ОТСАВНЫ НАЛЫ, КОДЪЯС УДЖАЛӦНЫ
Гожӧм да медводдза арся тӧлысь — кӧрым заптан кад. Тырвыйӧ да бур турун-силос кӧ дасьтан — кузь тӧвбыд пызан вылад йӧв и яй лоас.
А таво гожӧмыс зэра вӧлі, турун заптысьяслы шонді мыччысьліс гежӧда. Медым тӧдмавны, кыдзи страдуйтӧны видз-му вылын уджалысьяс, шыасьлі ӧткымын овмӧсӧн веськӧдлысь дорӧ: «Нившера» котырысь Татьяна Васильевна Ларуковакӧд варовиті «Звени коса» гаж дырйи, «Петруньскоеысь» Геннадий Мисаилович Хозяиновлысь телепон пыр юаси. А Изьва районса овмӧсъяс йылысь паськыд сёрни вӧлі Коми Республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь, видз-му овмӧсса министр Анатолий Пантелеймонович Князевкӧд.
Мыйла накӧд? Одыб — менам чужанін, сэтчӧс овмӧсын мамӧй комын куим во мырсис-уджаліс трактористӧн. Петрунь сикт — гӧтырлӧн чужанін. Изьваын жӧ ми, гозъя, Коми пединститут помалӧм бӧрын учителявлім сэтчӧс школаясын. Та вӧсна Коми мулӧн тайӧ пельӧсъясыс меным донаӧсь.
Министр Анатолий Князев дорӧ шыаси дзик ӧти юалӧмӧн: кыдзи зэра гожӧмӧ овмӧсъясын заптісны турун? А варов да аслас «епархияысь» ставсӧ бура тӧдысь Анатолий Пантелеймонович веськыда висьтасис сиктъясӧ ветлӧм, сэні аддзысьлӧмъяс йылысь, юксис локтан вояс кежлӧ тӧжд-мӧвпъясӧн. Ми сыкӧд кыкнанным сиктысь петӧмаяс, а тӧдмасьлім кык во сайын Якутскын «Кӧр видзысьлӧн лун» гаж дырйи. Гашкӧ, и та вӧсна тшӧтш сёрниным миян бура артмис.
Страдаыд — кыпыд гаж
— Ытшкысьяслысь гаж котыртан мӧвпыс миян чужис ветеранъяслӧн сӧветын водзмӧстчысьяскӧд. Сэки эг весиг мӧвпыштны вермӧй, мый турун ытшкан ордйысьӧмыс воас сьӧлӧм вылас и мукӧд сиктын олысьяслы, паськалас район пасьтала. А кӧсйылім нуӧдны сӧмын ас сиктын, медым видзны пӧль-пӧчлысь турун пуктан оласногсӧ, ӧд важӧн став семьяӧн, уна кӧлуйӧн да кук-мӧскӧн ветлісны видз вылад. Тайӧ гажыс бур боксянь петкӧдлӧ том войтырлы видз-му овмӧсын уджсӧ. Коймӧд во нин гажсӧ нуӧдам. Таво со волісны кӧрткерӧссаяс, мордінсаяс, висерсаяс, зулӧбсаяс, ыджыдвидзсаяс, шойнатысаяс, юркарсаяс, — висьталіс Татьяна Васильевна Ларукова.
Ме ачым юркарсянь ветлі чужан сиктӧ, петкӧдлі гӧрбуша косаӧн ытшкӧм кузя мастер-класс. Ми челядьдырсянь гырысьяскӧд тшӧтш сӧмын сыӧн ытшкылім-заптім тӧв кежлӧ турунтӧ.
Водзӧ сёрнитігӧн юалі Татьяна Васильевналысь:
— Пыр кылам, мый государство отсасьӧ видз-му овмӧслы. А тіян овмӧсын кутшӧмӧсь вежсьӧмъясыс?
— Медым сӧвмӧдны видз-му овмӧс, государствосянь ичӧтик отсӧгнад ылӧ он мун. Республикаын миян юкӧнлы сетӧны сӧмын ӧти миллиард шайт — войвывса видз-му овмӧсыдлы тайӧ зэв этша. Министр гӧгӧрвоӧ миянӧс, тӧдӧ, мый 19 шайта литр йӧв вылад нинӧм стрӧитны ни сӧвмӧдны он вермы, да сетӧ колана отсӧг. А специалистъяслы колӧ тшӧкыдджыка волыны видз-му предприятиеясӧ. Ме чайта, колӧ корсьны-аддзыны инвесторъясӧс, кодъяс асьныс кӧсйӧны водзӧ кыпӧдны видз-му овмӧстӧ. Мӧвпалам паськӧдчыны, и та вӧсна миянлы колӧ выль скӧт карта, бӧръясӧ кыпӧдлім квайт во сайын. Инвестор отсӧгӧн дасьтам нин нёльсё мӧс вылӧ артыштӧм карталы проект. Ӧні миян дӧзьӧр улын 150 мӧс да сы мында жӧ кук. Гожӧмнас уджалӧ ветымын морт, тӧвнас — матӧ комын. Таво выль трактор вичмӧдіс министерство. Бӧръя вит вонас локтісны том специалистъяс: Вяткаса академия помалӧм бӧрын зоотехник, ветеринар, кык том морт — трактористъяс. Кыдзи сиктын медыджыд предприятие, ми отсалам дзоньтавны туйяс, могмӧдам одыбсаӧс куйӧдӧн, вӧрысь пес вайны отсалам. Асланым вузасянін абу, и ми ёртасям сиктса кызвын лавкаыскӧд, кӧні вузалӧны овмӧсын вӧчӧм йӧв, яй да ас пӧжалӧм нянь.
Ышнясьтӧг шуа — ок, и чӧскыд одыбсалӧн пачын пӧжалӧм банйӧм тупӧсьыд! Лишалӧм пӧжассӧ нуӧны районса мукӧд сиктӧ, юркарӧ. Ректігас пӧ и бырӧ этшаник вайӧмторйыд.
Колӧ пасйыны, мый Татьяна Васильевна оз сӧмын овмӧсӧн веськӧдлы, сійӧ тшӧтш азыма кутчысьӧ общественнӧй уджӧ. Райсӧветса депутат корсьӧ позянлун бурмӧдны Кӧрткерӧсланьӧ мунысь туй. Таво сійӧ ёна зэрӧм бӧрын дзикӧдз лёкмыліс.
— Кӧрткерӧс районса Одыбӧ некымынысь нин ветлі. Бур боксянь пасйи, мый ылі сиктыс топыда йитчӧма видз-му овмӧскӧд: йӧзыс уджачӧсь, радейтӧны спорт, мукӧдлаын моз лун шӧр лунӧ туй вылысь эг аддзыв код юра шӧйтысьясӧс. Тайӧ бур боксянь менӧ шензьӧдіс, — нюмъялӧмӧн паніс мекӧд сёрни Анатолий Пантелеймонович аслас кабинетын. — Овмӧсӧн веськӧдлысь Татьяна Васильевна сьӧлӧмсяньыс мырсьӧ-старайтчӧ водзӧ сӧвмӧдны котырыслысь уджсӧ. Та вӧсна колӧ сетны налы отсӧг. И сетам. Таво вичмӧдім выль трактор. Скӧт видзан картаыс сё ветымын мӧс вылӧ, тайӧ сӧвман котырлы зэв этша, ӧд налӧн тырмымӧн му-виддзыс, и тайӧ сетӧ позянлун паськӧдчыны. Веськӧдлысьыскӧд мӧвпалам кыпӧдны нёльсё мӧс вылӧ выль карта. Корсям инвесторӧс, ачыс овмӧсыс оз вермы лэптыны 180 миллион шайта стрӧйбасӧ. Ме сёрнитлі нин та йылысь некымын компанияӧн веськӧдлыськӧд. Августын Одыбӧ бӧръяысь ветлігӧн аддзи, мый проектно-сметнӧй документацияыс артмӧ. Тайӧ уджсьыс вештысьӧмсӧ пасйӧма министерстволӧн бюджетын. Ӧні Татьяна Васильевналы ковмас кывкутӧмӧн мырсьыны проект дасьтысьяскӧд, ми бокӧ огӧ жӧ кольччӧй. Колӧ гӧгӧрвоны, мый государствосянь сьӧм вичмӧдам сӧмын сэтчӧ, кӧні збыльысь вӧчӧны колана удж. Стрӧитчӧмсӧ панны колӧ и инвесторъяссянь отсӧгыс.
Збыльысь висьтала, мый Одыб сиктлӧн эм позянлун водзӧ сӧвмыны да босьтчыны уджавны ӧнія кадыслы лӧсялана скӧт картаын. Одыбын олӧ нэмъяс чӧж видз-му вылын зільысь войтыр. Ме ачым сиктса морт да тӧда татшӧм оласногсӧ. Водзӧ вылӧ Одыбын колӧ сэні кыпӧдны видз-му овмӧсса том специалистъяслы олан керкаяс. Миян министерстволӧн эм торъя программа — «Том специалист». Сэні урчитӧма керкаяс кыпӧдӧм могысь колана сьӧм. Программа сертиыс республика пасьтала таво могмӧдім оланіннас сё дас вит семья. Миян отсӧгӧн найӧ кыпӧдісны аслыныс выль керкаяс, унджыкыс олӧны нин сэні ас овмӧсӧн. Сё дас вит керкаыд — тайӧ быттьӧ выль сикт миян республикаын.
Овмӧс паськӧдӧмкӧд ӧттшӧтш пондам кыпӧдны сёрни туй лӧсьӧдӧм-стрӧитӧм кузя. Бура гӧгӧрвоа Ньывсер бокса сиктсаясӧс: Висер да Одыб костын туйсӧ колӧ дзоньтавны, вӧчны машинаӧн во гӧгӧр ветлан бур туй. Тайӧ артмас сӧмын ӧтувъя уджӧн Коми Республикаса правительство отсӧгӧн.
Тундраын кӧр видзысьяскӧд
Инта районса Петруньын кӧръясӧс и мӧсъясӧс видзӧны.
— Тундраын кӧр видзӧм-дӧзьӧритӧмыд меным выльтор на. Водзті эг куж мӧвпыштлыны, мый ковмас кывкутны и та понда тшӧтш, — водзӧ сёрнитіс мекӧд министр. — Кӧр лыд серти Россияын ми квайтӧд местаынӧсь — матӧ сё сюрс артавсьӧ. Пемӧсъясыс мичаӧсь, вынаӧсь, кокув сёянӧн, йирсьӧмӧн олӧны. Кӧр видзысьяскӧд варовитігӧн аддзи аслым уна шензьӧданатор: найӧ во гӧгӧр олӧны чумын, вӧр-вакӧд да пемӧсъяскӧд орччӧн, оланінсӧ ӧтторъя разьӧны да бӧр сувтӧдӧны, кыдзи и сё вояс сайын. Комияслысь да ненечьяслысь тайӧ нэмӧвӧйся традициясӧ колӧ сӧвмӧдны да водзӧ нуӧдны. Оласногнас бурджыка тӧдмасьӧм могысь нёль лун тундраын, чомйын, кӧр видзысьяскӧд олі.
Петруньсаясӧс жӧ сӧмын ошкана кывъясӧн колӧ пасйыны. Асьныд мӧвпыштӧй, ылі сиктын, кытчӧдз и туйыс абу, оз эновтчыны видз-му овмӧсысь. Ӧкмысдас лысьтан мӧс дӧзьӧритӧны да кӧкъямыс сюрс кӧр видзӧны. Локтан воӧ ачым мӧвпала ветлыны да ас синмӧн видзӧдлыны, кыдзи кӧдзыд войвылын йӧзыслы уджавсьӧ. Дерт, мукӧд овмӧс дорысь налӧн эм уна аслыссикас мытшӧд. Ми тайӧс тӧдам да зілям отсавны. Медводз, комбикорм ньӧбӧм могысь быд кӧр вылӧ витсё шайтӧн субсидия торйӧдам. Колӧ отсавны и яйсӧ инавны-вузавлыны. Петан туйсӧ аддза жӧ — овмӧсын босьтчыны переработкаӧ да сэні вӧчӧм прӧдукциясӧ нин вузавны.
Веськӧдлысьыс бура тӧдӧ-арталӧ, мый овмӧсыслы мӧс видзӧмысь водзӧсыс абу. Но та вылӧ видзӧдтӧг оз лэдзчысь таысь, мед ас сиктсаяссӧ могмӧдны кӧть ичӧтик, но удждонӧн. Дерт, овмӧссӧ, а сідзкӧ, и сиктсӧ, водзӧ сӧвмӧдігӧн колӧ кыпӧдны выль скӧт карта да сувтӧдны ӧнія кадыслы лӧсялана технологияяс серти уджалысь оборудование.
Петруньса овмӧсӧн веськӧдлысь Геннадий Мисаилович Хозяиновлӧн висьталӧм серти, налӧн сиктысь войвылынджык мӧсъястӧ оз нин видзны. Зэра поводдя вӧсна пемӧсъясыслы турунсӧ таво этша заптӧмаӧсь. Кӧръясӧн жӧ гожӧмнас ветлывлӧны квайтсё километр сайӧ Карскӧй саридз дорӧдз. Ыркыд вӧлі да, лӧддзыс таво абу ёна дӧсадитӧма найӧс, кӧръяс бура йирсьӧмаӧсь. Август тӧлысьӧ бӧр нин бергӧдчӧмаӧсь гортлань. Геннадий Мисаилович аттьӧаліс министерствосаӧс комбикорм ньӧбны субсидия ас кадӧ вичмӧдӧмысь. Ӧні виччысьӧны сьӧм пекарня выльмӧдны да колана оборудование сэтчӧ судзӧдны.
Нэмӧвӧйся оласногӧн
— Видз-му уджын Изьва район торъялӧ аслыспӧлӧслунӧн. Тайӧ йитчӧма и сэтчӧс войтырлӧн нэмӧвӧйся оласногӧн. Ме чайта, налӧн эм став позянлуныс сӧвмыны да босьтны озыр урожай, — водзӧ юксис аслас кывкутана удж йывсьыс мӧвпъясӧн министр Анатолий Князев. — Видзӧдлӧй сиктъяссӧ, кӧть райцентрсӧ, кӧть мукӧд грездсӧ: крепыд керкаяс, ӧшинь увъяссӧ мичаа потшӧма, быд йӧрын град выв пуктас да лунвылын моз дзоридз быдмӧ, быдӧнлӧн теплица эм. Локтысь-мунысьӧс век вочаалӧны няньӧн-солӧн. Сьӧлӧм вылад долыд татшӧм сиктса серпассьыс. Том йӧз кольччӧны чужанінӧ, радейтӧны спорт — котралӧны лызьӧн, вӧв вылын, кыпӧдӧны выль керкаяс. Ставыс тайӧ петкӧдлӧ сиктъяслысь сӧвмӧмсӧ. Ас овмӧсъясын матӧ кык сюрс вӧв видзӧны. Пемӧсъяссӧ оз сӧмын уджӧдны, «Луд» гаж дырйи верзьӧмӧн том войтыр ордйысьӧны.
Изьва район тырвыйӧ могмӧдӧ асьсӧ йӧлӧн да яйӧн. Радпырысь висьтала: меным, кыдзи министрлы, тайӧ войвыв районыс медъёна воӧ сьӧлӧм вылӧ. Видз-му вӧдитӧмсьыс водзӧс босьтӧны, да та вӧсна и ми отсалам налы. Быд ветлігӧн аддзысьла районса видз-му овмӧс управлениеӧн юрнуӧдысь Ирина Геннадьевна Королёвакӧд, уджалысь войтыркӧд. Ӧтвылысь мӧвпалам, кутшӧм воськовъяс колӧ вӧчны водзӧ. Тыдовтчис, дас вит во нин гӧрлытӧм му вӧлӧма. Андрей Геннадьевич Каневлӧн водзмӧстчӧмӧн таво гӧрисны да кӧдзисны уна вося турун. Районсалӧн зільӧмӧн Изьва вожын кыпӧдӧма медуна выль скӧт карта: Сизябса «Заречье» овмӧсын кыксё, Діюрса «Зелёный лугын» — сё мӧс вылӧ артыштӧмӧс. Сідзжӧ сё пемӧс вылӧ карта помалӧны Ластаын. Уна во нин Діюрын улльӧлысь вӧчӧны нӧк, рысь да мукӧд чӧскыдтор. Ставсӧ тайӧс позьӧ ньӧбны «Ижемское подворье» лавкаысь. Таын ыджыд пайыс «Изьва» котырса генеральнӧй директор Олег Михайлович Терентьевлӧн.
Локтан воясӧ пондам кыпӧдны Сизябын да Діюрын сё ветымын мӧс вылӧ артыштӧм скӧт картаяс. Діюрсаяс ӧні медуна йӧв лысьтӧны — быд мӧслысь вит сюрс литрӧн. Водзті тӧдчымӧн этша вӧлі — сӧмын куим сюрс. Уджыс тыдалӧ, сідзкӧ, отсӧгыс оз вош весьшӧрӧ, и ми кутам водзӧ налы отсавны. Социальнӧй могъяссӧ ог жӧ вунӧдӧй, выль школаяс мӧвпалам кыпӧдны Изьвавомын да юрсиктын. Нимкодь, мый районын чужӧ уна челядь, а тайӧ нин висьталӧ Изьва вожлӧн бур аскиа лун йылысь.
Ни ӧти час воштытӧг
— Видз-му овмӧс да поводдя пыр мунӧны орччӧн. Кос тулыс-гожӧм ёна чинтӧ град выв пуктаслысь урожай. Зэра лунъяс оз сетны косьмыны турунлы. Тавося зэрыс ёна конъяліс видз-му вӧдитысьясӧс. Но ми ог сетчӧй, кобыштас да, пыр и босьтчам уджӧ, ӧти час ог воштӧй, — висьталіс Анатолий Князев. — Августӧдз нин урчитӧмсьыс 70 прӧчентысь унджык веж кӧрым заптісны Межадорса да Нёбдінса овмӧсъяс. Кос турун дасьтӧмын кольччӧны Княжпогост да Удора районъясын, Ухтаса да Интаса овмӧсъясын. Республика пасьта сенажсӧ вӧчӧма урчитӧмасьыс сӧмын на 92 прӧчент, силоссӧ — 65 прӧчент, турунсӧ — 42 прӧчент. Та вӧсна шыӧдчи республикаса юралысь Сергей Гапликов дорӧ, коді бура гӧгӧрвоӧ видз-му овмӧслысь тӧждъяссӧ. Ӧти кывйӧ воим, мый оз позь чинтыны скӧтлысь лыдсӧ, оз позь кольны кӧрымтӧг кукань-мӧскӧс. Медводз ме шыаси Чувашияса да Татарстанса ёртъяс дорӧ, сэні заптӧны турун вузалӧм вылӧ. Асланым республикаын кутшӧмсюрӧ овмӧс сідзжӧ дась вузавны турунсӧ войвывса овмӧсъяслы. Мӧд нырвизь — унджык ньӧбны комбикорм, та могысь колӧ сё кызь миллион шайт. Водзӧ вылӧ видзӧдӧмӧн ме выльысь кыпӧді комбикорм вӧчан комбинат стрӧитӧм йылысь сёрни. Чайта, сентябрын бур поводдя пуксьӧм бӧрын овмӧсъяс нӧшта на вермасны заптыны кӧрымсӧ.
Ичӧтсянь парма йылысь мӧвпалӧма
Анатолий Пантелеймонович Князев чужӧма-быдмӧма Чувашияын Яльчик районса Новое Тинчурино грездын квайт челядя семьяын. Батьыс уджавлӧма ветеринарӧн, мамыс — сиктсӧветын. «Районса юрсиктӧдз кызь километр, а туйыс омӧль. Сиктысь матысса маслозаводӧ сливкисӧ новлӧдлісны тракторӧн. Ми флягаяс вылас пуксьӧмӧн и ветлӧдлім, коді больничаӧ, коді военкоматӧ», — нюмъялігтыр казьтыліс вомъёртӧй. Ме сійӧс бура гӧгӧрвои, дум вылӧ уси Одыбсянь Шойнатыӧдз сэтшӧм жӧ лёк туйӧд аслам ветлӧмӧй да.
Батьыс абу кӧсйӧма, медым пиыс велӧдчас пемӧсъяскӧд уджӧ, та вӧсна Анатолий Князев бӧрйӧма механизаторлысь удж — «мужичӧйлысь профессия». Гӧрд дипломӧн помалӧма Самараын техникум да ыстӧмаӧсь Чувашияса сельхозакадемияӧ. Сійӧс помалӧм бӧрын Чебоксары районын уджалӧма инженерӧн, кык во мысти бӧрйылӧмаӧсь колхозысь парткомса секретарӧн. «Кабалаа» уджыс меным эз кажитчы, да кык лун мысти аслам корӧм серти мездісны», — бара жӧ нюмъялігтыр водзӧ висьталіс Анатолий Пантелеймонович. Тайӧ «мыжсьыс» партияса чина йӧз ёна чиршӧдлӧмаӧсь сійӧс да «йӧткыштӧмаӧсь» сиктсӧветӧн веськӧдлысьӧ. Сэсянь и «быдмӧма» чужан муас Чувашия Республикаса Государственнӧй Сӧветса председательӧс (сэки сыӧн вӧлӧма Сергей Гапликов) вежысьӧдз.
2016 вося мартын вӧвлӧм уджъёртыс корӧма Анатолий Пантелеймоновичӧс волыны гӧститны Комиӧ. Татчӧс правительствоӧн тӧдмӧдігӧн Комиӧн юралысь Сергей Анатольевич медводз висьталӧма: «Вот человек, готовый жить на Севере. Охотник, медвежатник, разводит лаек».
— Тайӧ тӧдмасьӧмсяньыс да кывъяссяньыс и пансис Комиын менам уджӧй. Вужъясӧй степын, вӧрыс сэні оз быдмы, а ме ичӧтсянь мӧвпалі вӧраинъясӧ, джуджыд пуяса пармаӧ, ветлыны да пожӧма ягын вотчыны-вӧравны. Сідзи и артмис, — пасйис Анатолий Князев. — Сикт-районъясӧн бура тӧдмасьӧмыс сетӧ позянлун лӧсьӧдны-индыны республикалы колана план-могъяс.
Коми Республикаса правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Анатолий Князев мӧвпалӧ тӧдчымӧн содтыны лысьтан мӧслысь лыдсӧ. Та могысь пӧ колӧ кыпӧдны выль скӧт картаяс, вӧдитчыны ӧнія технологияясӧн. Ёнмӧдны пӧ колӧ и вый вӧчан заводъяслысь вынйӧрсӧ, медым этшаджык вайны бокысь йӧла прӧдукциясӧ.
— Мӧд нырвизь, а та йылысь газетын медводдзаысь на юӧрта, — видз-му овмӧсъяслы колӧ босьтчыны унджык картупель вӧдитны-быдтыны. Та йылысь сёрнитім нин наукаын зільысьяскӧд, и овмӧсъясӧн веськӧдлысьяскӧд, и ветеранъяскӧд, кодъяс дыр уджалісны миян отрасльын, — висьталіс Анатолий Князев. — Вӧлӧмкӧ, водзті Комиысь картупель кӧйдыссӧ нулӧмаӧсь весиг лунвыв регионъясӧ. Менам чайтӧм серти, тані эм став позянлуныс босьтны бур урожай. Медыджыд омӧльсӧ картупельлы вайӧ — колорадоса жук, и лунвылын картупель вӧдитысьяс ёна матайтчӧны таысь. А тані тайӧ гагйыс паськыда оз йывмы. Сідзкӧ, оз ков шыблавны сьӧм пестицид ньӧбны (а тайӧ дона «лекарствонас» муяссӧ резлӧны куим-нёльысь), да и картупельыс экология боксянь сӧстӧм воас. Чайта, зӧрсӧ кивывджык ньӧбны-вайны мукӧдлаысь, кӧні сійӧ бурджыка быдмӧ. Со Чувашияса войвыв районъясын овмӧсъяс зӧрсӧ ньӧбӧны жӧ, тадзсӧ донтӧмджык сувтӧ да.
Сосногорск районын кыпӧдім теплицаяса комплекс, регыдъя кадӧ нин республикаса войтырӧс пондам могмӧдны помидор-ӧгуречӧн.
Соссьытӧг висьтала: ме волывла сиктъясӧ резина сапӧгӧн, окотапырысь киӧн малыштавла пемӧсъясӧс, варовита видз-муса уджалысьяскӧд, юася, кутшӧм мытшӧдъяс эмӧсь школаясын, пыравла спортзалъясӧ. Татшӧм уджыс меным ёнджыка воӧ сьӧлӧм вылӧ кабалаяс гижӧм дорысь. Чайта, йӧзкӧд ловъя уджыс — гырысь чинаяслӧн шӧр нырвизь. Тадзи уджавлі чужанінын, тадзи уджала Комиын.
Ассянь содта: а мый, картупель быдтӧм — тайӧ ошканатор. Ӧд ми пӧль-пӧч моз жӧ шуам сійӧс «мӧд няньӧн». Асланым дачаясын тай медыджыд мусӧ век торйӧдам картупель улӧ. И быд во босьтам тайӧ быдлунъя вӧлӧгаыслысь тӧвбыд кежлӧ тырмымӧн урожай.
