НАЛОГ ДА ДОН УСЬТӦМ СЬӦМ
Ми ставным зэв на бура тӧдам колян восяяс дырся сьӧм. Налӧн доныс лунысь-лун вӧлі усьӧ, усьӧ тэрыба. Сы вӧсна, лоӧ кӧ вӧлі миян сьӧм, ӧдйӧнджык зільлім видзны сійӧ жӧ луннас. Дерт, пырысьтӧм-пыр унаӧн сьӧмсӧ эз удитлыны видзны, кольлі найӧ зепъясӧ лун-мӧд, вежонъяс кежлӧ, дай донтӧммӧм вӧснаыс нинӧм мында видзан лунӧ эз сулавлы. Дон усян сьӧм вӧсна лавкаясын тӧвар вӧлі лоӧ вузавны донӧнджык. Сэні ӧд сьӧм босьтан луннас эз вермывны сійӧс бӧр видзны либӧ кассаӧ пуктыны. Мӧд лунъясӧдз ас ордын кутӧмӧн сьӧмлӧн доныс ёна усьӧ. Сійӧ усьӧм дон мындаыс и тӧвар вылӧ донсӧ вӧлі содтӧны. Сідзкӧ, тайӧ боксянь бара жӧ донтӧмман сьӧм ньӧбасьысьяслы-крестьяналы зептаныс кучкыліс. Сэсся дон усян сьӧм ёна омӧль вӧлі государстволы, промышленносьтлы.
Мыйла важ сӧветскӧй сьӧмлӧн доныс пыр лунысь-лун усьлі? Уна вывті вӧлі да сійӧн. Вӧлі унджык сы дорысь, мыйта колӧ сьӧмыс йӧз киӧ ньӧбасьӧм-вузасьӧм вылӧ. Сэки миян государстволы йӧзлысь босьтан налогъяс эз вӧвны тырмымӧн, доходыс государстволӧн рӧскодсьыс вӧлі этшаджык. Кыдзи государство вермыліс рӧскодсӧ унджык доходысь вӧчны? Кытысь тырмытӧм сьӧмсӧ лӧсьӧдліс? Сійӧ тырмытӧм сьӧм пыддиыс печатайтліс бумага сьӧм (
Ӧні миян сӧвет власьтлӧн лӧсьӧдӧма донтӧммытӧм, чорыд сьӧм: червонечьяс, эзысь казначействоса билетъяс. Татшӧм сьӧм донтӧммӧмысь верман видзны сӧмын уна сьӧм лэдзтӧг, унджык колан дорысь (мыйта колӧ вузасьӧм-ньӧбасьӧм вылӧ). Уна сьӧм лэдзӧмысь ми вермам эновтчыны овмӧс кыпӧдӧмӧн, промышленносьт ыдждӧдӧмӧн да му-видз удж паськӧдӧмӧн, бурмӧдӧмӧн. Тайӧ кындзи сьӧмлысь ӧти донсӧ кутӧм вылӧ колӧ государстволы доход. Медым сійӧ доходыс государстволы тырмӧ став рӧскод вылас. Оз кӧ тырмы, бара лоӧ лэдзны содтӧд сьӧм, бара та вӧсна сьӧмлӧн доныс кутас усьны. Доход государстволы вермас медъёна воны йӧзсянь налогысь.
Сӧвет власьт ачыс быд ногыс зільӧ ӧнія сьӧм ёнмӧдны, сувтӧдны чорыда кок йылас, медым сылӧн доныс эз кут усьны.
Тайӧ вӧсна йӧзлы, быд уджалысь мортлы колӧ тшӧтш тӧждысьны, отсавны, медым огӧ воӧ бӧр дон усян сьӧмӧ. Усян сьӧмыд ӧд сӧмын гӧльмӧдӧ миянӧс. Йӧзлӧн отсӧгыс лоӧ налог мынтӧм.
Государстволы лунысь-лун колӧ вӧчны рӧскод. Сійӧ рӧскодсӧ вӧчӧ оз кыдзисюрӧ, а водзвыв арталӧмӧн. Мыйта сьӧмсӧ государство видзӧ, сымда жӧ сійӧ казнаӧ колӧ воны доход, государстволӧн арталӧма жӧ. Сы вӧсна йӧзлы налог мынтыны лӧсьӧдӧма срокъяс. Карса йӧзлы аслыс срок, сиктсалы бара жӧ аслыс.
Сэтшӧм срок кежлӧ дзик нин лоӧ мынтыны налогтӧ. Налог мынтӧм срокысь оз позь нюжӧдны ни ӧти лун, ни ӧти час. Нюжӧдчам кӧ, государстволы рӧскод вылӧ бара лоӧ лэдзны содтӧд сьӧмсӧ, бара сьӧмлӧн доныс усьны кутас. Вермам тадзинад бара воны важмозса донтӧмман сьӧмӧ.
Ещӧ бурджык, ми кӧ ассьыным вогӧгӧрся налогнымӧс мынтам ставсӧ ӧтпырйӧ, срок тыртӧдз. Сэки огӧджык нин кутӧй повны сьӧм дон усьӧмысь, оз нин ков ӧнія моз сы вӧсна тӧждысьны. Судзсяна карса йӧзлы дай крестьяналы колӧ та йылысь мӧвпыштны, колӧ мынтыны налогтӧ срок тыртӧдз, ӧні.
Б.
