МЫЙ КОЛӦ ТӦДНЫ СОРТОВКА ДОРЫН УДЖАЛЫСЬЯСЛЫ

Учрежденньӧясын да пабрик-заводъясын уджалысьясӧс ставсӧ страхуйтӧма. Кодкӧ кӧ на пӧвстысь висьмас ли петас отпускӧ ли — государство мынтӧ сылы сьӧм бӧр уджавны локтӧдз. Оз кӧ нин вермыны уджавнысӧ кодсюрӧяс дзикӧдз — налы мынтыссьӧ пенсия.

Сортовка дорын уджалысьясӧс ӧні абу на страхуйтӧма. Водзӧ, кор Республиканым озырмасджык, дерт, найӧс страхуйтасны жӧ. Ми тані висьталам, кутшӧм отсӧг вӧчсьӧ страхуйттӧм уджалысьяслы, шуам, сортовка лэдзысьяслы, кылӧдысьяслы.

Унаысь кер лэдзигӧн, пуръясигӧн, пур кылӧдігӧн доймывлӧны, кынмалӧм понда висьмывлӧны. Унджыкысьсӧ налы нинӧм оз сетлыны, а шыӧдчыны некод дінӧ оз кужны. Татшӧм доймысьяслы, кынмысьяслы медалысь фирма ли, торъя морт ли обязанӧсь сетны отсӧг бурдтӧдзыс. Та йылысь уна сортовка дорын мырсьысь йӧз оз на, буракӧ, тӧдны. Сы понда артельясын удж нуӧдысьяслы (уполномоченнӧйяслы) колӧ висьтавлыны та йылысь став артельӧ пырӧм шленъяслы.

Водзӧ кежлӧ артельясын юралысьяслы (рабочком, уполномоченнӧй) колӧ доймысь да висьмысь шленъяслы корсьны отсӧг со кыдзи: быдсяма пӧлӧс несчастьӧ лоӧм бӧрын (кодкӧ керассяс, доймас, ёна кынмӧм понда висьмас) колӧ гижны фирмаса служащӧйяскӧд тшӧтш акт да причча суӧм йылысь пасйыны торъя форма вылӧ, шусьӧ: листок несчастного случая. Актас колӧ ставсӧ (кыдз-мый доймис, кынмис) лючки гижавны. Актсӧ да листоксӧ гижӧм бӧрас да кырымавлӧм бӧрас пырысь-пыр жӧ колӧ ыстыны инспектор трудалы. Кор морт зэв нин ёна доймӧма ли кулӧма — актысь да листокысь ӧтдор колӧ ыстыны телеграмма. Рӧскодыс усьӧ фирма тшӧт вылӧ. Доймысь да висьмысь мортъяслы колӧ пырысь-пыр вӧчны отсӧг (кӧртавны ли пасьтӧдны ли) да ыстыны торъя морткӧд больничаӧ сідзи жӧ фирма тшӧт вылӧ. Быдсяма пӧлӧс несчастьӧ уджалысьясӧс суӧм йылысь колӧ пасъявны тетрадьӧ да видзӧдны, кодлы сетӧмаӧсь отсӧг, кодлы абу. Пособйӧ сетӧм кӧ пондасны нюжйӧдлыны — колӧ юӧртны инспектор трудалы.

Медым пособйӧ сетӧм оз нюжав, колӧ чукӧртны со кутшӧм документъяс: листок, акт да докторсянь ли пельшӧрсянь ли эскӧданпас (удостоверение). Кор ёна доймӧм тыдалӧ быд мортлы, сэки некутшӧм гижӧд докторсянь да пельшӧрсянь судзӧдны оз ков, абу кӧ найӧ матігӧгӧрын, сӧмын актсӧ да листоксӧ колӧ кырымавны артельясын юралысьяслы, фирмалы служитысьяслы да понятӧйяслы.

Доймӧм войтырлы пособйӧ сетсьӧ сы мында жӧ, уна-ӧ вӧлі найӧ нажӧвитӧны доймытӧдзныс. Лыд вылӧ босьтсьӧ тӧлысся нажӧтка да сійӧ юклысьӧ 24 вылӧ, мыйӧн усьӧ пӧденщина, сідзи и кутасны мынтыны. Доймысь морт кӧ уджалӧма сӧмын лун-мӧд-коймӧд — тӧлысся нажӧтка лыддьысьӧ мукӧд тӧварышъяслӧн — уна-ӧ найӧ нажӧвитӧны, сы серти и сетсьӧ пособйӧ.

Пособйӧ сетсьӧ сӧмын доймӧм лунсянь кык тӧлысь чӧж, сыысь дыр кӧ нюжалӧ висьӧм — позьӧ перйыны фирмалысь судӧн. Кор нин некутшӧм бурдӧм оз тыдав — колӧ шыӧдчыны врачебно-контрольнӧй комиссия дорӧдз. Тайӧ комиссия кӧ шуас инвалидӧн да сетас та йылысь акт, позяс перйыны суд пыр пособйӧ аслыс дай вермытӧм семьялы кувтӧдзыс. Вермытӧм семьяӧн шусьӧны: гӧтыр — эмӧсь кӧ посни челядьяс, челядьясыс, мам, бать, вокъяс да чойяс, вердліс кӧ найӧс доймытӧдзыс инвалидӧ воӧм мортыс.

Сӧветскӧй государстволӧн законъяс ӧтарсянь тӧждысьӧны уджалысь йӧз понда — сетӧны налы пособйӧяс, мӧдарсянь оз вунӧдны и уджӧдысьяссӧ. Законъяс тшӧктӧны быд рабочӧйлы видзчысьны доймӧмысь. Рабочкомъясын уджалысьяслы колӧ став шленыслы висьтавны, мед найӧ кывзасны лӧсьӧдӧм правилӧяс да видзчысясны уджалігъясӧн, шуам, уналы ӧтлаын вӧр пӧрӧдны оз позь. Пӧрӧдӧны кӧ унаӧн да кодкӧ пу йылӧн ли увйӧн ли доймас, сэки фирма вермас пособйӧ мынтӧмысь ӧткажитчыны, пондас шуны: менам пӧ лӧсьӧдӧма правилӧяс, мед пӧ кывзісны. Тадзи доймӧмъясысь некод оз вермы перйыны пособйӧ. Мукӧддырйи доймывлӧны со кыдз: пуксясны ӧшйӧм пу улӧ куритчыны ли шойччыны ли, сэсся тӧла поводдяяс дырйи ӧшйӧм увйыс чегӧ, да пуыс лямӧдӧ шойччысьястӧ чӧс моз. Татшӧм приччаясыд кӧть и шоча, а овлӧны. Сы понда кер дорын уджалысьяслы колӧ гӧгӧр видзӧдны, мед эськӧ ас тӧдлытӧгыс оз доймы.

Некор оз ков вунӧдны: видзчысьтӧм понда доймӧм бӧрын пособйӧ сетӧмысь вермасны ӧткажитны.

Зэв унаысь кер дорын уджалысьяс доймавлӧны асланыс кужтӧм да видзчысьтӧм понда, ставсӧ тані он вермы гижны. Сідзи жӧ унаысь сулӧ причча, кӧть мед ещӧ ёна видзчысь, ас тӧдлытӧг верман доймыны. Он тӧдлы — черыд кос увсянь чеччыштас да сапнитас кок лапаад, сэки, дерт, бура тӧдмалӧм бӧрын вермасны сетны висигкості отсӧг. Рабочкомъяслы колӧ видзӧдны асланыс артельса доймӧм шленъяс бӧрысь. Коді сьӧлӧмсьыс мырсис да причча суӧм понда доймис, колӧ сылы быд ногӧн отсавны, коді жӧ аслас дышыс понда быдторсӧ уджалӧ кийывсӧн, сэтшӧмсӧ колӧ вӧтлыны артельысь дай удж вылысь. Татшӧм мортыд лёк вӧчӧ аслыс, фирмалы, государстволы, суседъясыслы дай аслас семьяыслы.

Сортовка дорын уджалысьяслы колӧ мӧвпавны со кыдзи: сьӧлӧмысь кӧ лӧсьӧдчӧм (договор) серти уджала да бур вӧр кӧ лэдза, сета пӧльза фирмалы, а фирмаясыс уджалӧны государство деньга вылӧ, — сідзӧн государстволы, дай босьта нажӧтка, бурмӧда ассьым овмӧс, пасьтӧда, кӧмӧда семьяӧс. Омӧля мӧвпалысь, кийывсӧн уджалысь морт нажӧвитны вермӧ этша дай вӧчӧ фирмалы да государстволы убыткаяс. Мукӧдыс асланыс горшлунныс понда тшуплӧны да лӧсавлӧны дзоньвидза сортовка вылӧ шогмытӧм пуяс, пӧрӧдӧны пес вылӧ шогман пуяс да прӧсек сайӧ вуджӧны. Став татшӧм тшыклӧм пусьыс да прӧсек сайысь лэдзӧм керъясысь фирмалы лоӧ кутшӧмкӧ лёк морт понда мынтыны штрап. Татшӧм войтырсӧ колӧ вӧтлавны артельясысь, союзъясысь, мед эськӧ на понда эз пинявны став артельсӧ да бур йӧзсӧ.

Водзӧ неуна кыв шуыштам фирмалы служитысьяс йылысь да рабочкомъяс йылысь. Налы ӧти лун кежлӧ оз ков вунӧдны: кымын уна бур мича вӧр лоӧ примитӧма кер лэдзысьяслысь — сымын уна найӧ вӧчӧны государстволы пӧльза. Миян Сӧвета Союз гӧгӧрын ставыс капиталист государствояс. Найӧ кырнышъяс моз видзӧдӧны миянӧс кокыштны да мый вермасны мырддьыны. Миянӧс жмитӧм понда найӧ зэв ёна чиганитчӧны вӧр ньӧбигӧн. Кыдз-мый вермӧны сетӧны донтӧг. Лёкджык кӧ вӧрыд, оз и босьтны. Та йылысь колӧ ёна мӧвпавны сортовка дорын уджалысьяслы. Медвойдӧр рабочкомъяслы да уполномоченнӧйяслы.

Скворцов.