КЫДЗИ НЬӦБИГӦН БӦРЙЫНЫ ЙӦЛА МӦС
Уна крестьяна ньӧбалӧны мӧсъяс йӧзлысь. Вузалысьыд мӧстӧ, дерт, оз омӧльт, пыр ошкӧ. Мӧскыд овлывлӧ быдсямаыс. Унаысь крестьянин ӧти уръясӧн чукӧртӧм сьӧмсӧ сетлывлӧ мӧс вылӧ — мӧскыд сюрӧ зэв омӧль. Мед эськӧ ньӧбигӧн некытчӧ туйтӧм мӧс вылӧ он веськав, колӧ кужны мӧстӧ бӧрйыны.
Мӧс колӧ ньӧбны дзоньвидзаӧс. Крестьяниныд, дерт, пытшкӧс висьӧмсӧ мӧслысь оз тӧд. Колӧ сэки бӧрйигӧн видзӧдны: мед мӧскыд сӧстӧм вылісяньыс да видзӧдныс весел бана. Висьысь мӧскыд овлӧ шог бана.
Мӧслысь арлыдсӧ позьӧ тӧдны пиньяс сертиыс да сюръяс сертиыс. Пиньяс серти кокни тӧдны мӧскӧс 5 арӧсӧдз, сэсся 10 арӧссянь. Позьӧ жӧ 5 арӧссянь 10 арӧсӧдз тӧдны. Сӧмын сійӧ арлыд костсӧ, шуам 7-ӧ, 8-ӧ арӧс, сьӧкыд тӧдны. Кык арӧса мӧслӧн улі пинь анас 2 гырысь пинь, мукӧдыс посни йӧв пиньяс на. Куим арӧсалӧн 4 гырысь пинь нин. Нёль арӧсалӧн 6 гырысь пинь, вит арӧсалӧн 8 гырысь пинь. 5 арӧссянь мӧслӧн бокса ёсь пиньясыс кутасны изсьыны, ниртчыны. 9−10 арӧс кежлӧ мӧслӧн став пиньыс изсьӧ, сэсся пиньясыс костассьӧны. 13−14 арӧса мӧсъяслӧн кольӧ нин сӧмын изсьӧмысла пинь вужъяс, кымынкӧ пинь ставнас усьлывлӧ налӧн.
Сюра кӧ мӧскыд, сюр серти позьӧ тӧдны, кымынысь сійӧ куканясьлӧма. Быд куканясьӧм бӧрын содӧ сюрас кольча кодь бӧрӧзда сюр гӧгӧрыс. Ӧти во кӧ мӧс оз куканясь, коставлӧ кӧ, кольча костыс сідзжӧ косталӧ-нюжалӧ бӧрӧздатӧг. Сійӧ бӧрӧзда костыс мукӧд кост сертиыс лоас кык пасьта. Лыддян, кымын бӧрӧзда ставыс сюрас, да содтан кӧ куканясьтӧдз олӧм вояссӧ — сы мында и арӧс лоӧ мӧслы.
Мышсяньыс кӧ кутан видзӧдны, йӧла мӧскыдлӧн тушаыслӧн пасьтаыс вочасӧн водзсяньыс, юрланяс векняммӧ, ёсьмӧ. Рушкуыс паськыд. Лыясыс вӧсниӧсь. Вӧснилунсӧ лыяслысь позьӧ тӧдны кокъяс, сюръяс, юр да бӧж лыяс сертиыс. Сэсся ордлыясыс бур мӧслӧн вӧсниӧсь. Ордлы костъясыс паськыдӧсь. Йӧла мӧслӧн медбӧръя ордлы костыс 3−4 чунь вомлӧс пасьта. Кучик вӧсньыд. Голяас уна посньыдик чукыр. Гӧныс дженьыдик, шочиник, югъялӧ. Юрыс кокньыдик. Синъясыс гырысьӧсь, абу гуранын моз, дай видзӧдӧны меліа. Пельяс вӧсньыдӧсь да кузьӧсь. Пыдын морӧса. Пельпомъяс весьтӧдыс да лопатка сай весьтӧдыс морӧсыс паськыд. Векньыд, вӧсньыд морӧса мӧс абу дзоньвидза. Омӧль мӧслӧн лопатка сайсяньыс морӧсыс гуранасьлӧ, дзоньвидзалӧн оз. Йӧла мӧслӧн спинаыс веськыд. Кузь гырка, коска. Мышку вылыс паськыд да веськыд. Кокъяс вӧсньыдӧсь, абу торъя кузьӧсь (став мӧс судтаыслӧн джынйыс кымын) дай мед веськыда сулалӧны. Бур мӧслӧн вӧра ыджыд, ӧшйӧ улӧ дай водзланьыс сетчыштӧмӧн. Кузьтаыс да пасьтаыс вӧралӧн ӧткодь. Лысьтӧм бӧрын вӧра чинӧ, вӧра кучикыс чукыртчӧ посньыдик чукыръясӧн. Сэсся мед вӧраыс шочиник, вӧсньыдик, кузиник гӧна. Бур мӧслӧн вӧраас кык бӧрӧзда крестасьӧны нёнь костъясӧдыс, юкӧны вӧрасӧ нёль пельӧ; кузяногса бӧрӧздаыс гуранаджык. Лысьтӧм бӧрын кӧ вӧра оз чин, сійӧ сідзкӧ госалӧма либӧ вывті яя. Чинтӧм, чукыртчытӧм вӧраа мӧс этша йӧла. Йӧла мӧслӧн нёньясыс нёльнаныс ӧткодьӧсь, ӧтгырсяӧсь, вуждінас кызджыкӧсь, йывланьыс вӧсняммӧны. Нёнь костъясыс гӧгӧр ӧтпасьтаӧсь. Йылыс да вужйыс кӧ нёньяслӧн ӧтыдждаӧсь, сійӧ сідзкӧ топыд нёня дай йӧвтӧм мӧс. Мукӧд мӧслӧн нёньясыс абу ӧтгырсяӧсь; сэтшӧм мӧс абу дзоньвидза вӧраа, коркӧ висьлӧма.
Бур йӧла мӧслӧн вӧра кузьтаыс тӧдчӧ кыз вир сӧн. Вӧсни кучика мӧслӧн сійӧ сӧныс тӧдчӧ морӧспань дінӧдзыс. Йӧв сӧн петаніныс морӧспань дінас. Кымын сійӧ сӧныс кыз, сымын мӧс йӧла. Со мыйяс серти колӧ тӧдмавны йӧла мӧс.
Лысьтӧм вылӧ мӧстӧ оз ков ньӧбны 7−9 арӧсысь пӧрысьджыкӧс, витысь-квайтысь куканясьӧм бӧрын. Сизимӧд куканясьлӧм бӧрын мӧслӧн йӧлыс быд во ӧтарӧ чинӧ.
Тайӧ висьталӧм серти мӧстӧ рӧд вылӧ оз на позь вывті надеяӧн ньӧбны. Колӧ лючки тӧдмавны мӧслысь рӧдсӧ. Кутшӧм вӧлі мамыс-батьыс.
