ЛЕНИН ДА АС КЫВЪЯ ЙӦЗ
Му вылын йӧз юклысьӧны торъя нацияяс (ас кывъя йӧзъяс) вылӧ. Нацияяс костын важысянь нин мунӧ мӧда-мӧд вылӧ лӧгалӧм. Татшӧм лӧгалӧмыс понда капиталистъяс тыртӧны ассьыныс зепнысӧ, а гӧль йӧз водзысь водзӧ пырӧны озыр йӧз кабырӧ. Гӧль йӧзлӧн озыр йӧз кабыр улысь мездысьны, ас кост лӧгалӧм понда, эз судзсьыв вынныс, дай ӧні на уналаын оз судзсьы. Сар да буржуй правительствояс кыдз-мый вермисны усьӧдлісны ас кывъя йӧзъясӧс мӧда-мӧдныс вылӧ. Со кутшӧм вӧлі олӧм му вылын. Октябрса революцияӧдз дай ӧні на ещӧ эм уна государствоясын.
Медся нин ёна сьӧкыд овны Россияын вӧлі посни ас кывъя йӧзлы. Сар кабыр улӧ сюрӧм йӧзӧс быд ногӧн нартитісны, мӧда-мӧд вылӧ дӧзмӧдісны да ньӧжйӧникӧн религия сорӧн да дзескӧдӧмсорӧн пемдӧдісны. Озыр йӧзлы йӧзӧс пемдӧдӧм вӧлі, кыдз шуӧны, «
Мӧд Интернационалын ас кывъя йӧзӧс мездӧм йылысь важысянь дай ӧні сӧмын сёрнитлісны. Зэв мичаа шуалӧны кывъяссӧ эськӧ да, сӧмын быд небыд сёрни бӧрын дзескаммӧ овмӧс ас кывъя йӧзлӧн.
Революция дор кутчысьысь социалистъяс да коммунистъяс важӧн нин заводитісны уджавны ас кывъя йӧзӧс озыр йӧз кабыр улысь мездӧм кузя. Ленин ёрт аслас статьяясӧн «Искра» газетын лючки гижавліс та йылысь ещӧ 1900−1903 воясын. Ёна мырсис ӧтувтны став мувывса эмбуртӧм йӧзӧс да ставлы ӧтвылысь мӧда-мӧд ас кывъя йӧзъясӧс мездавны капиталистъяс кабыр улысь. Ещӧ 1916 воын Ленин ёрт ас кывъя йӧзӧс мездӧм йылысь гижліс: «Социализм мунӧ водзысь водзӧ. Колӧ мырсьыны сетны быд ас кывъя йӧзлы сэтшӧм права, мед найӧ асшӧрӧн нуӧдасны ассьыныс уджнысӧ, бурмӧдасны ассьыныс олӧмнысӧ. Социалист партияяслы революция пансьӧм бӧрын да буржуйясӧс вермӧм бӧрын колӧ лӧсьӧдны асшӧра олӧм быд ас кывъя йӧзлы: ӧти союзӧ найӧс ӧтлаалӧмӧн ли, налы дзикӧдз торйӧдчыны права сетӧмӧн ли — сӧмын тадзи позяс матысмыны социализм дорӧ».
Мыйӧн гымыштіс Февральса революция, Ленин ёрт да партия пырысь-пыр чорыда кутчысисны ас кывъя йӧз йылысь удж нуӧдӧм вылӧ. Апрельса партийнӧй конференция вылын 1917 воын Ленин шуліс: «Буржуазия колис зэв уна удж вӧчтӧг, сы понда ми босьтчывлам вӧчны... Торйӧдчасны кӧ Россияысь Финляндия, Польша, Украина, некутшӧм лёк сыысь абу. Ас кывъя йӧз торйӧдчӧны асшӧра государствоӧ. Мый пӧ сэні лёкыс? Коді кутӧ торйӧдчӧмысь — сійӧ шовинист.^Ас кывъя йӧз дор сулалысь, медвылӧ найӧс лэптысь./^ Финляндияса йӧз ӧні нин мырсьӧны автономия перйӧм понда. Ми сулалам, мед Финляндиялы ӧні жӧ сетасны свобода. Сӧмын тадзӧн ас кывъя йӧз пондасны бурӧн видзӧдны партия вылӧ, демократия вылӧ. Лоӧ кӧ Россия республикакӧд радӧн Украинаса республика, сэки на костын бурджыка пондас мунны мӧда-мӧд кост олӧм, ёнджыка пондасны эскыны мӧда-мӧдныслы».
Октябрса революция бӧрын, мыйӧн власьт босьтісны ас кианыс рабочӧйяс да крестьяна, пырысь-пыр жӧ налӧн партия, коммунист партия кутчысис сетавны ас кывъя йӧзлы автономияяс. Войнаяс понда партия помӧдз эз вермы вӧчны регыдӧн став уджсӧ. Ӧні, мыйӧн войнаяс помасисны, партия да Сӧвет власьт Ленин ёрт велӧдӧм серти бара кутчысисны помӧдз эштӧдны тайӧ уджсӧ.
Меньшевикъяс да эсеръяс ас кывъя йӧзлы автономияяс сетӧм йылысь эз и думыштлыны. Мыйӧн коммунист партия босьтчис мездавны ас кывъя йӧзӧс, став контрреволюционеръясыс меньшевикъяскӧд ӧтвылысь зэв ёна шызьылісны; быд ногӧн паныдалісны революциялы, ошкисны Временнӧй Правительство. Налы Ленин видзис со кутшӧм воча кыв: «Миянлы контрреволюционеръяс шуӧны — ті пӧ сӧмын Россиятӧ пазӧданныд торъя республикаяс вылӧ. Миянлы найӧ шуӧмысь повны нинӧм. Мед кӧть ещӧ уна лоӧ асшӧра республика, ми огӧ полӧй. Сӧмын колӧ миянлы ӧтувтны став республикаяссӧ ӧти союзӧ, мед эськӧ ӧтвылысь ми вермам чорыда водзсасьны кӧть кутшӧм капиталист государствокӧд».
Ленинлӧн да партиялӧн велӧдӧм эз вош. Миян ӧні эм ён, ыджыд Социал Сӧвет Республикаяслӧн Союз. Кыдзи кӧсйыліс вӧчны Ленин ёрт, дзик сідзи и лои.
Ленин велӧдӧм серти, ӧні став му пасьта капиталистъясӧн дзескӧдӧм йӧз мырсьӧны мездысьны найӧ кипод улысь да лӧсьӧдавны ассьыныс автономнӧй Республикаяс.
Беляков.
