КАРТАЯС ЛӦСЬӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ
Уна крестьяна тӧвбыдъясӧн лэдзӧны кер, тулысъясын выль стрӧйба заводитӧны лэптыны. Сӧмын ӧти омӧль — некод оз тӧд, кыдзи эськӧ бурджыка керка-карта лэптыны.
Ми тані керка йылысь огӧ кутӧ сёрнитны. Сӧмын карта йылысь висьталам. Некод ӧд скӧтлысь оз гӧгӧрво юавны — кутшӧм сылы колӧ оланін. Унджык крестьянаыс та вылӧ шуӧны: «Кутшӧмӧс стрӧита — сэтшӧмын и олас».
— «Сэтшӧминад» олігӧн скӧтыд пӧльзасӧ «сэтшӧмӧс» и сетас.
Скӧт сетӧ пӧльзасӧ аслас оланін серти. Кымын бур сылӧн оланіныс, сымын уна пӧльза сетӧ. Со кутшӧм пӧльзаыс:
— Бур оланінын скӧт вына, дзоньвидза, овсьӧ сылы долыда.
— Бур оланінын скӧтсянь крестьянинлы локтӧ унджык йӧв, яй, вурун, гос дай унджык вына куйӧд.
— Бур картаын долыд абу куш скӧтлы — сэні долыд крестьянкалы лысьтысигӧн, сёӧдчигӧн, идрасигӧн.
— Омӧлик картаяс ёна нетшкӧны дзоньвидзалун скӧтъяслысь, скӧт гӧгӧр идрасьысьлысь.
— Омӧль карта этша вӧчӧ куйӧд, сэні куйӧдыс кынмӧ.
— Омӧль картаа крестьянин — омӧль олысь.
Сідзкӧ колӧ ёна тӧдны, кутшӧм карта колӧ вӧчны скӧтлы.
Скӧт гӧгӧр бур уджалысь, скӧтӧс дӧзьӧритысь йӧз тӧдмалісны — оланін скӧтлы колӧ вӧчны шоныдӧс. Кӧдзыдінын скӧт ёна кынмӧ. Турун сёйӧ унджык, йӧв, яй, гос да куйӧд чинтӧ. Кӧдзыд картаын оз позь скӧтлы весиг пӧсь сёян сетны. Сыысь скӧт вермас прӧстудитчыны, висьмыны.
Ас думсьыныс мукӧд эськӧ вӧчасны шоныд карта: нитшкаласны, пӧвйӧн чинтасны ӧшинь розь, идзас нӧбйӧн ӧдзӧсъяс тупкасны, а видзӧдлан кӧ — войнас мӧскыд гыӧртӧма пель вужйӧдзыс. Кӧні кӧдзыд уна — сэні этша йӧв.
Югыд карта скӧтлы ёна жӧ колӧ. Пемыдінын мӧс вайӧ этша йӧв. Гӧбӧчӧ кӧ ачыд пыран овны кымынкӧ тӧлысь кежлӧ, сэки немортӧ воан. Сідзи жӧ мӧскыдлы пемыдінын омӧль. Тулысын лудӧ скӧт пемыд картаысь кыскӧмӧн лоӧ петкӧдны, ачыс оз вермы петны... Быд кык мӧслы колӧ писькӧдавны карта вылын ӧшинь аршын кузьта да куим весьт судта, матӧ пӧтӧлӧксянь. Войвылӧ кӧ банӧн карта, шонді югӧр этша локтӧ. Выль вылӧ стрӧитчигӧн тайӧс колӧ кутны юрын да вӧчны картаяс лунвывладорӧ ӧшиньясӧн.
Эм ещӧ миян важысянь нин босьтӧм омӧльтор: гидъяс карта пытшкӧ вӧчны. Кӧдзыд дырйи сэтчӧ сюйӧны став скӧтсӧ. Гидыд ичӧт, ӧшинь абу. Эм кӧ сэні розьыс, кӧдзыд дырйи турунӧн тупкӧны. Сэтшӧм гидад пырны он лысьт — чадӧн пӧдтӧ, идрасьысьлӧн сёӧдчиг-лысьтысигӧн юр вежӧрыс бергӧдчӧ. Ас думсьыс крестьянин скӧтсӧ сюйӧ гидӧ бур вылӧ эськӧ, сӧмын бур пыддиыс артмӧ омӧльтор.
Сӧстӧм сынӧд скӧтлы колӧ сёян-юан моз жӧ. Омӧль, дука сынӧда карта вылын скӧтлы сьӧкыд овны, пӧдтӧ сійӧс сэні.
Тшӧкыда сьӧкыд сынӧда оланінад ва ру понда да чӧскыдтӧм сынӧд понда висьмӧ скӧт, ӧтитӧг кулӧ ыж, порсь оз вермы овны. Коді шоныд карта вӧчӧ — сылы колӧ вӧчны чӧскыдтӧм сынӧдлы, сынӧд чадлы кыскӧд, труба моз. Сійӧ вӧчны абу сьӧкыд, быдӧн кужасны. Карта вылын кӧ сьӧкыд сынӧд лоӧ, трубатӧ восьтан, дай сынӧд пыр вежсяс, сӧстӧм лоӧ. Сідзкӧ тайӧ висьталӧм серти скӧтлы колӧ: небыд шоныд вольӧс, ыджыд югыд ӧшинь, шоныд долыд карта.
Агроном Темноев.
