ИЗЬВА ВОЖЫН
Мортлӧн олӧмыс ӧнӧдз на ёна йитчӧма вӧр-вакӧд да поводдякӧд, кӧть эськӧ и ошйысям выль технологияясӧ босьтчӧмӧн. Вермас лоны, кӧнкӧ технологияӧ пырӧдчӧмыс «вынаджык» поводдясьыс да оз торк йӧзлысь бур олӧмсӧ. А войвылын артмылӧ на и тадзи: таво гожӧмбыд оз вӧлӧм позь воӧдчыны машинаӧн Сосногорсксянь Изьва районса Койю да Том посёлокъясӧдз.
— Сёян-юансӧ Ухтасянь Изьва ю кузя пыжӧн ваялім, 200 километр ковмис новлыны, куимысь сӧвтчыны-ректысьны, — висьталіс меным вомъёртӧй, Том посёлокын вузасьысь.
Та вӧсна йӧзыслы сёян-юаныс донаджык лоис. Куим тӧлысь власьтбердса абу «нюжӧдӧмаӧсь кисӧ» матӧ сюрс квайтсё мортлы — верстьӧлы и, олӧмаяслы да челядьлы и. Шуасны, дерт, ми пӧ отсасим, петан туйяс корсим. Ӧні постӧм гожся туйыс лым улӧ саймовтчӧма. А Том да Койю посёлоксаяслы, а сідзжӧ Картаёль сиктсаяслы дона туйысь да дона сёян-юанысь сьӧмсӧ коді бергӧдас-компенсируйтас?
Районса да сиктса администрацияясӧн веськӧдлысьяслӧн пессьӧм-мырсьӧм бӧрын сӧмын августнас вӧлі вӧчӧма ичӧтик пос да восьтӧма «паськыд олӧмӧ» лёкиник туй. Тайӧс кывлӧм бӧрын арнас, ва гуранъяс кынмӧм мысти, ме, юркарын олысь, мӧдӧдчи Койюӧ да Томӧ.
Юркарын сизимсё шайта билет ньӧбим да пуксим Ухтаӧ мунысь автобусӧ. Здукӧн исковтім куимсё километрысь унджык туйкост. Сійӧ жӧ лунас Изьва юбокса сиктъясӧ сё квайтымын километрсӧ мунім вит да джын часӧн. Сё пасибӧ Сергей шоперлы, коді повтӧг нуис миянӧс джуджыд ва гуранъяса вӧрса туйӧд. Эз ло жаль сетны тайӧ туйкостсьыс сюрс кыксё шайт.
Сиктсаыдлӧн прӧст кадыс абу
Воӧм мысти пырысьтӧм-пыр пыралі лавкаӧ видзӧдлыны донъяс.
Джаджъясас быдтор эм. Варовиті Надежда вузасьыськӧд. Сійӧ и висьталіс меным: «Туй лӧсьӧдӧм бӧрын донъяссӧ бӧр чинтім. Кыдзи и важӧн, лавкаса пызан жырйын эм «долгӧвӧй книга», кытчӧ шочиника пасъявлам ним-вич налысь, кодъяс ньӧбасьӧны уджйӧзӧн. Воштысьны некытчӧ, тӧдам, урчитӧм лунӧ локтасны да мынтысясны».
Ыджыд сёрни артмис Том посёлокса администрациялӧн кык судтаа пу керкаын.
Водзвыв висьтасьлі да, менам воӧмӧй некодӧс эз шензьӧд, сӧмын юалісны: «Туйыс ёна дӧсадитіс?». Нюмъёвтӧмӧн вочавидзи, мый тӧді ӧд, кытчӧ локта да кутшӧм татчӧдз туйыс, а шоперкӧд орччӧн пукалігӧн любуйтчи вӧр-ванас да эг и мудз.
Сэсся мекӧд сёрниӧ пырӧдчис ю мӧдлапӧвса Картаёльысь Василий Александрович Кожевин, коді коймӧд во веськӧдлӧ тайӧ сикт-посёлокъяснас.
— «Ыджыд муӧ», орчча Сосногорскӧ да Ухтаӧ, машинаӧн ветлан туйыс матӧ быд во босьтӧ юралысьлӧн уджысь медуна кад. Гожӧмыс таво вӧлі сьӧкыд и меным, кывкутысьлы, и йӧзыслы. Асьныд мӧвпыштӧй, тані олӧ сюрс квайтсё морт. Бур, мый Картаёльын фермер овмӧсъясын скӧт видзӧны да могмӧдӧны орчча посёлоксаӧс йӧв-яйӧн. Вӧрӧн да пескӧн ноксьӧны-вӧдитчӧны нёль котырын, тьӧс-плака тшӧтш вӧчӧны, — висьталіс сійӧ. — Май 12 лунсянь августӧдз туйтӧг олім. А сійӧ мунӧ куим районӧд: Сосногорсксаті сизимдас километр, Ухтасаті дас кӧкъямыс да квайтымын кык асланым Изьвасаті. Сё квайтымын километрысь ас районса юкӧныс медбур. Отсӧгла быдлаӧ ковмыліс шыӧдчывны. Быд районса администрация республика тшӧт весьтӧ неуна сьӧмӧн могмӧдіс. Нӧшта «Единая Россия» ютырлӧн Изьваса юкӧн чуктӧдліс отсӧг. Аттьӧ Любовь Ивановна Терентьевалы, райадминистрацияӧн веськӧдлысьлы. Сійӧ унаысь воліс посёлокӧ, варовитіс йӧзкӧд, корис туй вӧчысьясӧс. Миян земляк, Сосногорскысь ас вылӧ уджалысь котырӧн веськӧдлысь Иван Николаевич Никулин отсаліс-вӧчис киссьӧм пос, лыааліс-мольӧдіс дас кык километр вӧрса туй. Нӧшта Койюса уличьясысь гуранъяссӧ тупкаліс. Йӧзыс ёна аттьӧалӧны сійӧс. Туй абутӧм вылӧ видзӧдтӧг сикт-посёлокъяс водзӧ сӧвмӧны. Со менам чужан Картаёльын том войтыр кыпӧдӧны выль керкаяс, быдтӧны челядьӧс, видзӧны-йывмӧдӧны пемӧсъясӧс. Сиктас артавсьӧ 80 мӧс да 70 вӧв. Пӧль-пӧчьясыс моз жӧ сэтчӧс йӧзыс ас уджӧн, ас видз-му овмӧсӧн олӧны. Томын тырвыйӧ уджалӧны школа, детсад, котельнӧй, клуб, пошта, лавкаяс, Сбербанклӧн юкӧн. Торйӧн пасъя: бурдӧдчанінын сетӧны висьысьяслы колана отсӧг. Воис том терапевт Нина Валерьевна Канева. Олӧма йӧз, больничаӧ волысьяс, ошкӧны врачӧс бур уджысь.
Та дорӧ содта, ачым пыралі больничаас да, «пызанӧ кабырӧн вачкалӧмӧн» пӧ дорйим бурдӧдчанінсӧ тупкӧмысь, — висьталісны еджыд халата войтыр, кор тӧдмалісны, мый сёрнисӧ лоӧ йӧзӧдӧма республикаса коми газетын.
— Медым лёк туй понда эз ло неминуча да рӧспута дырйи позис лэбавны, Койю бокын лӧсьӧдам вертолётлы пуксянін, — водзӧ сёрнитіс менам важся тӧдса, бур ёрт Василий Александрович. — Таво Людмила Ивановнакӧд ӧтвылысь дзоньталім Томын кык судтаа уна патераа олан керкалысь вевт, Картаёльса ФАП-ын дзоньтасян удж нуӧдім, школаын шоныд сетан тэчассӧ вежим-выльмӧдім, туйяс шыльӧдім. Район отсаліс босьтны катер, медым юсайса Картаёльысь быд лун вуджӧдны челядьӧс Том посёлокса шӧр школаӧ. Водзті кӧть кутшӧм поводдя дырйи пыжӧн вуджӧдчылім. «Народнӧй бюджет» проект збыльмӧдӧм вылӧ вичмӧдӧм сьӧм весьтӧ Томын лӧсьӧдім стадион да выльмӧдім спортоборудование. Ӧні позьӧ бура ворсны футболӧн да волейболӧн. Картаёльын вежим йӧзлы ветлан пу посъяс, Койюын шойччан паркын беседка да мича потшӧс сувтӧдім. Ёна отсасисны асшӧр уджалысь Валерий Владимирович Эйсмонт дорын зільысьяс. Сійӧ жӧ могмӧдіс тьӧс-плакаӧн. Сиктса олысьяс чукӧртісны колана сьӧмсьыс дас прӧчентсӧ, и чайта, бура пондасны вӧдитчыны-дӧзьӧритны вӧчӧмторъяснас. Гырысь могъяс эмӧсь и водзӧ вылӧ: Томын дзоньтавны быт да культура керкаяс, школаын выльмӧдны шоныд сетан трубаяс. Прӧст кадыс менам абу. Сиктад олігӧн гортгӧгӧрса уджыд тырмӧ и. Гӧтыркӧд быдтам куим нылӧс, ставныс велӧдчӧны.
Паськыд олӧмӧ петны дасьтӧны
Томса шӧр школаын меным мойвиис аддзысьлыны да варовитны ӧтпырйӧ кык директоркӧд. Татьяна Васильевна Глущенко, литература велӧдысь, директоравлӧма 1984-1992 воясӧ. Стӧч сэки, кор ме ачым 1983-1984 воясӧ уджавлі Изьваса фильмотекаын. Могмӧдлім велӧдчан киноӧн Изьва да Чилимдін районъясса школаяс.
Тӧдса мортлы моз Татьяна Васильевна висьталіс: «Сэки кык сменаӧн велӧдлім, челядьыс вӧлі 453, сё кызьыс, Койюысь да Картаёльысь, школабердса интернатын олісны. Ме ӧні тшӧкыда волывла школаӧ. Аддза, мый унатор вежсьӧма, компьютеръясӧн вӧдитчӧны.
Велӧдысьяслӧн кабалаа уджыс вывті уна лоӧма, челядькӧд орччӧн пукалӧмӧн-варовитӧмӧн некор налы уджавны-рӧбитнысӧ».
Ӧнія директорыс Татьяна Григорьевна Филиппова Картаёльысь, 1987 воын помавлӧма КГПИ-ын физико-математическӧй факультет. Сэксянь пыр велӧдӧ информатика. 2016 восянь директоралӧ.
— Миян школаын таво велӧдчӧ ӧкмысдас куим ныв-зон. Школа бердӧ нӧшта сибӧдісны Томса да Картаёльса детсадъяс, кытчӧ волӧ ветымын кагук, — висьталіс сійӧ. — Гӧгӧрвоанныд асьныд, кутшӧм кывкутана ӧні школаӧн веськӧдлысьлӧн уджыс. Вывті уна контролируйтысьыс, ӧтарӧ отчёт корӧны. Республикаса минобразысь бӧръяысьсӧ 2016 воын татчӧ волісны. Связьыс омӧлиник, интернетсӧ кыйлам спутник пыр. А школаын велӧдысь котырыс бур, колана ног сетӧны челядьлы зумыд тӧдӧмлун, и найӧ сэсся водзӧ велӧдчӧны вузъясын. Дас ӧти велӧдысь, миян котырысь джынйыс — асланым школаса быдтасъяс. Коми кыв велӧдам кыдзи государственнӧй. Ог соссьы, мый сьӧкыда панім тайӧ уджсӧ, вель ёна ковмис уджавны-мырсьыны мам-батькӧд.
Збыльвылӧ, кольӧм нэмся кӧкъямысдасӧд воясӧ Томын грымакыліс вӧр пӧрӧдан водзмӧстчысь леспромхоз, посёлокыс сӧвмис. Сӧвет кадӧ Томӧ волісны уджавны уна сикас кывъя войтыр, унаӧн олӧны и ӧні на. Та понда посёлокын ёнджыкасӧ кылӧ роч сёрни.
Татьяна Григорьевнакӧд варовитӧмыс менӧ бур боксянь шензьӧдіс. Бӧръя кадас уна дас школаӧ волі, а татшӧмсӧ эг на аддзыв.
Вомъёртӧй висьталіс, ме пӧ некымын во нин гырысь классъясын велӧдчысьяскӧд нуӧда «Верстьӧ олӧмын менам оланін» туясян удж.
Каникул дырйи пӧ ныв-зон ветлывлӧны республикаса да странаса каръясӧ, быдлаын чукӧртӧны стрӧитчан компанияяс йылысь юӧр.
Ми пӧ велӧдчам накӧд банкысь босьтны ипотека-кредит, дасьтыны та могысь колана кабалаяс. Тӧдӧмлуннас пӧ найӧ и бать-мамыскӧд юксьӧны.
Ассянь содта та дорӧ. Быдмысь войтырӧс асшӧр олӧмӧ петны дасьтігӧн оз сӧмын семья лӧсьӧдӧм да пусьӧм-пӧжасьӧм, но и Татьяна Григорьевна Филиппова моз колӧ оланін кыпӧдӧм-ньӧбӧм йылысь сёрнитны. Таысь ме ошка сійӧс да вӧзъя паськӧдны сылысь бур опытсӧ мукӧд школаын.
Выль видзӧдласӧн
Лун-мӧд мысти бӧр мунӧм могысь ми куимӧн — туйӧ мӧдӧдчысьяс — виччысим берег дорын мотора пыж. Но Изьва сиктӧ кывтны эз артмы, войнас ёна кӧдздӧдлӧма-лымъялӧма да, моторыс кынмалӧма. Нопъясӧн бӧр ковмис кайны сиктӧ.
Николай Николаевич Каневлӧн керкаыс сулалӧ ю дорын. Сэсянь ылӧдз тыдалӧ Изьва юлӧн шонді водзын дзирдалысь ва веркӧсыс. Николай Николаевич Зинаида Юльевна гӧтырыскӧд школаын уджавлӧмаӧсь, кыкнанныслӧн велӧдан стажыс матӧ нелямын воӧн.
Мывкыд да шань сьӧлӧма войтыр мӧдысь нин менӧ, туй выв мортӧс, сибӧдлісны шоныд керкаас. Ёна и варовитім школаын велӧдӧм да зэра гожӧм йылысь, телевизор пыр политика висьталӧмсӧ «йирим», Изьва районын вежсьӧмъяссӧ лыддьӧдлім. Сёрнитім и асланым челядь йылысь.
Сійӧ жӧ лунас мойвиис пӧпуттьӧ машинаӧн да сюрс кыксё шайт мынтӧмӧн воӧдчыны Ираёль станцияӧдз, а сэсянь Красноборӧдз, Діюрӧдз да Щельяюрӧдз чорыд веркӧса туй вывті нин шлывгим.
Машинаын пукалігӧн паметьӧ усис 1979 во, кор ме медводдзаысь волі неыджыд Діюр грездӧ. Колис кад, Изьваті кывтіс уна сӧдз ва, ёна вежсис коми сиктъясын олӧмыс.
Діюр паськалӧма вӧрланьыс, сэні кыптӧмаӧсь выль керкаяс. «Изьва» овмӧсысь сьӧм кузя директор Станислав Николаевич Ульныров локтӧма Діюрӧ овны-уджавны Ухтаысь.
— Соссьытӧг шуа: карын олігӧн чайтлі, мый ылі сиктъясад туйясыс няйтӧсь, рытъяснас уличаясыс пемыдӧсь, том йӧзыс этша, — висьталіс сійӧ. — А Діюрӧ вои да, сійӧ шензьӧдіс менӧ чорыд веркӧса туйӧн, выль школаӧн — гашкӧ, карса велӧдчанінъясысь на сійӧ бурджык. Бура уджалӧ тані интернет. Менам уджъёртъясӧй — сиктса том войтыр. На вылӧ видзӧдӧмӧн мӧвпышті кыпӧдны пу керка. Думайта лӧсьӧдны вӧвъясӧс да восьтыны неыджыд фермер овмӧс. Аттьӧ Олег Михайлович Терентьевлы, коді отсаліс меным выль синмӧн видзӧдлыны ӧнія сикт вылӧ.
