КУТШӦМ БУР ЗЕМЛЕУСТРОЙСТВОЫСЬ
Землеустройствоӧн ми шуам му, видз да мукӧдтор сельскӧй кӧзяйствоысь лӧсьӧдӧм, медым крестьянинлы уджавны лоӧ кокньыдджык да лӧсьыдджык. Землеустройствоӧн ми быттьӧ разямӧй крестьянскӧй кӧзяйствоысь гӧрӧдсӧ, лӧсьӧдамӧй шыльыда уджалан ног.
Землеустройство лӧсьӧдны деревняын ӧні — колӧ бырӧдны куимтор: 1) векни муяс, 2) разі-пели муяс да 3) ылі муяс.
Векни муясӧн крестьянскӧй кӧзяйствоӧс некыдзи он вермы бурмӧдны. Агрономъяс индалӧм серти бергавныд сэні он тӧр.
Велӧдчӧм йӧз уна ногӧн му-видз вӧдитӧмӧн тӧдмалӧны: кыдзи бурджыка да донтӧмджык сувтӧ уджалӧмыс, кыдзи донтӧммӧдны турун-нянь да пуктасъяс. Найӧ шуӧм серти, да и уна крестьяна нин асьныс видлісны, аддзӧмаӧсь: гырысь муяс донтӧммӧдӧны кӧдза-пуктасъясӧс.
Мый вӧсна нӧ? Да сы вӧсна: гырысь муясӧс позьӧ старайтны, бурджыка уджавны сэні машинаясӧн.
Збыльысь ӧд сідзи и эм. Гӧран, кӧдзан, вундан машинаяснад векньыдик му вылад он кай, он сибав сэтчӧ. Крестьяниныдлы ас выннас лоӧ уджавны сэтӧні, воштыны уна лун-вой. Да ещӧ ӧтнас ӧмӧй уджалас, семьянас ӧд. Дерт сэсся, ставсӧ кӧ артавны, кӧдза-пуктасыд вылӧ сувтас.
Гырысь мунад дзик мӧд сикас делӧыд. Кӧдзныд мунан машинаӧн. Кӧйдысыд му вылад веськалас, бокӧ оз койсьы, да ӧд сэсся кинад кӧдзӧм дорысь ёна этша мунас кӧйдысыд. Вогӧгӧрся кӧдзаысь кӧдзан машинаыд видзас лишнӧй сявкйӧмысь 3−4 пуд кӧйдыс. Либӧ вундан машина? Мича поводдяӧн кӧ, вогӧгӧрся няньтӧ лун 2−3 ставсӧ шаркнитас. Мутӧ кӧ бурмӧдны кӧсъян уна пӧлӧс кӧдзаӧн ли мукӧд ног, бара жӧ ыджыдін колӧ, медым паськыд вӧлі муыд, мед тӧрин сэні бергавны.
Разі-пели мунад зэв жӧ абу лӧсьыд. Шуам, час куим гӧрин ӧти му, сэсся верст сайӧ кымын мӧдлаӧ ковмас мунны. Сэні час-мӧд гӧрыштан — коймӧдлаӧ вуджан. Скӧрмылан быдӧн. Доддясьӧмӧ-лэдзасьӧмӧ да туй вылас бура уна кад мунас. А коді сэсь мынтысяс? — Некод. Кӧдза-пуктасад и лоӧ сюйны, донсьӧдны турун-няньтӧ. Быд крестьянин эськӧ тӧдӧ разі-пели муяссьыд лёксӧ да, немтор оз вермы вӧчны ӧтнас.
Сэсся ӧд крестьянаыдлӧн муяс костас зэв паськыд межаяс (боръяс), аршынӧн-джынйӧнӧдз мукӧдлаас. Зэв бурин позтысьны ёг турунъяслы да гагъяслы.
Коми крестьяна норасьӧны му тырмытӧм вылӧ, этша пӧ сійӧ миян. Выль му вӧчны вӧраинын да нюръясын сьӧкыд. Мый нӧ эськӧ межаяс вылас видзӧдӧны? Муӧ колӧ найӧс пӧртны.
Колӧ видзчысьны муяс торйӧдлӧмысь, юклӧмысь. Колӧ зільны ӧтлаалавны найӧс, гырсьӧдны. Сэки вӧлисти позяс сёрнитны му-видз уджалӧм бурмӧдӧм йылысь, уна да бур кӧдза-пуктас воӧм йылысь.
Колӧ зільны уджавны мутӧ ӧтвылысь, обществоӧн. Сэки муысь муӧ ветлӧдлӧмыд бырӧ: ӧти му лоӧ. Позяс лӧсьӧдны машинаяс, уна пӧлӧс кӧдза-пуктас.
Коми муын обществоӧн уджалӧмтӧ зэв позяс лӧсьӧдны: коми крестьяна зільӧны ӧтувтчавны кооперативъясӧ. 1925ʼ во вылӧ нелямын квайт с.-кӧзяйственнӧй кооператив эм миян. Ставныс найӧ мырсьӧны сельскӧй кӧзяйство бурмӧдӧм вылын. XIII партийнӧй съезд шуис: «Отсасьӧй ӧтувтчӧм кӧзяйствояслы. На вылӧ видзӧдӧмӧн ӧтувтчасны ставныс; олӧм лоӧ кокньыдджык».
Ылі муясӧн крестьяналы абу жӧ зэв лӧсьыд. Первойтӧ эськӧ и немтор, няньыд уна воас. Муыдлӧн выныс тырмымӧн. Сэсся ӧд во 2−3 мысти слабмас сійӧ. Он кӧ кут вынсьӧдны куйӧдӧн ли мукӧдторйӧн — няньыд кӧдзӧм пудыс сӧмын кутас воны. Вын песӧмыд да тойтӧмыд весь вошасны. Ылынысла куйӧдавны мутӧ он вермы, да и гӧрӧм-пинёвтӧмыс на оз удайтчыв мукӧддырйиыс лючки — лоӧ сійӧс дзикӧдз эновтны, либӧ йӧрмӧминӧ нин уджавны. Сы вӧсна ылі муясыс оз озырмӧдны крестьянатӧ — гӧльмӧдӧны.
Мый вӧсна ылі муясыс? Кыдзи найӧ лоӧмаӧсь?
Лоӧмаӧсь со кыдзи: вӧлӧсьтъяс пыр гырсялӧны, йӧз содӧ. Вӧлӧсьтбердса муяс оз кутны тырмыны, пондасны вӧчавны выль муяс — пыр ӧтарӧ ылыстчыны. Дырӧн муяс ёна ылынӧсь лоӧны.
Ӧні вӧлӧсьтъясӧс оз нин гырсьӧдны, регыд налы пом воас. Пондасны овны посньыдик деревняясын моз. Лӧсьӧдасны сідзи, медым муясыд верстысь, верстӧн-джынйӧнысь ылын эз вӧвны.
Войдӧр колӧ мездысьны тайӧ куим урчитӧмторсьыс, сэсся вӧлисти заводитны уджавны агрономъяс велӧдӧм серти. Сӧмын сэки бурмас крестьянскӧй кӧзяйство.
Агроном Тювин.
