МУКӦД ГОСУДАРСТВОЫН ОЛӦМ

(Колян вежон чӧж)

Миян СССР вылӧ ӧнӧдз ёна на тӧдчӧмӧн (открыто) лӧгавліс Америка.

Тайӧ лунъяс телеграф вайис Америкасянь выль интереснӧй юӧръяс. Мукӧд государствояскӧд удж нуӧдысь министр Юз эновтӧма должносьтсӧ. Сы местаӧ пуктӧны Франк Келлогӧс. Юз СССР вылӧ медся нин ёна вӧлі лӧгалӧ. Сы понда Америка ӧнӧдз эз пыдди пуктывлы миянлысь правительствонымӧс. Шуӧны, ӧні пӧ Кулидж (президент), Келлог да Бора^ Бора — сенатор, сулалӧ СССР дор./^ пондасны уджавны ӧтвылысь. Медся бӧръя воӧм юӧръяс серти — Кулидж кӧсйӧ лӧсьӧдны комиссия СССР-ӧс пыдди пуктӧм йылысь сёрни нуӧдны. Буржуйяслы оз эськӧ зэв сьӧлӧм вылӧ во СССР-ыд, да мый вӧчан, лоӧ ӧд сёрнитны. Недыр мысти сенатор Бора пӧ локтас Мӧскуаӧ.

Водзӧ босьтлам Францияӧс. Неважӧн Париж карӧ чукӧртчис союзникъяслӧн аскостса финансӧвӧй конференция (союзникъяс: Англия, Франция, Америка, Италия да мукӧд посньыдджык государствояс). Тайӧ конференция вылас мунӧ сёрни ас кост уджйӧзъяс йылысь. Войнаяс пондаыд дзикӧдз дзугсьӧмаӧсь, оз кужны, кутшӧм туйӧд петны татшӧм дзугысь. Надейтчӧны вӧлі Германияӧн мынтан вылӧ, да оз сідзи, тыдалӧ, ло. Германия Дауэс план серти мынтысьны оз вермы. Сы понда союзникъяслӧн конференция шуӧма кутны ас кианыс, союзникъяс киын Кёльн каргӧгӧрса пабрик-заводъяс. Германия правительство конференциялы воча юӧр шуӧ: Германияын олысь йӧз пӧ кӧсйӧны вӧлі бурмӧдны ассьыныс олӧм, бура овны мукӧд государствоясын олысь йӧзкӧд. Ӧні пӧ некутшӧм вера йӧзлӧн союзникъяс вылӧ эз ло. Германия зэв эськӧ ёна лёкалӧ союзникъяс вылӧ, да чегъялӧм бордъяснад гижӧдысь ӧтдор нинӧмӧн водзсасьны оз вермы. Став уджйӧзысь Германиялӧн союзникъяслы 17 миллиард шайт гӧгӧр (ӧти миллиардын — сюрс миллион). Та ыджда уджйӧзтӧ абу зэв кокньыд мынтынытӧ.

Франция кӧть и вермис Германияӧс да перйӧ сылысь зэв ыджыд дань — олӧ оз зэв шыльыда. Буржуйяс бурмӧдісны ассьыныс олӧмнысӧ, рабочӧйяс йывсьыд оз и думыштлыны. Тайӧ лунъяс уна пабрик-заводса рабочӧйяс Дуарнене кар гӧгӧрын бастуйтлісны — помӧдз сувтӧдлісны удж. Рабочӧйяс корӧны пӧденщина содтыны — фабрикантъяс зэв ёна пыксисны, но дырӧн лои жӧ содтыны 25%. Коммунист партиялӧн газет «Юманите» тшӧктӧ видзчысьны рабочӧйяслы буржуйяс кабыр улӧ сюрӧмысь. Англияын ӧні власьт консервативнӧй партия (озыр йӧзлӧн партия) киын. Кор сэні вӧлі рабочӧй правительство — Англия да СССР костын гижлісны договор. Рабочӧй правительствоӧс шыбитісны — договор англияса парламент эз вынсьӧд. Миян посол Англияын Раковскӧй локтіс ӧні Мӧскуаӧ. Раковскӧй чайтӧ: небзяс пӧ, сетчас бӧр ӧнія англияса правительствоыс.

Англия медозыр государство (Америка бӧрын) му вылын. Мукӧд союзникъяскӧд ӧтвылысь грабитӧ Германияӧс. Буржуйяслӧн олӧм войнаяс бӧрын бурмис, сӧмын рабочӧйяслы сетісны зэв этша кокньӧд. Ӧтторъя, ӧтилаын да мӧдлаын забастовкаяс. Ӧні Дербишир кар гӧгӧрын бастуйтӧны 20 сюрс морт. Англияса правительство зэв ёна полӧ коммунист партия ёнмӧмысь, социалистъяс сідз жӧ. Революцияысь полӧм понда военнӧй министерство содталӧ войска кӧрт туйяс бердӧ. Кӧрт туйяс вылын уджалысьяс зэв ёна та понда видӧны войска содтысьясӧс.

Германияын неважӧн воссис парламент. Председательӧ бӧрйисны Лебеӧс (социал-демократ). Министръяс сӧветын председателялысь Маркс став мукӧд министръясыскӧд петіс службаысь. Сы местаӧ пуктӧмаӧсь Лютерӧс. Германиялӧн олӧм лунысь-лун жебмӧ. Неважӧн буржуйяс кӧсйылӧмаӧсь чукӧртлыны Кёльн карӧ съезд, да союзникъяс абу лэдзӧмаӧсь.

Польшаын рабочӧйяслӧн олӧм зэв дзескыд. Тюрмаясын пукалысь рабочӧйясӧс зэв ёна нӧйтӧны, тшыгйӧдӧны, нартитӧны. Рӧштво дырйи Ковно карын сыщикъяс арестуйтӧмаӧсь 50 уджтӧм рабочӧйясӧс (безработные) нянь корӧмысь. Быд ногӧн найӧ мучитӧмаӧсь. Ӧти морт дажӧ мучитӧмыс понда йӧймӧма. Шавли карын бара пуксьӧдӧмаӧсь 5 водзмӧстчысь войтырӧс, неважӧн на эськӧ лэдзлӧмаӧсь да. Львов карын ӧти мортӧс пуксьӧдӧмаӧсь тюрмаӧ тюрмаясын пукалысь рабочӧйяслы отсалӧм понда. Тадзӧн Польшаын топӧдӧны рабочӧйясӧс.

Югославияын правительство тшӧктӧм серти арестуйтісны Радичӧс да сылысь ёртъяссӧ. Загреб карын Радичӧс кыскисны судӧ. Суд лючки гӧгӧр видлалӧм бӧрын шуис Радичӧс мыжтӧмӧн да тшӧктіс лэдзны вӧля вылӧ. Правительство зэв ёна дӧзмис Загребса суд вылӧ да пондіс корсьны мукӧд пӧлӧс уликаяс Радич вылӧ. Войска сувтӧдӧма кок вылӧ, медым пырысь-пыр позяс дугӧдны йӧзӧс, кыпӧдчыны кӧ пондасны найӧ. «Посньыдик» буржуйяс велалісны «гырысь» англияса буржуйяслысь. Англияын парламентӧ бӧрйысигӧн кыпӧдісны лӧжнӧй письмӧ, Зиновьев ёртлысь шулісны. Сідзи вӧчлісны, медым бӧрйысьысьяс коммунистъяс вылӧ да СССР вылӧ дӧзмасны. Югославияын сідзи жӧ матысмис бӧрйысян кад. Мед парламентӧ веськалӧ унджык буржуй, правительство быд ногӧн топӧдӧ рабочӧй да крестьяна партияясӧс. Висьталӧ, сюрӧма пӧ письмӧяс миян Красин ёртсянь да Смирнов ёртсянь. Дерт, некутшӧм письмӧяс Красинлӧн да Смирновлӧн эз сюр. Тайӧ ылӧг. Со ӧд кыдзи кӧсйӧны кутны ас кианыс власьт йӧзӧс ылӧдлӧмӧн. Ставсӧ Радич партияысь арестуйтӧмаӧсь уна сюрс морт нин.

П.