ВОЙВЫЛЫН ОЛӦМСӦ КОЛӦ БУРМӦДНЫ
Тавося тувсов серпасыс ёна торъялӧ мукӧд восяысь: йӧзсянь да кельыдлӧз экрансянь сӧмын и кылан ылі муясысь воӧм коронавирус висьӧм йылысь сёрни-басни. И сы кості ог аддзӧй лунъюгыдлысь нюжалӧмсӧ, чорыд чарӧма вӧр бокъяслысь мичлунсӧ. Сэтшӧма чабыртіс йӧзсӧ лёк висьӧм йылысь юӧрыс.
Но вай ог сетчӧй лёкыслы, окота висьталыштны газет лыддьысьяслы и бур йывсьыс. Та пӧрйӧ гижа Войвылын олысьяслы инмысь гырысь чинаяслӧн кывкутана удж йылысь.
Коми Республикасянь сенатор, Федерация Сӧветын сьӧм овмӧс кузя комиссияӧ пырысь Дмитрий Шатохинкӧд бӧръяысьсӧ сёрнитлі ӧкмыс тӧлысь сайын. Сенатор сэки висьтавліс, шӧр могӧй пӧ корсьны-вайны радейтана республикаӧ федеральнӧй кудйысь унджык сьӧм. Ӧні жӧ медводз юалі, дыр-ӧ на висьӧмыс йӧзсӧ падмӧдны кутас.
— Пандемия да такӧд тшӧтш кризис... Збыльысь, чорыда тайӧ мӧрччӧ йӧзыслы. Но, чайта, ӧтвылысь вермам венны сьӧкыдлунъяссӧ. Олӧмыс ӧд водзӧ мунӧ, и талун колӧ мӧвпавны да дасьтысьны вӧчны зумыд воськовъяс Войвывнымӧс сӧвмӧдӧм могысь, — вочавидзис Дмитрий Александрович.
— Ті нуӧданныд «Таланты Арктики. Дети» уджтас. Сійӧ шымыртӧ войвывса регионъясысь енбиа челядьӧс. Кыдзи сійӧ пӧртсьӧ олӧмӧ?
— Кольӧмвося август тӧлысьӧ Анапа карын шоныд саридз дорын шойччис Россияса войвыв регионъясысь сё ветымын ныв-зон, на пиысь кызьӧн — Воркутаысь, Усинскысь, Изьваысь да Кулӧмдінысь. Ставныслы налы мойвиис дас нёль лунӧн бура гожйӧдчыны, купайтчыны да нӧшта тӧдмавны уна сикас войтырлӧн культураысь, странаса войвыв юкӧнъяслӧн историяысь да ыджыд чинаяслӧн кывкутана уджысь выльторъяс. Челядькӧд творческӧй уджсӧ нуӧдісны «Первый канал» телекомпанияын зільысьяс. Псковысь да Мурманскысь ныв-зон бур боксянь торъялісны мукӧдысь, и найӧс корлісны Москваӧ, кӧні томулов тӧдмасисны Федерацияса Сӧветлӧн уджӧн.
Ме ачым аддзысьлі Комиысь челядькӧд. Пані сёрнисӧ комиӧн. Кулӧмдінсаӧс шензьӧдіс, мый ме, Москваысь воӧм морт, варовита комиӧн да тӧда Пожӧг сикт. Ме висьталі налы чужан республика, тані олысь пыдди пуктана йӧз, тшӧтш и Питирим Сорокин да Раиса Сметанина йылысь. Чуймӧдіс менӧ, вӧлӧмкӧ, том войтыр омӧля тӧдӧны мир пасьта нималысь землякъясӧс, этша кывлӧмаӧсь и Комиын мупытшкӧсса озырлунъяс йылысь.
Таво бара жӧ кӧсъям водзӧ нуӧдны тайӧ уджтассӧ. Шойччан кадсӧ нюжӧдам кызь лунӧдз. Комиысь вермасны ветлыны сӧмын витӧн, и окота, медым веськалісны сэтчӧ енбиа челядь, кодъяс бур боксянь петкӧдлісны нин асьнысӧ сьылӧм-йӧктӧмын, чужан кыв тӧдӧмын, киподтуя уджын. Лача кута, мый национальнӧй политика министерство кывкутӧмӧн бӧръяс ныв-зонмӧс, да найӧ тырвыйӧ петкӧдласны тшӧтшъяясыслы миян чужанінлысь войвывса мичлунсӧ.
Мӧвпалам, медым енбиа челядьлы тайӧ программаыс уджаліс во гӧгӧр, и медым лунвыв саридз дорӧ ветлысьяс гортаныс локтӧм бӧрын водзӧ сӧвмӧдісны творчествосӧ выльӧн босьтӧм тӧдӧмлунӧн нин.
— Дмитрий Александрович, кыдзи мунӧ Арктика зона паськӧдан уджыс?
— Арктикалӧн тӧдчанлуныс збыльысь ыджыд. Меным мукӧд сенаторкӧд ӧтув мойвиис уджавны Арктикаса сӧвет котырын, и ми вӧзъям паськӧдны Арктикалысь границаяссӧ. Тайӧ уджас шымыртӧма Россияса став федеральнӧй ведомствосӧ. Сӧмын тавося февральын лои вынсьӧдӧма войвылын предпринимательство сӧвмӧдӧм йылысь нёль оланпас. Ме чайта, медводз колӧ отсавны ас вылӧ уджалысьяслы. Казьтышта, Арктика кытшӧ пырӧны Мурманск обласьт, Ненеч, Чукотка да Ямало-Ненеч автономия кытшъяс, Карелия, Красноярск крайысь Норильск кар, Архангельск обласьтысь ӧткымын муниципалитет, Якутияысь некымын улус, Вой саридзса діяс. Комиысь тайӧ зонаас веськалісны Воркута да сэтчӧс матігӧгӧр посёлокъяс. Миян ӧні могным — паськӧдны Арктикалысь границасӧ лунвывлань, мед сэтчӧ веськалісны тшӧтш Инта, Усинск каръяс, Чилимдін район. Миян водзмӧстчӧмӧн та йылысь сёрниыс вӧлі уна министерствоын нин. Та йылысь индӧд бала кольӧм во видлаліс Россияса сьӧм овмӧс министерство, а регыд лоӧ вынсьӧдӧма торъя оланпас. Нӧшта колӧ паськӧдны тані олысь войтырлы кокньӧдъяс, медым йӧзыслӧн олӧмыс лоис бурджык. Медым войтырыс эз мунны татысь лунвыв регионъясӧ, медым позис корны татчӧ бур тӧдӧмлун-сяма том специалистъясӧс.
Войвыв да асыввыв регионъяс кузя федеральнӧй министерство бердын уджалӧ Арктикаса сӧвет. Сылӧн шӧр могыс — лӧсьӧдны-дасьтыны Арктика водзӧ сӧвмӧдан туйвизьяс. Сӧветыс кутас нуӧдны государстволысь нырвизь, сылӧн нырщикалӧм улын войвывса регионъясын пондасны уджавны предприниматель-резидентъяс, кодъяслӧн эм позянлун пуктыны ас уджӧ дас миллион шайтысь оз этшаджык да корсьны-кыскыны содтӧд сьӧм-инвестиция. Войвылын олысь войтырӧс сёян-юанӧн да быдлунъя мукӧд коланаторйӧн могмӧдысьяслы вичмӧдасны вот мынтігӧн кокньӧдъяс. Кор эм татшӧм личӧдыс, дерт жӧ, предпринимательяс окотапырысьджык локтасны уджавны войвылӧ.
Арктикаса сӧветын эмӧсь отрасль серти юкӧнъяс. Меным вӧзйисны юрнуӧдны туй сӧвмӧдан юкӧнӧн. Тайӧ и Войвыв саридзса туй да сэті ветлысь флот, Войвывса кӧрт туй овмӧс, ичӧт да гырысь самолётъяслы аэродромъяс, юяс вомӧн посъяс, машинаӧн ветлан туйяс да мукӧд. Ми уджалам сы вылын, медым Арктикакӧд йитчӧм законъясын урчитны тайӧ туйяссӧ водзӧ сӧвмӧдны, индыны сэні вот мынтігӧн личӧдъяс.
Со «Лузалес» котырӧн лэдзӧм вӧр да сыысь вӧчӧм прӧдукция ӧні нуӧны медводз Балтика море дорӧ, сэсся Войвыв саридзьясті Японияӧ ли Кореяӧ. Вель кузь туйыс артмӧ, нунысӧ матӧ тӧлысь ковмӧ. А лоас кӧ Войвыв саридзті йи жуглӧмӧн бур туй, дас лунӧн позяс нуны. Колӧ и Коми Республикаті мунысь кӧрт туйсӧ водзӧ нюжӧдны асыв-войвывлань, петкӧдны саридз дорӧдз. Сэки и миян регион тшӧтш сӧвмас. Ӧні нин федеральнӧй сьӧмкудйысь вичмӧдӧны гырысь инвестицияяс Сосногорск да Ираёль станцияяс паськӧдӧм вылӧ. Ставсӧ тайӧс лоӧ пасйӧма и дасьтан законъяс балаясӧ.
Таво февраль 25 лунӧ туй сӧвмӧдан комиссиялӧн чукӧртчылігӧн шуим волыны Сыктывкарӧ, медым гӧгӧрбок донъявны Ухтасянь Печора кар пыр Ненеч кытшӧдз машинаӧн ветлан чорыд веркӧса туй вӧчан уджсӧ да артыштны, уна-ӧ сьӧм ковмас торйӧдны федеральнӧй сьӧмкудйысь сійӧс эштӧдӧм могысь.
— Ӧтуввезйысь лыдди, мый тіянлысь юасьӧны, кутшӧм пӧ аскиа луныс вӧр керкаяслӧн?
— Вӧралысьяслысь тайӧ майшасьӧмсӧ ме тшӧтш жӧ кута тӧд вылын. Страна пасьталаын вӧр керкаыс сё сюрсысь унджык. Дасьтӧма нин та йылысь федеральнӧй оланпас бала, а видлавны да вынсьӧдны сійӧс эз на артмы. Сэні индӧма, кыдзи кокньӧдны вӧралысьясӧс да чери кыйысьясӧс вӧрса да юбокса стрӧйбаяссӧ пасъяліг-регистрируйтігас.
— Аттьӧ, Дмитрий Александрович, мый кужӧмӧн сибӧдчанныд йӧзлӧн корӧмъяс дорӧ.
