Мыйсюрӧ небӧг гижысьыс йылысь
Антуан де Сент-Экзюпери мусярса литератураын медъёна тӧдса аслас «Дзоля принс» мойдӧн, тадзи ачыс нимтӧма аслас гижӧдыслысь жанрсӧ (оригиналыслӧн нимыс Antoіne de Saіnt-Exuperі Le pеtіt Prіnce). Тайӧ мойдкывсӧ, кодӧс гижысьыс помалӧма, ачыс серпасалӧма тшук кувсьӧм водзвылас, вуджӧдӧма нин зэв уна кывйӧ, сӧмын ӧнӧдз абу вӧлі комиӧдӧма. Мый понда мойдыс сэтшӧма воӧ сьӧлӧм вылӧ верстьӧлы да дзолялы мусяр пасьтала? Вочакывсӧ сетӧ гижысьыслӧн олан туйыс.
Гижысьыс чужӧма XX нэмкӧд ӧттшӧтш, 1900-ӧд вося лӧддза-номъя тӧлысь 29-ӧд лунӧ гӧльмӧм аристократ котырын, айыс вӧлӧма граф. Тырвыйӧ ним-овыс Антуанлӧн та понда вӧлӧма зэв кузь − Антуан Мари Жан-Батист Рожер де Сент-Экзюпери, ичӧт дырйиыс гортас сійӧс нимтылӧмаӧсь Тенио. Ставнас котырас вӧлӧма вит чоя-вока. Зонка быдмӧма абу кокниа, айыс кувсьӧма, зонкалы кор тырӧма нёль арӧс. Ветлӧма вичкобердса ичӧт школаӧ, 1908-1914-ӧд воясӧ велӧдчӧма иезуитъяслӧн Сент-Крус колледжын. Ичӧт дырйиыс вӧлӧма романтик, унатор кӧсйывлӧма вӧчны-шедӧдны, серпасасьлӧма, ворсӧма скрипкаӧн, сійӧс ёна кыскылӧма техника, машинаяс, архитектура, а 12 арӧсӧн зонкалы мойвилӧма медводдзаысь кыпӧдчывны сынӧдӧ еропланӧн. 1919-ӧд воӧ Антуан босьтчӧ велӧдчыны архитекторӧ, но сійӧс ас дорас кыскӧмӧн-кыскӧма енэж. Буретш сэки Европаын грымакылӧма І мусярса тыш, и 1921-ӧд воын прансуз армияӧ босьтӧм бӧрын Антуан чорыда шуӧма лоны пилотӧн, енэжын лэбалысь-уджалысьӧн.
Сэксянь век лэбавлӧма, новлӧма пошта Францияысь Африкаӧ да мӧдарӧ, а 1923-ӧд воӧ медводдзаысь веськавлӧма неминучаӧ. Антуан лэбалӧма быдлаын: Испанияын, Лунвыв Америкаын, Африкаын. Романтикаӧн озыр уджыс вӧлӧма сьӧкыд да дойдалана: некымынысь сійӧ веськавлӧма чорыд неминучаӧ, доймалӧма да дыр бурдӧдчылӧма, воштылӧма пилот-ёртъяссӧ, ӧтчыд ковмӧма механикыскӧд пуксьыны Африкаас тыртӧминӧ, дыр сэні овны сёянтӧг да ватӧг. Сӧмын гижысьыс быд здукӧ кольӧма сьӧлӧма мортӧн, олӧмсӧ радейтысьӧн да йӧз вӧсна кывкутысьӧн. Уна аддзывлӧмторйыс тшӧктӧма унатор йылысь мӧвпавны. Тадзи лэбалысь мортысь петӧма гижысь. Аслас медводдза повесьтъясас буретш серпасалӧма пилотъяслысь уджсӧ да аслыспӧлӧс олӧмсӧ, гижлӧма «Лунвывса пошта новлан», «Войся лэбзьӧм», «Йӧзлӧн планета» гырысь уджъяс. Комынӧд воясӧ Антуан де Сент Экзюпери содтӧд уджавлӧма и «Пари-Суар» газетын журналистӧн. 1935-ӧд воын волӧма Сӧвет Ӧтувлунӧ да сы бӧрын гижӧма зэв збыльнога вит серпаскыв, петкӧдлӧма бурсӧ да омӧльторсӧ миян ыджыд канмулысь сталиндырся кадӧ. Гижысьыс бура кылӧма сэки нин Европаын фашизмлысь кыпалӧм-паськалӧмсӧ, ӧд 1936-ӧд воӧ ветлӧма Франколы паныд тыш вылӧ вирӧн ойдӧм Испан муӧ, гижлӧма та йылысь серпаскывъяс.
Мӧд мусярса тыш тӧдлытӧг воӧма Францияӧдз. Абу нин том пилот тышкасьӧма фашистъяслы паныд, а чужан муӧс Германияӧн босьтӧм-оккупируйтӧм бӧрын вуджӧма океан да олӧма некымын во АӦШ-ын. Сэні и гижӧма да 1942-ӧд воын йӧзӧдӧма ассьыс мусяр пасьтала медся нималана «Дзоля принс» мойдкывсӧ, кодӧс позьӧ повтӧг нимтыны сысянь став йӧзыслы медбӧръя юӧртана-сиана кывйӧн. Лӧнинын олӧмысь дӧзмӧмӧн гижысь бара вӧзйысьӧ тышӧ, велӧдчӧ выль зэв ӧда «Лайтнинг» еропланӧн лэбавны. 1944-ӧд вося сора тӧлысь 31-ӧд лунӧ Антуан медбӧръяысь кыпӧдчӧма сынӧдӧ да лэбзьӧма вӧрӧгӧс корсьысян-тӧдмалан могысь. Бӧрсӧ абу нин воӧма…
«Дзоля принс» мойдкыв гижӧма верстьӧлы да челядьлы ӧтвыв лыддьӧм могысь, быд арлыда лыддьысьысь гӧгӧрвоас гижӧмторсӧ ас ногыс. Тайӧ неыджыд уджсӧ авторыс серпасалӧма ачыс, быд юрпасын мойдса зонка паныдасьлӧ да сёрнитӧ выль персонажкӧд, морткӧд, пемӧскӧд. Тайӧ сёрниясас йиджтысьӧма ставыс: ас му, сылӧн мич дорӧ бур йитӧд, йӧзӧс радейтӧм, на вӧсна кывкутӧм, наӧ эскӧм, уджмогӧ кутчысьӧм, муслун, ёртасьӧм, лёклы паныд мунӧм да уна мукӧдтор. Эз ӧд сідз-тадз уна шуӧмтор тайӧ мойдкывсьыс уна кывйӧ вудж кыдзи зумыд сёрникузя, шусьӧг, кытчӧ йиджтысьӧма олан философияыс да мудерлуныс. Уна кывъя гижӧмтор дорысь бурджык «Дзоля принссӧ» тэрмасьтӧг лыддьыны.
Комиӧдысьыс
