ЯНВАР 9-ӦД ЛУН
Кызь во сайын тайӧ лунӧ сар Николай Романов тшӧктӧм серти лыйлісны дзик мыжтӧм, бурӧн сарлысь кокньӧд корысь рабочӧйясӧс Ленинградын.
Рабочӧйяслӧн олӧмыс 1900 восянь зэв нин вӧлі омӧль. Капиталистъяс рабочӧйясӧс быд ногыс заводитісны дзескӧдны: пыр ӧтарӧ чинтісны уджалӧмысь дон, уджӧдлісны дас кык часӧн сутки, нинӧм абуысь вӧтлавлісны пабрик-заводъяс вылысь. Пӧдӧмӧн пӧдны кутісны рабочӧйяс капиталист кипод улын.
Путиловскӧй завод вылын январ 1-ӧд лунӧ (важ ногӧн) дугӧдісны уджалӧмысь, вӧтлісны нёль рабочӧйӧс. Рабочӧйяс завод вылын юралысьяслы бӧр тшӧктісны босьтны найӧс. Рабочӧйяслысь эз кывзыны. Найӧ дугдісны уджалӧмысь — восьтісны забастовка. Бастуйтны Путиловскӧй заводса рабочӧйяс моз кутісны мукӧд Ленинградса пабрик-заводъяс вылын. Январ 7-ӧд лунӧ бастуйтысьяс лоины 150.000 гӧгӧр.
Рабочӧйяс надейтчисны сар милӧсьт вылӧ. Миянӧс пӧ дзескӧдӧны уджӧдысьясным (капиталистъяс; «сар-батюшко» кӧ пӧ тӧдлас миянлысь сьӧкыд олӧмнымӧс, пырысьтӧм-пыр кокньӧдас — чайтлісны найӧ). Гижисны сарлы прошенньӧ... Рабочӧйяс ылаліны, шедіны лэчкӧ. Найӧ удж вылӧ, уджсӧ нуӧдӧм вылӧ сувтіс Гапон поп. «Социал-демократъяс» заводитлісны дугӧдны рабочӧйясӧс сар бердӧ мунӧмысь, налысь эз кывзыны, налы эз эскыны.
Январ 9-ӧд лунӧ рабочӧйяс асланыс гӧтыръясыскӧд, челядьнаныс, ӧбразъясӧн, «
Рабочӧйяслы паныд петісны войска. Кутісны лыйлыны ӧружйӧтӧм, бурӧн сар бердӧ локтысь уджалысьясӧс. Рабочӧйяс лыйлігас нин ещӧ на заводитлісны водзӧ писькӧдчыны. Сӧмын нинӧм эз артмы. Тайӧ лунӧ рабочӧйясӧс виисны 1.216 гӧгӧр кымын да ранитісны 5.000 гӧгӧр.
Сар рабочӧйясӧс ас бердас сибӧдӧм пыдди паныдаліс войскаӧн, сар рабочӧйяслысь кывзӧм пыдди кисьтіс мыжтӧм вир, сійӧ нянь пыдди рабочӧйяслы сетіс пуля. Сійӧн сар ещӧ нин ӧдйӧ кодйис аслыс гусӧ. Рабочӧйяс дугдісны эскыны сар милӧсьт вылӧ, надея воши. Найӧ казялісны — бурӧн налы нинӧм оз сетны, сӧмын косьӧн, чорыд косьӧн вермасны аслыныс перйыны кокньӧд.
Сідзи и рабочӧйяс вӧчисны. Дас кык во мысти, февральын 1917 воын, шыбитісны найӧ сарӧс, октябрын сійӧ жӧ вонас вӧтлісны и став капиталистсӧ, босьтісны власьт ас кианыс.
Мый гижлісны сарлы уджалысьяс.
1905 воын питерса рабочӧйяс сарлысь, Николай Романовлысь, со мый корлісны аслас гижӧдын:
«Государ! Ми, уджалысьяс, пӧрысь бать-мамъяскӧдным, гӧтыръяскӧдным, посни челядьяскӧд воим тэ дінӧ корсьны правда дай дорйӧм. Вывті дзескӧдны пондісны миянӧс, пӧдтыны сьӧкыд уджӧн. Морт туйӧ оз пуктыны миянӧс, кывтӧм пемӧсъяс моз олам. Ланьтӧмӧн лолі терпитны нартитӧм. Ставным корысьӧ пондім пӧрны, тшыг нисьӧ пӧт овны. Лунысь лунӧ олӧмным миян омӧльтчӧ, пыдӧджык да пыдӧджык тойыштӧны миянӧс няйт гуранӧ, тшыгйӧн олӧмлань, пемыдлань. Пӧдны ми кутім топӧдӧмла, лолавны немторйӧн. Ми ӧнӧдз пыр на терпитім, огӧ вермӧ сэсся водзӧ терпитны. Воис сэтшӧм кад — бурджык кувны татшӧм сьӧкыд олӧм дорысь».
Водзӧ шыӧдчӧмас урчитӧмаӧсь пабрик-заводса уджсӧ, уджалан ногсӧ, уджаланінъяссӧ, олӧм нуӧдан ног. Корӧмаӧсь амнистия, не кутны чукӧртчывлыны сёрнитны олӧм-вылӧм йылысь да олӧмӧн веськӧдлӧм йылысь, торйӧдны вичкоӧс государствоысь, чинтыны уджалан кад 8 часӧдз, лӧсьӧдны уджалӧмысь буретш дон, вочасӧн заводитны юклыны му крестьяналы. Медся нин ёна уджалысьяс асланыс шыӧдчӧмын корисны чукӧртлыны учредительнӧй собранньӧ. Мед пӧ сэтчӧ йӧзсӧ бӧрйысьясыс вӧліны дзик став йӧзыс дай бӧрйыны вермисны быдӧн ӧтмоза.
Шыӧдчӧмыс помасьӧ со кутшӧм кывъясӧн: «Со мый ми корам тэнсьыд, государ! Тайӧ миянлы медколанторъясыс. Вӧч сідзи. Сэки государствоыд тэнад — Россия — лоӧ ён. Асьтӧ тэнӧ ми дай челядьным миян нэм кутасны казьтывны бурӧн. Он кӧ миянлысь кевмысьӧмнымӧс, государ, пукты пыдди, он кӧ сет миянлы корӧмторъяс, огӧ разӧдчӧй, мед кулам тэнад двореч бердын. Ӧні миян водзын сӧмын кык туй: мунны долыдджык, шуда олӧмлань, либӧ пырны гуӧ. Инды, кодарас мунны. Огӧ дрӧгнитӧй, кӧть и кувны тшӧктан. Ми лоам ассьыным лов пуктысьяс Россияын сьӧкыд олӧмла».
Сарыд дыр эз думайт, кутшӧм туй индыны: гижӧдӧн, бурӧн корны кокньӧд воысь уджалысьясӧс тшӧктіс лыйлыны. Уна войтыр — гырысь и посни — куліны вир юысь сар тшӧктӧм серти. Ми нэм чӧж казьтылам сар киӧн виӧм уджалысь ёртъясӧс!
