ДОМНА КАЛИКОВА

Домна Каликова чужліс Давйын, Выльгорт сиктын, Сыктыв уездын, 1-й лунӧ январ тӧлысьын 1896 воын. Бать-мамыс сылӧн вӧліны гӧль крестьянаяс. Куим арӧсӧн Домна коли батьтӧм. Мам ки вылын, Домна кындзи, ещӧ колины куим челядь.

Сьӧкыд вӧлі быдтысьны гӧлиник мамлы, сьӧкыд и челядьыслы! Домналы квайт арӧссянь кынӧмпӧт корсьны лои петны йӧзӧ — кага видзны. Тадзи сійӧ 14 арӧсӧдз, тӧв и гожӧм, прамӧя гортӧ волытӧг оліс йӧзын. Кыдзикӧ тай удайтчылӧма жӧ, чой отсалӧмсорӧн, муртса велӧдыштны азбуки.

Ёна сьӧкыд вӧлі овны Домна мамлы! Эз кутны вермыны перйыны кынӧмпӧт Выльгортын. Лои мамыслы 14 арӧса Домнакӧд мунны вердӧдчыны ыджыд карӧ. Сьӧмныс мунныныс налӧн ньӧти эз вӧв. Сы вӧсна кыкнанныс найӧ медасисны паракод вылӧ слугаясӧн. Некор на некоднаныс некытчӧ, ас карӧ кындзи, абу ветлывлӧмаӧсь; рочӧн зэв омӧля вӧлі сёрнитӧны. Кыдзикӧ Домна мамыскӧд торъялӧмаӧсь. Мамыс веськалӧма Устюгӧ, Домна — Кардорӧ. Устюгын недыр олыштӧм бӧрын мамыс воӧма Кардорӧ жӧ да бӧрдӧмсорӧн корсигӧн сбока нин паныдасьӧма нылыскӧд. Кардорын кыкнанныс бара медасисны слугаӧ.

Во мысти гожӧм кежлӧ Домна ӧтнас воліс гортас, чойлы уджавны отсавны, сэсся бӧр муніс Кардорӧ. Сэні олӧм бӧрын Домна ӧтнас муніс Ярославӧ, мамыс — гортас локтіс.

Тайӧ воясӧ вӧлі мунӧ нин Германскӧй война. Пабрик-заводъяс уна тупкысялісны, уна рабочӧйяс колины уджтӧмӧсь. Сьӧкыд лои Домналы удж корсьны. (Унатор эськӧ сійӧ гижлӧма аслас сьӧкыд олӧм йылысь мамыслы да, мамыс став письмӧсӧ сотӧма: оз пӧ позь кулӧм йӧзыдлысь письмӧтӧ видзны, — шуӧ... Со ӧд миян пемыдлуныд кутшӧм)! Ярославын Домна тӧдмасьӧма рабочӧйяс сьӧкыд олӧмӧн. Сэтісянь Домна муніс Ленинградӧ. Сэні сійӧ кыдзикӧ веськалӧма уджавны ситеч вӧчан пабрикаӧ, сунис быдмавлӧма трубича вылӧ.

Тайӧ вояс (1917) Ленинградын вӧлі революция кыптан кад. Ленинградса рабочӧйяс пытшкын Домна гӧгӧрвоис, мый вӧсна уджалысь йӧз косясьӧны озыр йӧзкӧд, — чорыда гӧгӧрвоис!

1918ʼ воын Ленинградын дзескыд лои овны. Ёна кутісны тшыгъявны. Уна рабочӧйлы семьяяснас ковмис мунны деревняӧ. Сідз жӧ и Домналы лои локны гортас.

Первойсӧ, гортӧ воӧм бӧрын, Домна уджалыштіс мамыслы, сэсся пырис Земотделӧ служитны — россыльнӧявны. Гортас олігӧн на Домна пыр ветлывліс собранньӧяс вылӧ, ворслывліс спектакъяс вылын.

Октябр тӧлысьын 1919 воӧ, партийнӧй вежонын, Домна пырис Сыктывдінкарын коммунистическӧй партияӧ.

Муртса на коли партийнӧй вежоныс, ӧшйис Коми му вылӧ сьӧд-пемыд кымӧр: локтісны Удора пыр еджыдъяс, вайӧдіс найӧс татчӧ губернятӧм губернатор — Степан Латкин — капитан Орловкӧд. Кутісны Коми му грабитны, Советскӧй власьт бырӧдны, коммунистъясӧс виавны. Лёк олӧм сэки вӧлі: Сыктывдінкарын коммунист чукӧр вӧлі ичӧт, оружйӧ этша — ставсӧ нуӧмаӧсь вӧлі мукӧд фронт вылӧ. Вермасьны-дорйысьны вӧлі колӧ. Кытысь мый сюрис — лёк оружйӧ — ставсӧ чукӧртіс Уезднӧй Революционнӧй Комитет да мӧдӧдіс коммунистъясӧс гӧрдармеечьяскӧд Коми муын Сӧветскӧй власьт видзны еджыд бандаысь.

Вот самӧй тайӧ лунъясӧ и локтіс Домна Каликова Уезднӧй Партия Комитетӧ — вӧзйысьӧ, мед сылы тшӧтш винтовка сетасны да мӧдӧдасны фронт вылӧ. Первойсӧ эз кӧсйыны тӧварышъяс сійӧс босьтны фронт вылад, да ёна вӧзйысьӧм бӧрын босьтісны.

Эз ков дыр лӧсьӧдчыны. Час мысти Домна, шырсьӧмӧн, шынеля да винтовкаа, вӧлі нин гӧтов мунны. Тӧварышъяс ӧдйӧн сійӧс велӧдісны винтовкаӧн вӧдитчыны. Первой Домна партизанъяскӧд ветліс Часӧдз. Кор Прокушев (Волсяса купеч пи) вузаліс гӧрд армияӧс еджыдъяслы, Домналы ставыскӧд тшӧтш лои пышйыны Сыктывдінкарӧ.

Тадзи Домна заводитіс косясьны еджыд бандакӧд, видзны винтовкаӧн Сӧветскӧй власьт.

Медӧпаснӧй местаын пыр вӧлі Домна. Колӧ грузъяс видзны — медся бӧръя додьяссӧ видзӧ Домна; колӧ разведкаӧ (водзвыв видласьны) мунны — бара Домна; колӧ постын (караулын) сулавны — бара Домна. Кось вылын лыйсигӧн пыр сійӧ вӧлі тшӧтш.

Сыктывдінкарысь вӧтлӧм бӧрын, еджыдъяс пышйисны Аныбӧдз, миян гӧрдармеечьяс сувтісны Вомынӧ.

Косьяс дыр эз вӧвны. Колӧ вӧлі мунны Аныбӧ — тӧдмавны еджыдъяслысь олӧмсӧ. Бара Домна мӧдӧдчис разведкаӧ — эз прӧстӧй разведкаӧ, а воча (контр-) разведкаӧ. Пасьтасис сійӧ прӧстӧй зонмӧн, Ваня нимаӧн, да муніс Аныбӧ. Кӧсйис ветлыны Кулӧмдінӧдз, сэсся ставсӧ тӧдмалӧм бӧрын бӧр локны Вомынӧ.

Сӧмын тайӧ мунӧмыс Домналӧн эз удайтчы: ямщикыскӧд тшӧтш сійӧс кутісны еджыдъяс. Тӧдісны найӧ, кутшӧм «Ваня» налы сюрис.

Ёна радлісны еджыд офицеръяс, надейтчисны найӧ нывбабатӧ ылӧдны. Найӧ эз гӧгӧрвоны — дай некор оз гӧгӧрвоны еджыдъяс, выль нывбабалысь-коммунисткаяслысь сьӧлӧмсӧ!

Бурӧн ни лёкӧн еджыд офицеръяс нинӧм эз вермыны тӧдмавны Домналысь. Вежон мысти Аныбсянь Домнаӧс мӧдӧдісны Кулӧмдінӧ. Сэтчӧ катӧдігас еджыд салдатъяс ёна сійӧс прикладӧн нӧйтӧмаӧсь. Кулӧмдінын бара став еджыд офицеръясыд, тшӧтш и Латкиныд, ёна юасьӧмаӧсь Домналысь гӧрд армия йылысь. Сӧмын бара нинӧм абу висьталӧма, тшӧктӧма асьнысӧ тӧдмавны: зэв кӧ пӧ окота тӧдны — ветлӧй пӧ да асьныд видлӧй.

Кулӧмдінсянь Домнаӧс катӧдӧмаӧсь Помӧсдінӧ. Сэні видзӧмаӧсь-мучитӧмаӧсь кӧдзыд амбарын. Сы бӧрын сэсся, 21-ӧд ли 22-ӧд лунӧ декабр тӧлысьын 1919 воӧ, Эжва ю вылын, Помӧсдін улын, Домнаӧс лыйлӧмаӧсь. Шойсӧ сідзи пон кок улӧ и кольӧмаӧсь, весиг абу лымйӧн тыртыштӧмаӧсь. Март тӧлысьын нин 1920 воӧ, еджыдъясӧс вӧтлӧм бӧрын, тӧварышъяс аддзисны Домналысь шойсӧ, вайисны Сыктывдінкарӧ да бура чесьтӧн гуалісны.

Мучитӧмаӧсь Домнаӧс ёна. Пельпомъяссӧ кералӧмаӧсь черӧн, сойяссӧ чегъялӧмаӧсь. Лыйӧмаӧсь сійӧс чужӧмас.

Татшӧм збой вӧлі коми ныв, коммунистка Домна Каликова!

Коми йӧз, торъя нин — коми аньяс! Энӧ вунӧдӧй Домна Каликоваӧс!

А. Потапова.