МИЧА ДЗОРИДЗЬЯСЫСЬ — МА ВОЙТЪЯС

«Финно-угорский мир». Мый тайӧ татшӧмыс? Венгрияысь нималана кыв туялысь Петер Домокош серти, финн-йӧгра мир — тайӧ став мирын рӧдвуж уна кывъя войтыр костын «аслыспӧлӧс кывъяса йӧзлӧн ичӧтик ді».

Историяысь лыддям: 1947 воын Ленинградын вӧлі нуӧдӧма финн-йӧгра кывъяс туялысьяслысь ставсоюзса медводдза конференция. А 1992 воын Сыктывкарын вӧлі финн-йӧгра войтырлӧн ставмирса конгресс. Татшӧм чукӧртчылӧмъяссӧ сэсся котыртлісны Будапештын, Хельсинкиын, Таллинын, Ханты-Мансийскын... Историяӧ пыдӧ пырӧдчыны огӧ мӧдӧй, бурджык варовитам тайӧ темасӧ бура тӧдысь ёртъяскӧд.

Гижӧдӧс дасьтігӧн ме медводз шыӧдчылі Урал-Из сайса Ханты-Манси кытшысь «Югра» телеканалын «Войвывса керкаын» уджтас нуӧдысь, менам бур тӧдса манси нывбаба дорӧ. Ольга Зеленина радпырысь юксис: «Ми, «Югра» телеканалсаяс, кызь во сайын пырӧдчим Коми телевидениеӧн панӧм финн-йӧгра проектӧ. Сы отсӧгӧн ӧнӧдз тӧдмӧдам телевизор видзӧдысьясӧс рӧдвуж кывъя чой-воклӧн олӧм-вылӧмӧн, нэмӧвӧйся культураӧн. Бура тӧдмасим Юграын олысь изьватас котыркӧд. Мукӧд регионысь уджъёртъяс отсӧгӧн ми тшӧтш велӧдчим дасьтыны йӧзкостса олӧм-вылӧм йылысь телефильмъяс. Пондім ёртасьны режиссёръяскӧд, журналистъяскӧд да операторъяскӧд. И ӧнӧдз ӧтвылысь зілям водзӧ сӧвмыны».

Татшӧм ошкӧм бӧрас менам кыптіс юалӧм: мый сэтшӧм паськыдсӧ да коланасӧ панлӧма уна во сайын «Коми гор» телерадиокомпания?

Та йылысь сёрнисӧ пані Ольга Савенкокӧд, и эг весьшӧрӧ. Кӧні позьӧ таысь матӧджык тӧдмасьны «Финно-угорский мир» проектӧн? Пыралӧй Ольга Савенколӧн уджалан жыръяс — аддзанныд тайӧ мирсӧ ставнас ӧтилаысь. Кабинетас гӧгӧр тыдалӧны рӧдвуж кывъя войтырлӧн небӧгъяс да пас-сувениръяс, уна пӧлӧс дозмук, войтыркостса да ставроссияса телефестивальясын вермӧмъясысь дипломъяс да козинъяс. Тані весиг сынӧдыс уна сикас дзоридза тшай кӧра.

Уна кывъя финн-йӧгра мирыс петкӧдчӧ и ыджыд снимокъясын. Со ӧти фотоын — суйӧрсайса да миян странаса гырысь чина йӧз: 2008 воын Россияса да Финляндияса президентъяс Дмитрий Медведев да Тарья Халонен нюмъялӧны изьватас сарапана Ольга Савенкокӧд орччӧн. Сідзкӧ, найӧ тшӧтш пыдди пуктӧны финн-йӧгра войтырлысь водзмӧстчӧмсӧ.

«Россия-1» телеканаллӧн «Коми гор» телевидение стрӧйбаын уджалан жырйын казялі, мый вомъёртӧй малямуш моз лунтыр мича дзоридзьясысь чукӧртӧ ма войтъяс. Ольга Николаевна кызь вит во нин юр тырнас пырӧдчӧ тайӧ уджас: киас микрофонӧн петкӧдлӧ-варовитӧ-висьталӧ финн-йӧгралӧн олӧм-вылӧм йылысь, казялӧ сэтысь вежсьӧмъяс. Оператор-режиссёркӧд став снимайтӧмторсӧ амбарын моз видзӧ водзӧ вылӧ том кӧленалы. Тайӧ жыръяс и муніс миян сьӧлӧмсянь сёрниным Вужвойтыр кывъяслӧн ставмирса воӧ.

— Ольга Николаевна, мыйӧн тайӧ уджыс тіянлы воӧ сьӧлӧм выланыд? Кутшӧм медшӧр могыс «Финно-угорский мир» телепетаслӧн да кутшӧм кывъя регионъяс сійӧ шымыртӧ?

— 25 во сайын ми эгӧ жӧ тӧдӧй, мый сійӧ — финн-йӧгра мирыс. Пондім гӧгӧрвоны 1992 восянь, кор Сыктывкарын муніс финн-йӧгра войтырлӧн ставмирса конгресс. Сэки ми тӧдмалім, уна-ӧ збыльвылас рӧдвуж кывъя финн-йӧгра войтырыс, да казялім налысь мир пасьтала разалӧмсӧ. Телепетас дасьтыны мӧвпсӧ вӧзйис коми нимйӧза кывбуралысь Владимир Тимин. Медшӧр могнас вӧлі индӧма петкӧдлыны вужвойтырӧс быд боксянь. Медводз эг тӧдӧй, кыдзи тайӧс вӧчнысӧ, кодсянь заводитны. А сэсся вӧзйӧмсӧ ошкисны удмурт, мордва да мари уджъёртъяс, и ньӧжйӧникӧн ӧтвылысь пондім дасьтыны петасъяссӧ. Медводдза ӧтувъя уджтассӧ дасьтім Удмуртияын. Сёрӧнджык миян дорӧ сюртчисны карел, ханты-манси, перым-коми войтыр. Ӧнӧдз шензям, кутшӧм аслыспӧлӧсӧсь миян чой-воклӧн нэмӧвӧйся традицияясыс.

Россияса финн-йӧгра войтыр пыр торъялісны аслас кужӧмлунӧн овны мукӧд войтыркӧд ӧтсӧгласӧн. И миян тележурналлӧн мог — видеосерпасъяс пыр петкӧдлыны войтыркостса ӧтувъялунсӧ, аслыссикас озыр культурасӧ да кывсӧ. Чужан культура да кыв пыдди пуктӧмӧн да вежавидзӧмӧн йӧзлӧн вежсьӧ мукӧд войтыр вылӧ видзӧдласыс. Тадзи кыпалӧ ас му вылын быд войтырлӧн тӧдчанлуныс.

Дерт, йӧзыслы колӧ висьтавны-юӧртны экстремизм да национализм йылысь, но сідзжӧ зэв тӧдчана петкӧдлыны олӧмсьыс бурсӧ, войтыркостса ёртасян йитӧдсӧ, шензьӧдана вермӧмъяссӧ. Ми петкӧдлам сӧгласа-шуда олӧм: кыдзи рӧдвуж кывъя войтыр быдтӧны нянь, видзӧны ассьыныс кыв-оласногсӧ, нимкодясьӧны челядьӧн. Либӧ, шуам, висьталам, мый Удмуртияын вӧчӧны нималана Калашников автомат, но оз лыйсьыны сыысь. Удмуртъяс некор некод водзын эз вывтіасьны, олӧны кыдз вермӧны. Пример пыдди позьӧ вайӧдны Завьялово сиктысь зарни киа Лизаапайӧс. Мордвалӧн шензьӧдӧ Лемляй сиктысь Мария Бекеева уна воӧн аслас вышивайтчанторнас. Карелъяс аслас серпасын тӧдмӧдісны миянӧс Вӧлӧгда обласьтса Пяжезеро сиктын олысь вепсъяскӧд, кодъяс сёрнитӧны ас кывйӧн да бура тӧдӧны вужвойтыр оласног. Вепсъяс олӧны Карелияын, Вӧлӧгда да Ленинград обласьтъясын, татшӧм войтырыс сизим сюрс гӧгӧр морт и эм.

Рӧдвуж войтыр пӧвстын комияс тшӧтш торъя тшупӧдынӧсь. Миян зэв озыр историяным. Рочьяскӧд ӧтвылысь коми мунісны вузасян туйясӧд Урал-Из сайӧ, вузасисны асьныс, бур олӧм корсьӧм могысь овмӧдчисны сэтчӧ. Оз ӧд весьшӧрӧ коми оланін нимъяс паныдасьлыны асыввыв да рытыв-войвыв муясын, Алтайын да Саяныын. Сибырса комияс овмӧдчӧмаӧсь весиг Аляскаын, кӧні кыпӧдісны Никольское сикт. А татшӧм коми нимъяс, кыдзи философ Каллистрат Жаков, мир пасьта нималана социолог Питирим Сорокин, коми кывйысь тӧдӧмлунлы подув пуктысь, Ен кыв комиӧдысь Георгий Лыткин, сетӧны позянлун помтӧг нимкодясьны коми йӧзӧн.

— Да и талун унаӧн нимӧдӧны Коми мунымӧс мир пасьтала: лызьӧн котралысьяс Раиса Сметанина, Василий Рочев да Николай Бажуков, сьылысь Лидия Логинова. «Коми войтыр» ӧтмунӧмӧн да финн-йӧгра войтыръяслӧн консультативнӧй комитетӧн уна во юрнуӧдысь Валерий Марковлӧн зэв ыджыд тӧдчанлуныс кыдзи политиклӧн да общественнӧй мортлӧн войтыркостса тшупӧдын.

— Дзик сідз. Воысь-во уджъёртъяскӧд аддзысьлігӧн казялам да кылам, кутшӧм матыссаӧсь лоӧны ёрта-ёртлы ыджыд сьӧлӧма удмуртъяс, нянь-сола да лышкыд мордва, визув мари, веськыд видзӧдласа да ловнас вына карелъяс, бур мывкыда коми, крепыд эбӧса да винёв ханты-манси, шань да мелі перым-коми. Эфирын быд татшӧм аддзысьлӧм миянлы и уджын, и кыв, культура да оласног сӧвмӧдӧмын сӧстӧм сынӧд апыштӧм кодь. И гӧгӧрвоан, мый рӧдвуж кывъя войтыр — тайӧ уна войтырсикаса Россиялӧн зэв озыр да торйӧдны позьтӧм юкӧн.

Збыльвылас, кор веськӧдлан котыр ошкӧ йӧзлысь водзмӧстчӧмсӧ да нӧшта на и отсалӧ сійӧс пӧртны олӧмӧ — зэв унатор позьӧ вӧчны коланасӧ да бурсӧ. Тані бурӧн ми казьтылам Коми Республикаса медводдза юралысь Юрий Спиридоновӧс, коді миян петас дасьтан медводдза вояснас ёна отсасис-ошкис водзмӧстчӧмнымӧс, да, дерт жӧ, регионъясын да федеральнӧй телевидениеӧн веськӧдлысьясӧс.

— Ми кыкнанным сиктысь петӧмаяс, тӧдмасим юркарын «Коми войтырлӧн» чукӧртчылӧм дырйи. Мукӧд нывбабаысь ті торъялінныд изьватас сарапанӧн да мича сыръя чышъянӧн. И ӧнӧдз на тадзи пасьтасянныд. Видзанныд да водзӧ нуӧданныд пӧль-пӧчьяслысь нэмӧвӧйся оласногсӧ?

— Чужи ме Ылі Войвылын, Печора юбокса ичӧтик Лыжа сиктын уна челядя семьяын. Батьӧй — Николай Егорович Ануфриев — дедӧсянь вужнас изьватас, Айму вӧсна Ыджыд тышса ветеран, став олӧмсӧ сиис видз-му овмӧслы. Мамӧй — Павла Александровна — Емдін муысь воӧм, школаын велӧдысьӧн вӧлі. И челядьдырысь медсясӧ помнита, мый бать-мам пыр велӧдісны лоны бур сьӧлӧмаӧн да уджачӧн. Тайӧ отсаліс олӧмын водзмӧстчыны да шедӧдны вермӧмъяс. Миян Войвылыд зэв мича да озыр, кыдзи и сэні олысь йӧзыс. Изьватас — ыджыд кужӧмлуна да вежӧра, сьӧкыдлунъясысь повтӧм, а медшӧрыс — рӧдсӧ, мам кыв, пӧль-пӧчлысь оласногсӧ да ас му пыдди пуктысь войтыр. Школаын велӧдчигӧн зэв бура помнита класса журнал. Уна челядь быд семьяын и быд классын — Ануфриев, Артеев, Вокуев, Рочев, Терентьев, Сметанин, Канев, Филиппов, Истомин, Хозяинов, Чупров, Хатанзейский. Кӧр видзысьяс, вӧралысьяс да чери кыйысьяс, велӧдысьяс да кужысь киа мастеръяс. А бокысь воӧм йӧз — украинеч ли немеч, яран ли белорус, кодъяс овмӧдчисны миян сиктын, недыр мысти ставӧн пондісны сёрнитны комиӧн. Сы вӧсна мый пыдди пуктісны тані олысьясӧс. Тайӧ вӧлі зэв любӧ и миянлы, да ставӧн олім ӧтсӧгласӧн. Челядьдырысь ёна казьтыла, кыдзи ми чой-воккӧд ветлывлім вӧрӧ вотчыны, ю-ты дорӧ чери кыйны. Вӧрса озырлуныс вӧлі сэтшӧм уна, мый ми мусӧ окалім да пыр сылы бурсӧ кевмим лышкыдлунсьыс. А сы вӧсна, мый Войвывным татшӧм мича да паськыд, пыр кӧсйи лоны лётчикӧн, мед ставсӧ аддзыны вылісянь да помтӧг нимкодясьны...

— Миян быдмигӧн телевизорыд сиктын вӧлі зэв этша керкаын. А Лыжаад эз на и петкӧдлы. Кыдзи тіянлы мойвиис тӧдмасьны-пырӧдчыны телевидениеас?

— Усаын дасӧд класс помалӧм бӧрын пыри велӧдчыны Сыктывкарса университетын филология факультетӧ. Нёльӧд курсын миянлы лыддис журналистика кузя лекция телевидениеса директор Надежда Зосимовна Панева да корис экскурсияӧн телевидениеӧ. Ми быттьӧ мойдӧ волім: яръюгыд би, ыджыд камераяс да павильон, а медшӧрыс — енбиа йӧз, кодъяскӧд тӧдмасим: медшӧр редактор Владимир Тимин, журналист Василий Амосов, режиссёр Василий Худяев. И экскурсия бӧрас менӧ корисны нуӧдны телевизор пыр челядьлы «Ӧшкамӧшка» петас. Сэксянь телевидение лои меным мӧд гортӧн. Ичӧтсянь кӧсйи лоны лётчикӧн, а збыльвылас профессия отсӧгӧн мойвиис кытшовтны, позьӧ шуны, став мирсӧ.

Газет лыддьысьяслы нӧшта лыддьӧдла Ольга Савенколысь уна вося ветлӧм-аддзылӧм странаяс: Израиль, Финляндия, Венгрия, Эстония; Россияса регионъяс: Карелия, Мордовия, Марий Эл, Удмуртия, Чувашия, Башкирия, Перым-Коми, Ханты-Манси да Ямал-Ненеч кытшъяс, Киров, Мурманск да Ленинград обласьтъяс, Москва, Санкт-Петербург, Псков, Южно-Сахалинск. Да и водзӧ на позьӧ лыддьӧдлыны, кӧні нӧшта вомъёртӧй тӧдмасьӧма чой-воклӧн олӧм-вылӧмӧн да «гижӧма» сійӧс плёнка вылӧ.

Водзӧ вылӧ удж кузя видзӧдлассӧ висьталіс и «Коми гор» ГТРК-ӧн веськӧдлысь Юлия Александровна Чубова: «Ми олам уна кывъя странаын, и кедзовтны некодӧс ог мӧдӧй. Менам баб — манси, олӧ Урал-Из сайын. Ачым быдми Оренбург регионын да ичӧт классъясын велӧдчи казах нывъяскӧд. Батьӧй — азербайджанин. Ӧні олам комикӧд ӧтвылысь. Некор эг кывлы, эг аддзыв войтыр костын зык-шум. Комиын дасьтӧм да мукӧд регионын петкӧдлӧм «Финно-угорский мир» тележурнал зумыда восьлалӧ аслас озыр сюжетъясӧн Россияса каналъясын. Тайӧ петасыс колана уна сикас кывъя войтырлы да водзӧ кутас сӧвмыны выль технологияяс отсӧгӧн. Миянӧс важӧн нин бура тӧдӧны финн-йӧгра войтыр, ыстӧны асланыс кывъяс вылын серпасъяс. Телепроектсӧ пыдди пуктӧны и финн-йӧгра государствоясын. Медыджыд пайыс таын, дерт, уджтаснас веськӧдлысьлӧн. Ольга Николаевна аслас мывкыдлун-кужӧмлунӧн сяммӧ сибӧдчыны быдӧн дорӧ: олӧма пӧчсянь — президентӧдз».

Сідзкӧ, «Коми горын» дасьтӧм тележурнал отсӧгӧн ми и водзӧ кутам тӧдмасьны Россияса Войвылын, Волга бокын, Урал-Из да суйӧр сайын рӧдвуж войтырлӧн уна рӧма олӧм-вылӧмӧн. Тӧдмалам, кыдзи найӧ сӧвмӧдӧны чужан кывъяс ӧнія «глобализация» кадӧ. Тадзи гижсьӧ история.

* * *

Дерт, Ольга Савенкокӧд орччӧн уна во тшӧтш мырсисны да зільӧны на уджъёртъясыс: режиссёръяс Нина Чадоромцева да Галина Ладанова, телеоператоръяс Юрий Никифоров да Александр Пархачёв, звукорежиссёръяс Татьяна Лыткина да Наталья Лялько. Найӧ ӧтвылысь дасьтісны да петкӧдлісны «Россия-1» телеэфирын «Финно-угорский мирлысь» 257 петас. Таысь кындзи снимайтӧма уна аслыспӧлӧс фильм: «Ӧтчыд Рӧштво дырйи», «Песни северного цветка», «Я родилась под счастливой звездой», «Валерий Марков», «Сородичи», «Язык и народ», «Вӧралысь да чери кыйысь», «Еремей вуж» да с.в. Кызь вит воӧн тележурнал дасьтысь-нуӧдысьяс ыджыд пай пуктісны коми войтырлӧн ӧтмунӧмлысь да изьватаслысь став чукӧртчылӧмдырся удж петкӧдлӧмӧ.

Ольга Савенко став коми йӧзыс кодь вежавидзысь, сёрниын ӧти кыв эз висьтав аслас наградаяс йылысь. Та вӧсна ковмис пыравны ӧтуввезйӧ. Со мый лыдди «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн лист бокысь. «Финно-угорский мир» творческӧй котырӧ пырысьяс ставӧн Коми Республикаса госпремияа лауреатъяс. Ольга Николаевна Россия Федерацияса культура юкӧнын заслуженнӧй уджалысь. И ачыс, и тележурналыс унаысь шедӧдлісны войтыркостса конкурсъясын вермӧм. Шуам, кольӧм воӧ «Финно-угорский мир» бара на лоӧма ставроссияса «СМИротворец» конкурслӧн Рытыв-Войвыв регионын лауреатӧн...