СЁ КЫЗЬ ВО МЫСТИ НАЛИМОВКӦД «ПАНЫДАСЬЛІ»
Уна ветліг-мунігад пыр нин мыйкӧ выльтор аддзылан да тӧдмалан. Поездын либӧ автобусын мунігӧн орччӧн пукалысьяскӧд варовитігӧн менсьым тшӧкыда юавлӧны: тэ журналист? Вочавидзла: да, неуна гижышта. Сы бӧрын сёрни ыззьӧ-паськалӧ. Йӧзыс векджык висьталӧны-норасьӧны ичӧт нажӧтка да пенсия вылӧ, уджыд пӧ абу, туйясыд некытчӧ шогмытӧмӧсь... И со гортӧ вои да бара босьтчи гижны газетӧ, мый воис сьӧлӧм вылӧ бӧръя ветлігӧн.
Кос му тӧлысьӧ вежон чӧж ветлі-сёрниті Удомля карса организацияясын. Йӧзкост ремеслӧ керкаын тӧдмалі карса киподтуя йӧз йылысь. Любуйтчи налӧн выставкаӧн. Удомляыс Тверь обласьтын тӧдчана места. Сэні уджалӧ, сетӧ югыд би Калининскӧй атомнӧй электростанция. Озыр промышленносьта Удомля кар кыпыд да мича, выль стрӧйбаяса да паськыд гажа уличаяса.
Бӧръя луннас районса культура керкаын аслам вомъёртъяслысь юалі, мыйӧн нӧ Удомляныс торъялӧ Россияса мукӧд карысь? Сьӧлӧмсяньыс висьталісны Василий Андреев йылысь. Елена Ткачёва, культура керкаас юкӧнӧн веськӧдлысь, да Денис Холявко, музыка юкӧнӧн веськӧдлысь, унатор тӧдӧны став мирын нималысь морт йылысь. Ӧта-мӧдсӧ вежӧмӧн юӧртісны, Василий Андреев пӧ чужлӧма 1861-ӧд воын Бежецк карын. Роч муын медводдзаяс лыдын лӧсьӧдлӧма йӧзкост музыкальнӧй струннӧй инструментъясӧн ворсысьяслысь котыр. И таӧн пуктӧма ыджыд пай Россияса музыкальнӧй олӧмӧ. Инструментъяссӧ (балалайка, домра да сідз водзӧ) оркестрлы дасьтылӧма Семён Налимов. Сійӧ пӧ кыськӧ Ылі Войвылысь, Коми-Зыряна крайысь, Тверь губернияад волӧма.
Налимов йылысь кылӧм бӧрын ме пыр и ошйыси — ме ӧд сэтысь жӧ вои тіян дорӧ, Коми Республикаысь. Сідзкӧ пӧ, Семён Налимовыс нималана земляк и тіян, и миян тшӧтш, — кывкӧрталісны менам выль ёртъяс. Да, мися, Комиын ми сідзжӧ вылӧ донъялам Налимовӧс кыдзи киподтуя мортӧс, балалайка вӧчалысь мастерӧс.
Та бӧрын сёрниным бура шлывгӧмӧн муніс водзӧ. Кыськӧ кудйысь кыскисны Людмила Смирновалысь «Приют спокойствия, трудов и вдохновения» небӧг (петавлӧма 2012-ӧд воын). Сійӧс сиӧма маэстро Василий Андреевлы. Но Елена Ткачёва и книгатӧгыс ставсӧ бура тӧдӧ. Висьталіс, С. Налимов пӧ чужлӧма Выльгортын 1857 воын февраль 1-ӧд лунӧ. Армия бӧрас 1885-ӧд вося апрельын Петербургӧ бурджык олӧм корсьӧм могысь поездын мунігас сьӧмсӧ да став документсӧ сылысь гуӧмаӧсь лёк йӧз, и сійӧ петӧма Еремково станцияын. Сэні Семён Налимов корсьӧма-вӧчӧма киподтуя удж: улӧс-пызан дзоньталӧма, ӧшинь курич да шкапъяс серъясӧн мичмӧдӧма. Сиктса войтыр вылӧ донъялӧмаӧсь вӧчӧмторъяссӧ, мастер-«краснодеревщикӧн» нимтасны. Сы йылысь тӧдмалас и музыкант В. Андреев да корас аслас чертёжъяс серти видлыны балалайка вӧчны. Налимовӧн вӧчӧм медводдза балалайка воас сьӧлӧм вылас В. Андреевлы, ошкас вӧчысьӧс да корас ас ордас Марьино сиктӧ. Книгаын гижӧд серти, тайӧ вӧлӧма 1894–1895 воясӧ. Тасянь пӧ В. Андреевлӧн олӧмын помасьӧма «доналимовскӧй» кадколастыс! Кувтӧдзыс кык творческӧй морт сэсся абу и торъявлӧмаӧсь. Налӧн ӧтувъя уджлы книгаас сиӧма дзонь юкӧн.
Марьиноын С. Налимов кыпӧдӧма аслыс керка да мастерскӧй, сэсся 1897-ӧд вося январын гӧтрасьӧма Варвара Леонтьевна Дикарёвакӧд. Сійӧ воас жӧ том гозъя волӧмаӧсь Комиӧ. Сы бӧрын Марьиноын миян земляк «юрнас пырӧдчас» радейтана уджӧ. Вӧчалас, и видласны ворсны, медым шыладъяссӧ тӧдмавны, и домра-пикколо, свиристель, флейта (ми Комиын Семён Налимовӧс тӧдам сӧмын мастер-балалаечникӧн). Мастер видлалӧма уна сикас пу, медым эськӧ бурджык шылада инструмент артмис. Сьӧм абутӧм вӧсна инструмент вӧчӧм могысь В. Андреевлӧн керкаысь босьтлӧмаӧсь весиг ӧшинь да ӧдзӧс куричьяс, найӧ вӧлӧмаӧсь «волнистӧй» клёнысь. Вӧрысь мастер корсялӧма быдсяма быдмӧг: камышысь вӧчалӧма чипсан, жалейка да свирель. Буксанлы лӧсялӧма липа, кыдз пу да тусяпу. Семён Налимов абу сӧмын киӧн вӧчасьӧма, а нӧшта и сиктса вичко хорын крам праздникъяс дырйи сьывлӧма.
1900-ӧд воын В. Андреев отсӧгӧн Налимовӧн вӧчӧм инструментъяссӧ медводдзаысь петкӧдлӧмаӧсь Парижын ставмирса выставка вылын. Сэні зэв вылӧ донъялӧмаӧсь коми мастерлысь уджъяссӧ. Василий Андреевлы вичмӧма зарни, Семён Налимовлы — ыргӧн медаль. Мӧдысь С. Налимов петкӧдлӧма ассьыс киподтуя уджсӧ Петербургын 1906–1907 воясӧ «Музыкальный мир» выставка вылын да бара жӧ вайӧма гортас дона медальяс. Андреевлӧн оркестрыд ворслӧма налимовскӧй балалайкаяснад Германияын, Англияын, Францияын, Канадаын, Америкаын, Россияса уна пельӧсын.
«Правительственный вестник» газетлӧн 1915 вося май 6-ӧд лунся номерын гижлӧмаӧсь: «С. Налимовлы сетӧма «За усердие» гижӧда зарни медаль». Удомля районысь краеведъяс ӧні уджалӧны-мырсьӧны, медым С. И. Налимовӧс пасъясны карса Почёт книгаӧ да сетасны «Почётный гражданин Удомельского района» ним. С. Налимов вӧчӧма 200 сайӧ шылада инструмент, на пиысь талун на эм 46 ворсантор. Быдын гижӧма: «Вӧчӧма С. И. Налимов В. В. Андреев юрнуӧдӧм улын. Марьино-Андреевское сикт». Быд инструментын эм номер да 1895-ӧдсянь 1915-ӧд воӧдз дата. 1916-ӧд воын С. Налимов чорыда висьӧм бӧрын кувсьӧма Петроградса больничаын, гуалӧмаӧсь сійӧс Волково шойнаӧ.
Удомляса культураын уджалысьяс пыр на ошкӧны С. Налимовӧс шылада инструментъяс вӧчӧмысь. Водзӧ нуӧдӧны сылысь творчествосӧ. Уна во нин уджалӧ Светлана Бочарова юрнуӧдӧм улын шылада инструментъяслӧн «Заигрыш» ансамбль, баянӧн сэні ворсӧ Денис Холявко. Тӧдӧны ылі карын, мый Комиын сувтӧдӧмаӧсь Семён Налимовлы памятник, мый Сыктывкарын эм «Балалайка» ансамбль да Выльгортын музыкальнӧй школа. Налы сетӧма С. Налимовлысь ним. Удомляса норасисны, сьӧм абутӧм вӧсна пӧ некыдзи оз вермыны волыны С. Налимовлӧн чужан сиктӧ да пыдісянь тӧдмасьны коми культураӧн. А зэв жӧ пӧ эськӧ окота вӧчны тайӧс да.
Со татшӧм сёрни артмис менам таӧдз тӧдтӧм на йӧзкӧд. Аддзим сёрнитантор — балалайка, и сійӧ йитіс ыджыд Россиялысь кык регион. Сідзкӧ, ме ветлӧдлі сэті, кӧні сё кызь во сайын пожӧма-липаа пуяс костын Семён Налимов апалӧма сӧстӧм сынӧдсӧ. Вомъёртъяс отсалісны меным корсьны казьтыштӧм нин книга, сійӧс ме вайи да козьналі Выльгортса краеведческӧй музейлы.
