КОР МИ ВӦЛІМ ТОМӦСЬ...
Уна дас во том йӧз — школаын дас нёль да ыджыдджык арӧса велӧдчысьяс да кызь кӧкъямыс арӧсӧдз верстьӧ уджалысь войтыр — мунлісны-быдмисны комсомол пыр. Коли кад, и талун унаӧн сёрниын, газетын, телевизор пыр ас ногыс донъялӧны кольӧм нэмся том йӧзлӧн ӧтмунӧмлысь уджсӧ. Ме тшӧтш юкся аслам видзӧдласӧн «Коми му» газет лыддьысьяскӧд.
Медводз вежӧртӧй меӧн вайӧдӧм лыдпасъяссӧ. ВЛКСМ-лӧн кыпыд историяысь аддзи, мый куим миллионысь унджык том йӧз, ныв-зон пӧвстысь сӧмын медбуръясыс, комсомол отсӧгӧн кыпӧдісны-стрӧитісны нюрын и вӧр шӧрын, пустыняын и целинаын выль каръяс, лӧсьӧдісны чорыд веркӧса да кӧрт туйяс, чужтісны страна пасьтала выль том семьяяс. Быдӧн ми сэки тӧдлім-кывлім радио пыр, лыддим газетъясысь СССР-са комсомольскӧй стройкаяс йылысь, сэні зільысь, экономика кыпӧдысь томулов йылысь да кӧсйим лоны на кодьӧн жӧ: бура велӧдчыны да ударнӧя уджавны Донбасса из шом перъян шахтаясын, Днепр да Волга вывса, Каховкаса, Куйбышевса, Братскса би сетан гидростанцияясын, Казахстанса магниткаын, Абакан — Тайшет кӧрт туй вылын, «Дружба» нефтепровод, Байкало-Амурскӧй магистраль вӧчанінын... Коми АССР-ын тшӧтш вӧліны комсомольскӧй стройкаяс. Сійӧ кадас том комсомолечьяс шедӧдлісны збыльысь тӧдчана вермӧмъяс. Ӧти кывйӧн, комсомол пуктіс ыджыд пай страна сӧвмӧдӧмӧ.
А мый муніс ме пыр да мекӧд уна сё тшӧтшъя пыр? 1972 воын сизимӧд классын велӧдчигӧн да устав велӧдӧм бӧрын меным морӧсӧ пысалісны «ВЛКСМ» гӧрд значок. Ми зэв ёна виччысим тайӧ здуксӧ, ӧд комсомолӧ пырӧмыс вӧлі миянлы школаса олӧмын вылысса тшупӧдӧн. Ми быттьӧ быдмыштім, юр кыпӧдім. Кӧрткерӧсса роноын уджӧ босьтчытӧдз ме лыдди ачымӧс збыль комсомолечӧн. Мый коли тайӧ кадсьыс? Томлун, кыпыдлун, радейтчӧм, аскиа бур олӧмӧ эскӧм. Школаын 8–10 классын, сэсся Коми пединститутын велӧдчигӧн ме пыр вӧлі редколлегия котырын: гижлім-серпасавлім бур ёртъясӧс, серамсорӧн петкӧдлім омӧля велӧдчысьясӧс. Тӧдім-кылім республикаын комсомольскӧй стройкаяс йылысь. Кӧсйим институт помалӧм бӧрын веськавны уджавны велӧдысьӧн Комиын том войтырӧн кыпӧдан выль посёлокъясӧ, ӧнія мича каръясӧ: Усинскӧ, Вуктылӧ, Улыс Одесӧ. Сэтчӧ мунны мойвиис сӧмын комсомолеч-отличникъяслы.
Студенталан кадӧ каникул дырйи турун пуктігӧн пажын кадӧ да сёр рытнас кывзывлім «Маяк» радиоысь странаын выльторъяс, радлім Байкало-Амурскӧй кӧрт туй вылын выль километр стрӧитӧмысь. Та йылысь жӧ висьтавлісны и сӧветскӧй мортлы пӧдса «Голос Америкилӧн» передачаясын. Том йӧз пӧвстысь быдӧн тӧдіс, мый комсомол некодлы оз сет кольны школаын велӧдчытӧг, профессиятӧг да уджтӧг. Сэки эз вӧв уджтӧмалысьыс. Удж бердӧ сибӧдлісны ставнысӧ, весиг коді ачыс эз кӧсйы.
Изьваын 1980 воын менӧ, пединститутысь воӧм том специалистӧс, пырысьтӧм-пыр шымыртісны комсомоллӧн активӧ. Сетісны порученньӧ нуӧдны том войтыр пӧвстын пропаганда. Тайӧ отсаліс регыдъя кадӧн тӧдмасьны да кыпыда овны Гам сиктса ныв-зонкӧд.
Кӧрткерӧсын оліг-уджалігӧн пыр жӧ нуӧдлім тшӧтшъяяскӧд ӧтувъя удж. Райисполкомын гораа лыддьылім политинформация, «Роман-газета» да ӧта-мӧдкӧд вензьӧмӧн донъявлім лыддьӧмторсӧ.
1987 восянь Кӧрткерӧсын жӧ ВЛКСМ райкомын первой секретаралігӧн субӧтникъяс котыртлім, лызьӧн ордйысьлім, ывла-улич вылын дружинникавлім. Йӧктанінын дежуритлім, медым посни войтыр дыр эз гуляйтны. Буретш сійӧ воясас восьтісны Кулӧмдінӧ мунан туй вылын Висер ю вомӧн пос. Сылӧн ӧтар-мӧдар помас туй бокъяссӧ топӧдім-пелькӧдім, унаысь ветлім субӧтничайтны. Лесопунктын зільысь комсомолечьяс пӧвстын котыртлім «Март — вӧрын уджалан ударнӧй тӧлысь» ордйысьӧм. Водзмӧстчылім и совхозлы турун заптӧмын, куртлім-чӧвтлім Важкуръяса да Позтыкерӧсса овмӧсъяслӧн видзьяс вылын. Гожйӧдчигмоз куртлім-чукӧртлім уна дзоридза кос турун, бипур дорын сералігтыр сёйим-тшаюйтім. Пусим асьным. Скӧт дорын уджалысьяскӧд «гӧрд пельӧсын» аддзысьлігӧн тӧдмӧдлім политинформацияӧн. Общественнӧй уджын ми, комсомолечьяс, пыр вӧлім компартиясакӧд орччӧн. Асланым олӧм-вылӧм йылысь пасйӧдъяс йӧзӧдлім республикаса том войтырлӧн «Молодёжь Севера» газетын. Медбуръяслы-водзмӧстчысьяслы «Спутник» турбюро пыр вичмыліс дон босьттӧг шойччан путёвка.
Юаланныд, а кӧні ӧні менам райкомса уджъёртъясӧй? Ме моз жӧ ставӧн велӧдчисны, лоины пыдди пуктана йӧзӧн. Нина Ванеева (Мингалёва) ӧнӧдз мырсьӧ-уджалӧ Керӧс сиктса администрацияын главнӧй бухгалтерӧн. Лена Потапова веськӧдлӧ Пенсия фондлӧн Кӧрткерӧсса юкӧнӧн. Люба Зозуля уна во завучаліс Мордінса шӧр школаын. Сергей Мишарин Анапаын предпринимателялӧ. Сӧветскӧй кадся партийнӧй тэчас дасьтіс уджалысьясӧс народнӧй овмӧсса быд юкӧнӧ. Шуам, Воркутаын комсомолечьяслӧн нырщик Артур Рудольф ас кадӧ вӧлі Сыктывдін районса юралысьӧн, Коми Республикаын культураса министрӧн, Нина Нестерова кыпӧдчис Госсӧветса депутатӧдз. Мукӧд кар-районысь уна сё мортӧс на позьӧ казьтыштны.
Кӧрткерӧс районын «вылыс эшелонса» войтырлы, районса веськӧдлысьяс Юрий Иванович Семуковлы, Пётр Иванович Павловскийлы, Феликс Михайлович Меркуловлы, Юрий Пантелеймонович Панюковлы, Николай Гелиевич Ливсонлы да уна мукӧдлы ыджыд олӧмӧ путёвкасӧ сетліс тшӧтш комсомол.
Талунъя том войтырлы, аскиа лун дорысьяслы пример пыдди торйӧн висьтала комсомолын крепаммӧм морт Юрий Иванович Семуков йылысь. Сылӧн велӧдчан-писькӧдчан туйыс пансис меысь кызь воӧн водз. Изьваысь чужанінӧ воӧм бӧрын ме суи на кадсӧ, кор Юрий Иванович вӧлі районса веськӧдлысьӧн. Сэки, кольӧм нэмся 80-ӧд воясӧ, Кӧрткерӧс район ёна кыптіс-сӧвмис, водзмӧстчис чорыд веркӧса туй стрӧитӧмын, юрсиктын выль школа да больнича кыпӧдӧмын...
Сьӧлӧмсянь, бура уджалӧмыс, йӧз вӧсна тӧждысьӧмыс миян земляклы восьтіс водзӧ олӧмас паськыд туй — странаӧн юралысьяскӧд ӧтвылысь сылы мойвиис вӧчны зэв кывкутана удж. Юрий Иванович Семуков босьтчис веськӧдлыны 1976 восянь: чужан муын юрнуӧдіс Кӧрткерӧс районса сӧветӧн, сэсся КПСС райкомӧн. Дас во мысти вуджис республикаса партия обкомӧ. 1988 воын сійӧс бӧрйисны Коми АССР-са Верховнӧй Сӧветын Президиумӧн веськӧдлысьӧн. 1990 восянь куим во вӧлі Москваын народнӧй депутатӧн, кывкутіс Россияса Верховнӧй Сӧветын уна сикас войтырлӧн юкӧнын удж вӧсна. И кӧть талун Юрий Иванович пенсия вылын нин, ӧнӧдз пырӧдчӧ общественнӧй уджӧ.
А ӧнія челядьлӧн да том йӧзлӧн, видзӧдӧмпырысь, кианыс да юраныс сӧмын телепон-компьютер. Дерт, выль технологиясьыд оз ков кольччыны, но и оз позь ӧтдортчыны тшӧтшъяясысь, ёртасьны сӧмын компьютеркӧд, йӧршитчыны ас пытшкӧ. Со кӧні колӧ бурӧн казьтыштны зільӧм-водзмӧстчӧмсӧ ВЛКСМ-лысь, коді ӧтувтіс томуловӧс!
