмаӧсь юасьны, но ӧта-мӧднысӧ гӧгӧрвотӧм вӧсна сёрниыс абу артмӧма.
Неуна чӧв-лӧнь бӧрын батьӧ варовитӧмсӧ выльысь панӧма «нянь» кывсянь, тшыгӧн воысьяслы сылӧн кӧрыс ёна чӧскыд кажитчӧма да. Сэки кӧзяиныс вӧлисти нюмдас да индас нянь вылӧ: вӧлӧмкӧ, керкаас олысьясыс вепсъяс. Найӧ неуна гӧгӧрвоасны батьӧлысь сёрнисӧ да отсаласны могмӧдны военнӧй заданньӧсӧ.
Тайӧ аддзысьлӧм йылысь паметь пыдди батьӧ вайис вепс керкаса кӧзяинлысь козин — табак видзан кисет, кӧть эськӧ ачыс эз шпуткы. Став разведчиксӧ, и менсьым батьӧс, сэсся ошкӧмаӧсь-наградитӧмаӧсь бур да колана юӧрысь. Чайта, тайӧ лоӧмторсӧ миянлы, челядьлы, пыр колӧ кутны паметьын и водзӧ юӧртны внук-внучкалы асланым герой, шань бать йылысь.
Сылӧн война кадся сьӧкыд да повтӧм туй вылас индӧны медальясыс: «За взятие Вены», «За победу над Германией в ВОВ 1941–1945 г. г.», «За победу над Японией».
Анна Модестовна Балиналысь рочӧн тайӧ юӧрсӧ йӧзӧдӧма Одыб да Мужи сиктъясса библиотекаясын.
Земляккӧд тӧдмасьӧмыс сетӧ меным позянлун гижны, мый сылӧн йӧз дінӧ шаня да лабутнӧя сибӧдчӧмыс вуджӧма-йиджӧма батьсяньыс, мывкыдлуныс да челядь дорӧ муслуныс, мыйӧн ӧні юксьӧ внук-внучкаыскӧд, — мамсяньыс.
Ямал муын Анна Модестовна да Юрий Прокопьевич Балин гозъялӧн чужӧмаӧсь-быдмӧмаӧсь вит ныла-пиа, даналысь рӧдсӧ водзӧ нуӧдӧны дас внук-внучка. Наградитӧмаӧсь «Материнская слава», «Ветеран Ямала» медальясӧн, ведомствоса уна Почёт грамотаӧн.
— Юрий Прокопьевич верӧсӧй томдырсяньыс пенсияӧдз пыр уджаліс киномеханикӧн, вӧчис сиктын зэв колана удж. Ме моз жӧ зэв ёна радейтӧ челядьӧс, — тӧдчӧдіс Анна Модестовна. — Бать-мам вылӧ видзӧдӧмӧн быдтасъясным велӧдчисны водзӧ, босьтісны колана специальносьтъяс. Куимнан нывным — вылыс тшупӧда образованиеаӧсь, зонъяслӧн — вылыс да шӧр специальнӧй. Ӧти внучка велӧдчис Сыктывкарын да ӧні уджалӧ гортын роч кыв да литература велӧдысьӧн, мӧд внук велӧдчӧ Омск карын фельдшерӧ. Полина внучканым помаліс кӧкъямысӧд класс.
«ВКонтактеын» лист бокысь уна пӧлӧс снимок да окотапырысь лыддяна юӧръяс, сэсся и ӧта-мӧд костын веськыд сёрниыс бура петкӧдлӧны Анна Модестовналысь збодерлунсӧ. Тӧдчӧ:сійӧ зэв водзмӧстчысь морт, бергӧдӧ общественнӧй удж, волонтёралӧ, ас коддьӧм ёртъясыскӧд ветлывлӧ орчча посёлокъясӧ. Кӧть эськӧ и туйыс босьтӧ уна кад, ӧд гожӧм-арын колӧ мунны пыжӧн либӧ катерӧн, а тӧвнас — «буранӧн». «Сударушка» сьылан котырын ливкйӧдлӧ-сьылӧ некымын дас во, коми культура керкаын петкӧдлӧ изьватас-коми сарапанъяслысь аслыспӧлӧс мичлунсӧ. Таво гожӧм Изсайса котыркӧд волӧма Изьваӧ «Луд» гаж вылӧ.
Томдырсяньыс вӧр-ва радейтӧмыс восьтӧма аньлы быдмӧгъяслысь гусятор: кыдзи позьӧ наӧн бурдӧдчыны уна сикас нёрпалӧмысь. Анна Модестовна тӧдӧ, вӧр-ва озырлун-турунысь мый позьӧ ӧктыны-заптыны Ямалса кузь тӧв кежлӧ да сэсся сійӧс колана ног пӧжӧмӧн юктӧдны и челядьӧс, и верстьӧӧс, и олӧмаӧс уна пӧлӧс висьӧмысь. Пывсян корӧсь вӧчигӧн кыдз дорӧ сідзжӧ тэчӧ-пукталӧ турун-быдмӧг. Тадзсӧ пӧ и кӧрыс чӧскыдджык.
— Ставыс тайӧ сетӧ мортлы олан вын да аскиа лунӧ бур видзӧдлас, — висьталіс меным телефон пыр вомъёртӧй.
Кӧрткерӧс районын олысь томджык чой-вокыс: Владимир — Нёбдінын, Агния — Приозёрнӧйын, Ольга — Кӧрткерӧсын, тавося августын мӧдӧдчӧны ветлыны ыджыд чой дорас аддзысьлыны да чолӧмавны ыджыд юбилейӧн.
Август 23 лунӧ Анна Модестовналы тырӧ 75 арӧс. Сиам аньлы шуд да зумыд дзоньвидзалун, да мед и водзӧ мича дзоридз моз козьналас матыссаыслы да ёртъясыслы долыдлун!
