ЗБЫЛЬ ОЛӦМ ПЕТКӦДЧӦ ЯКУТСКСА МУЗЕЙЫН
Россиялӧн асыввыв регионъясті ветлӧдлігӧн аддзан налысь сӧвмӧмсӧ. Президентлӧн тшӧктӧм серти уна сьӧм видзӧны стрӧитчӧм-водзӧ олӧм вылӧ. Шуам, Владивостокын лӧсьӧдісны океанариум, Комсомольск-на-Амуре карын ёнмӧдӧны выль пӧлӧс самолётъяс лэдзан завод, шыльӧдӧны машинаӧн ветлӧдлан туйяс, Алдан кар гӧгӧрын му пытшкысь выль технологияяс отсӧгӧн кыпӧдӧны унджык из шом да зарни-алмаз. И культура бӧрӧ оз коль. Со, кольӧм лунъясӧ Якутск карса да республикаса телевизор-газетъясын паськыда юӧртісны выль музей восьтӧм йылысь.
Шойччан лунӧ асъя автобусӧн миян моз унаӧн мӧдӧдчисны ылі пельӧсӧ, Якутск карса ипподром бокӧ. Автобусысь петӧм бӧрын мича шондіа да чим лӧз енэж улын син водзын мыччысис лым еджыд, дзирдалысь аслыспӧлӧс стрӧйба. Стеклӧысь вӧчӧм паськыд ӧдзӧс дорӧ сод бокын гырысь шыпасӧн гижӧма «Россия — моя история».
Выльлаын уна йӧза: и верстьӧ воӧмаӧсь, и сиктса зонпосни быдса школаӧн. Быдӧн гоньялӧ-ветлӧдлӧ югъялана джоджті, гӧгӧр рӧмпӧштан. Мича содйӧд позьӧ кайны мӧд судтаӧ. Эм кӧні бергӧдчыны — музейнӧй комплексыс пӧшти ӧкмыс сюрс квадратнӧй метр ыджда: эм сувенир вузалан лавка, компьютера жыр, нуръясянін.
Билет босьтігӧн (ӧти жыр видзӧдалӧмысь доныс — 100 шайт, челядьлы да пенсионерлы — 50) позьӧ сё шайтысь нӧшта босьтны электроннӧй экскурсовод, киад сетӧны телефон ыджда прибор, пельӧ наушник, и ветлӧдлігӧн позьӧ кывзыны экспонатъяс йылысь сёрни-шылад. Позьӧ бӧрйыны видзӧдлӧм могысь нёль жыр, быдӧнӧс сиӧма торъя темалы.
Медводз позьӧ тӧдмасьны важ историяӧн. «Рюриковичи» да «Романовы» юкӧнъясын шымыртӧма куимсё вося кадколаст, петкӧдлӧма князьяслысь оласног, сійӧ кадся тыш-кось. Сэтчӧ и пырим медводз. Аддзанторйыс збыльысь шензьӧдіс: экранъясын ставыс гӧгӧр вежласьӧ-пӧртмасьӧ ыджыд компьютер-телевизорын моз, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн листасьӧны история лист бокъяс. Позьӧ и аслыд корсьны колана юӧр либӧ бурджыка тӧдмавны торъя мортлысь олан туйсӧ. Юр весьтын зэв уна видеопроектор (315 проектор, 205 телевизионнӧй панель), та вӧсна гӧгӧрбок — стенын, экранын, джоджын — быдлаын историческӧй петкӧдчӧм, вӧвъяс вылын меча воинъяс шенасьӧны, зільӧны вартны вӧрӧглы.
Водзӧ муныштан да быттьӧ вичкоӧ веськалан. Мургӧ-кылӧ ен сьыланкыв, вочасӧн мыччысьӧны медводдза вежа айяс, чужан мунымӧс православиеӧ пыртысьяс. Видзӧдысьяскӧд тшӧтш ми ланьтӧдчылім небыдик гӧгрӧс креслӧын да гоньялӧмӧн видзӧдім юр весьтӧ, кӧні петкӧдчисны сійӧ кадыслы сиӧм серпасъяс. Пызан вылын ыджыд экрана компьютеръясысь позьӧ аслыд корсьны историяын тӧдчана лоӧмторъяс. Ставыс тайӧ ёна торъялӧ бура тӧдса музейясысь, кӧні «киӧн вӧрӧдны нинӧм оз позь». Тані позьӧ и колӧ ставсӧ вӧрӧдны, быдлаӧ инмӧдчывны. Якутскын музейыс тырвыйӧ лӧсялӧ ӧнія технологияа кызь ӧтиӧд нэмлы. Став мир пасьтала татшӧм ыджыд проектыс сэсся абу. А Россияын сы серти лоӧ лӧсьӧдӧма музейсӧ 25 карын, быдлаын позяс аддзыны Россиялӧн историяысь медтӧдчана да тӧдтӧм лист бокъяс.
Мӧд жырйысь, коді шусьӧ «От великих потрясений к Великой Победе», позьӧ аддзыны уна сикас революциялысь ыпнитӧм-кусӧмсӧ, тӧдмасьны найӧс панысьяскӧд. Буретш тані пыдісянь мӧвпыштчылан, корсян вочакыв, мый эськӧ колӧ вӧчны, мед вокъяс костын эз пансьы выль кось.
«1941–1945 вояс» жырйын ыпъялӧ Айму вӧсна Ыджыд тыш. Грымакылӧны танкъяс, бӧрсяньыс котӧртӧны-лыйсьӧны-усьласьӧны роч да немеч салдатъяс. Тшына енэжын лэбалӧны да усьӧны-сотчӧны самолётъяс. Петкӧдлӧма и лагерын уна сюрс коньӧр мортлысь тшыг олӧм-мырсьӧмсӧ. А Победа лунӧ йӧзлысь гажӧдчӧмсӧ югзьӧдӧма уна рӧмӧн.
Медбӧрын позьӧ тӧдмасьны Ыджыд Победа вояссянь талунъя лунӧдз тӧдчана лоӧмторъясӧн. Тайӧ историяыс миянлы матынджык. СССР сӧвмӧм, сідз шусяна застой кад, страна пасьтала ыджыд стройка. Йӧзлӧн аскиа бур олӧмас эскӧм, промышленносьт сӧвмӧм, сэсся — сійӧс эновтӧм. Та бӧрын и ставлы тӧдса перестройка, странаӧн веськӧдлысьяс Сталинсянь — Путинӧдз... Зэв унатор позьӧ аддзыны-видзӧдны тані. Музейӧ ӧтчыдысь пыралӧм бӧрын гӧгӧрвоан, мый татчӧ колӧ волыны некымынысь, медым лючки-бура тӧдмасьны торъя лист бокъясӧн, пыдісянь вежӧртны быд кадколастлысь аслыспӧлӧс тӧдчанлунсӧ. Та вӧсна и музейын уджалысьяс быд пырысьлы вӧзйӧны нёльысь волӧм вылӧ абонемент.
Бӧръя жырйын стен-пӧтӧлӧкӧ видзӧдігӧн пыр чайті аддзывны чужан Коми Республика йылысь пасйӧд. Аддзи спортлы сиӧм торъя петкӧдчӧм да котӧрӧн матыстчи сэтчӧ. Пызан вылын куйлӧ метрысь ыджыдджык небӧг. Быд лист бокын мыччысьӧны уна сикас спортын водзмӧстчысьяс. Сьӧлӧм тіпкигмоз листалі и аддзи корсянторйӧс — миян землячка, лызьӧн котралысь, тӧвся нёль Олимпиадаын вермысь Раиса Сметанинаӧс! Зэв долыд лои, мый та ыджда музейын казьтылӧны Коми му йылысь. Сэсся корсьыси промышленносьт юкӧнын кабала вӧчан комбинатъяс, но Сыктывкарса ЛПК эз сюр, Воркута карса из шом босьтаніныс эз жӧ мыччысь. Гашкӧ, колӧ сюсьджыка корсьысьны?
Мӧд медшӧр торъялӧмыс сыын, мый интерактивнӧй музейын странаын олӧмсӧ петкӧдлӧма абу кодлӧнкӧ донъялӧм серти, а сідз, кыдз вӧлі да эм збыльвылас. Ставыс тайӧ сетӧ позянлун быдӧнлы аслыс донъявны лоӧмторъяссӧ.
Якутскса музейӧн веськӧдлысь Дмитрий Соловьёв радпырысь юӧртіс, мый ыджыд уджсӧ лои бергӧдӧма гуманитарнӧя туясян институтын, Якутияса наукаяс академияын, Емельян Ярославский нима государственнӧй музейын, республикаса национальнӧй архивын да мукӧдлаын зільысьяскӧд ӧтув. Видзӧдысьӧс тӧдмӧдӧм могысь уна сюрс историческӧй юӧр-петкӧдлантор ковмӧма снимайтны да лыдпасавны-оцифруйтны. Унатор вайӧмаӧсь Москваысь. Комиын олысь войтырлы медматын татшӧм музейыс Санкт-Петербургын. Лунвылӧ шойччыны машинаӧн ветлысьяс вермасны кежавны Уфа карӧ.
Музей восьтан медшӧр могыс — сетны позянлун том войтырлы, челядьлы тӧдмавны страналысь, ас чужанінлысь олӧм-сӧвмӧмсӧ. Найӧ ӧд бура вӧдитчӧны компьютерӧн, ӧнія технологияӧн. Олӧма йӧз жӧ кутасны волыны интерактивнӧй музейӧ выставка вылӧ моз, кыдзи унаӧн пыравлӧны вичкоӧ сӧмын ыджыд крам праздник дырйи...
