ГАЗЕТӦ ГИЖЫСЬӦС ЭН ЛЫСЬТ ВӦРӦДНЫ!

Ӧні быдӧн нин тӧдӧны: Сӧвет власьт да коммунист партия зільӧны бур оласног лӧсьӧдны. Торъя нин ёна тӧждысьӧны деревняяс югдӧдны, эмбур кыпӧдны, сӧвет уджъяс бурджыка нуӧдны.

Кӧні кутшӧма уджалӧны, сы йылысь газетӧ гижӧны: бура уджалӧмас медым мукӧдлаын кутчысясны, лёка уджалӧмсьыс медым мукӧдлаын кежасны. Быдсяма удж йывсьыс деревняяссянь юӧртӧны газетӧ гижысьяс (сельскӧй корреспондентъяс, дженьыдджыка кӧ шуны — селькоръяс). Пӧшти быд сиктын Сӧветса Союзын (СССР-ын) ӧні эмӧсь селькоръяс.

Уналаын сӧвет удж дорӧ веськавлӧны лёк йӧз. Найӧ кыдз-мый вермӧны торкӧны-падмӧдӧны Сӧвет власьтлысь уджсӧ, кыскӧны асланьныс либӧ сулалӧны кулакъяс дор, гусясьӧны, калым босьтӧны, юӧны, государстволысь эмбурсӧ мотайтӧны.

Сӧвет власьт татшӧмъясыскӧд вермасьӧ, тшӧктӧ сэтшӧм удж нуӧдысьяссӧ пасъявны газетъясӧ, медым водзӧ кежлӧ лёксӧ эз вӧчны. Селькоръяс гижасны, газетӧ лэдзасны. Сэсся газетӧ сюрӧм йӧзыд лӧг кутны пондасны гижысьяс вылад, быд ногыс кыйӧдасны, тӧдмаласны — коді гижӧма. Селькорӧс сы бӧрын кутасны жмитны-топӧдны, весиг нӧйтавласны, унаӧс нин и вилісны. Со ӧд кутшӧма оз во сьӧлӧм выланыс лёка уджалысьясыдлы правдаыс!

Ми бура унаысь нин гижлім селькоръясӧс топӧдӧм йылысь. Колян арын вилісны Украинаын (Дымовка сиктын) селькорӧс Малиновскӧйӧс. Главнӧйясыс вӧлӧмаӧсь: сельсӧветас юралысь, милиционер да ӧти кулак. Харьковса суд судитіс тайӧ куим мортсӧ лыйлыны. Найӧ эськӧ сетлӧмаӧсь вӧлі гижӧд: мед пӧ кокньыдджыка накажитасны да, Ставукраинаса Исполнительнӧй Комитет (ЦИК УССР) абу чинтӧма — найӧс лыйлісны.

Ӧні муніс Минск карын (Белоруссияын) суд Лапицкӧйӧс топӧдӧм йылысь. Тані бара мыжаясыс Жирховка деревняын юралысьяс: председательыс, секретарыс да милиционер (приговорсӧ видзӧд талунъя телеграммаясысь).

Неважӧн виӧмаӧсь, кулакъяс ыштӧдӧм серти жӧ, мари (черемисъяс) «Йошкар Кече» нима газетӧ гижысьӧс.

Регыд Донскӧй обласьтын кутасны судитны Елизаветовка сиктын селькорӧс виысьясӧс. Та йылысь, час, унджык гижыштам.

Елизаветовка сельсӧветын юралысяс веськалӧма лёк морт — нимыс Ӧсип, овыс — Бережной. Войдӧр тайӧ служитлӧма стражникын; революция бӧрын кыдзкӧ ниртчӧма-пырӧма партияӧ, калым пычкысь, косясьысь (бандит), пьянник. Сылӧн пиыс — Сергей — кыдзкӧ пырӧма комсомолӧ да веськалӧма комитетас секретарӧ. Мый вӧлӧм думайтасны — сійӧ и вӧчӧны, быдсяма пежсӧ, няйтсӧ.

Селькор, Куприк Иларион, оз вермы чӧв овны татшӧма уджалігӧн, Сӧвет власьтлысь зільсьӧмсӧ няйтӧ талялігӧн — гижас-норасяс Бережной вылӧ газетӧ. Бережнойыд тӧдас, коді гижӧма сы йылысь да кутас быд ногыс Куприкӧс топӧдны: ме пӧ тані ставыс — сарыс и комиссарыс! — шуӧ вӧлӧм Бережнойыд, — эн пӧ лысьт «власьт» йылысь гижны! Весиг Куприксянь босьтлӧма кырым (подписка), мед сійӧ сиктысь эз лысьт некытчӧ мунны.

Куприк эз повзьы да бара гижис газетӧ. Сы вӧсна сэсся и ассьыс олӧмсӧ пуктіс — сійӧс виисны.

Ӧні сӧветса суд чорыда судитӧ селькоръясӧс топӧдӧмысь. Дерт, Бережной кодьястӧ оз малыштны юрӧдыс.

Мыйла селькоръясӧс топӧдӧны, нӧйтӧны, виӧны весиг?

Со мый вӧсна: селькор мырсьӧ-отсасьӧ Сӧвет власьтлы весавны став омӧльсӧ деревняясысь, бурмӧдны сӧвет уджъяс, янӧдавны лёка уджалысьясӧс.

Вермас-ӧ Сӧвет власьт видзны селькоръясӧс ӧбӧдитӧмысь?

Вермас. Дон утюгӧн став топӧдысьяссӧ дзижалас.

Селькоръясӧс непӧштӧ вӧрзьӧдны оз позь, найӧс весиг явитныс оз позь (ним-овсӧ налысь оз позь некодлы висьтавны), сыысь ӧні Сӧвет власьт мыжалӧ чорыда жӧ.

Некодлы оз ков вунӧдны: газетӧ гижысьяс (селькоръяс кӧть рабкоръяс) вӧчӧны зэв ыджыд бур Сӧвет власьтлы, найӧс вӧрзьӧдны оз позь!

С. В.