ЁНМӦДАМ МОЛОЧНО-ТӦВАРНӦЙ ФЕРМАЯС
ВОЧКЫВ ПЫДДИ
Тайӧ воясын колхоз да совхозъяс стрӧитан уджын, коммунист партия веськӧдлӧмӧн лои перйӧма ыджыд вермӧмъяс, кодъяс сетӧны миянлы верманлун, партияӧн пуктӧм мог — тайӧ воын вӧчны прочнӧй фундамент социалистическӧй скӧт видзӧмлы, — пӧртны олӧмӧ успешнӧя.
Партия да правительство историческӧй индӧдъяс серти, скӧт видзӧм фронт вылын вермим воны ыджыд победаясӧ.
Партия да правительство аслас индӧдъясын нӧшта шулісны, мый йӧла скӧт видзан проблема медӧдйӧ да регыд лоӧ разрешитӧма скӧт видзан совхозъяс да колхозъясӧ молочно-тӧварнӧй да кук фермаяс организуйтӧм пыр.
Тӧварнӧй фермаяс организуйтӧмӧн сійӧ шуӧмыс бура оправдайтчис, мый найӧ пыр лоӧны став вермӧмъясыс ӧдйӧджыка да кокньыдджыка: содтыны лыд да качество колхознӧй йӧла скӧтлысь, ёна кыпӧдны сылысь производительносьтсӧ йӧв прӧдукт вайӧм кузя.
Колян воӧ лои союз пасьта котыртӧма уна тӧварнӧй ферма, да сэтчӧ сувтӧдӧма уна сюрс скӧт.
Тӧварнӧй фермаяс вылын гырысь скӧт лыд декабр 1-ӧй лун кежлӧ вӧлі сувтӧдӧма 2.500.000 унджык, 1.555.000 кук да с. водзӧ. Вермӧмъяс зэв ыджыдӧсь. Та дорысь уналаын лои лӧсьӧдӧма бур кӧрым база. Миян Коми Молоколхозцентр сводка серти апрель 20 лун кежлӧ вӧлі организуйтӧма 111 тӧварнӧй йӧла ферма да сэтчӧ сувтӧдӧма 8782 скӧт юр, сы пийысь 5155 мӧс, 694 ялавич, 2727 кук да 206 быч.
Ӧттшӧтш качество да лыд боксянь гырысь вермӧмъяскӧд, тӧварнӧй фермаяс стрӧитан уджын эмӧсь уна судзсьытӧмторъяс, медся нин качество боксянь. Медся ыджыд судзсьытӧмторъяс тӧварнӧй фермаяс пытшкӧсса олӧмын лоӧ уджсӧ пуктӧмыс.
Вывті ньӧжмыда колхозъяс вуджӧдӧны тӧварнӧй фермаяс вылын уджсӧ сдельщина вылӧ.
Унаысь овлӧ, сдельщинасӧ нуӧдӧны формальнӧя, уджалан чорыд нормаястӧг, тайӧ нормаяссӧ тӧварнӧй фермаын уджалысь колхозникъяс пӧвстын проработайттӧг, а сы вӧсна тшӧкыда овлӧ, мый Обколхозсоюзсянь сетӧм нормаясыс колхоз правленньӧясӧн да колхозникъясӧн оз пыдди пуктысьны.
Уна колхознӧй тӧварнӧй фермаясын став уджъяссӧ сюйӧны ӧти группаӧ, кокньыд, шӧркодь, сьӧкыд, квалифицированнӧй да с. в. уджъяс вылӧ юклытӧг. Арталӧны 1 лунуджӧн, а тайӧ збыльысь вайӧдӧ уравниловкаӧ, сэсся мукӧд фермаяс вылын уджсӧ нуӧдӧны пӧденщинаӧн, лунуджсӧ лыддьӧны оз удж серти, прӧдукта босьтӧм да качество серти, а скӧт лыд серти — юрысь. Та вӧсна уджлӧн качествоыс вӧлі вывті лёк.
Фермаяс вылын абу пуктӧма бур учёт. Колхозникъясӧн вӧчӧм лунуджлыд пасъявсьӧ омӧля, кӧнсюрӧ кӧть и нуӧдӧны, качество боксяньыс оз жӧ учитывайтчы.
Уна колхозын тӧварнӧй фермаяс вылын нывбаба-колхозничаяслысь уджсӧ донъялӧны улынджыка, кӧть уджсӧ вӧчӧны найӧ ӧтмында.
Ӧткымын колхозъясын фермаяс вылын уджсӧ донъялӧны пыр на шайтӧн, а оз лунуджӧн.
Нывбабаяс пиын, кодъяс медся основнӧй уджалысьясыс тӧварнӧй фермаяс вылын, оз нуӧдсьы колана разъяснительнӧй удж.
Йӧла скӧт, уджалан инвентар используйтсьӧ некытчӧ туйтӧма; партия да правительстволысь директиваяссӧ обезличка бырӧдӧм кузя уна колхоз да тӧварнӧй ферма ӧнӧдз на оз олӧмӧ пӧртны, а кӧнсюрӧ кӧть и прикрепитӧма торъя уджалысьяс дінӧ, абу жӧ пуктӧма чорыд материальнӧй ответственносьт убыткаясысь. Ставыс тайӧ вайӧдӧ инвентар киссьӧм-жугалӧмӧдз. Мукӧд тӧварнӧй фермаяс вылын (Сыктыв районын) мӧсъяс лунын вайӧны ӧти литрысь этша йӧв. Бура уджалӧмӧн сійӧ жӧ условйӧясын, сійӧ жӧ мӧснас вермис вайны йӧв куим-нёль мында унджык.
Фермаяс вылӧ колхоз правленньӧяс индалӧны мукӧдлаын кутшӧм сюрӧ йӧзӧс, вежлавлӧны пыр. Та дорысь, уна колхозын фермаяс вылӧ сувтӧдлісны кутшӧм сюрӧ мӧсъяс, сувтӧдігӧн эз видзӧдлыны сійӧс качество боксянь, а сы вӧсна мукӧд фермаяс вылӧ сюрлісны ёна пӧрысь, пиньтӧм мӧсъяс, омӧля йӧв вайысьяс да с. в. (Емдін, Сыктыв да с. в.)
Фермаяс вылӧ скӧтлы колхоз правленньӧяс эз пӧраын да колана мында лӧсьӧдны кӧрымъяс. Уна колхозын медбур кӧрымъяс пыдди, сетлісны медомӧльсӧ да с. в. Ӧткымын колхозъяс вунӧдісны, мый ферма сійӧ эм важнӧй колхознӧй производственнӧй единича, мый тӧварнӧй ферма ёнмӧмысь зависитӧ котыртчӧм да овмӧс боксянь колхозлӧн ёнмӧм.
Тӧварнӧй фермаясӧс колхозъяс эз обеспечитны коланакодь скӧтнӧй дворъясӧн да телятникъясӧн.
Уна районын (Сыктыв, Кулӧмдін, Шойнаты да с. в.), абу помӧдз вӧчӧма стрӧитны заводитӧм скӧт картаяссӧ, сы вӧсна йӧла скӧт ӧнӧдз на сулалӧ, мукӧд фермаяс вылын, важ, омӧлика приспособитӧм картаясын. Найӧ пемыдӧсь, няйтӧсь, дзескыдӧсь, тӧвнас кӧдзыдӧсь. Весиг абу вӧчалӧма коланакодь прӧстӧй кормушкаяс. Уна тӧварнӧй фермаяс вылын кӧрым используйтчис шогмытӧма, кок улын таляссис, кӧдзыд картаяс вылын кӧрым муніс ёна унджык, шоныд картаясын серти. Кӧдзыд картаясын скӧт уна видзӧ кӧрымсӧ асьсӧ шонтӧм вылӧ. Прӧдукта артмӧм вылӧ кӧрымыс воӧ зэв этша, сы вӧсна мӧсъяс йӧвсӧ сетӧны сӧмын ӧти да кык кг лун. Тадзи дерт мӧслӧн верманалун, выныс (потенциальнӧй возможносьтыс) используйтчӧ оз сполнӧя.
Колхознӧй тӧварнӧй фермаяс вылын зэв омӧля паськалӧма социалистическӧй удж формаяс — соцордйысьӧм да ударничество.
Кӧнсюрӧ кӧть и вӧлі, эз бура учитывайтны, ударнӧя уджалысьяссӧ эз премируйтлыны.
Тӧварнӧй фермаяс уналаын на кольӧны производственнӧй планъястӧг. Тайӧ зэв омӧль. Местнӧй агроном да животноводъяс зэв омӧля фермаяслы отсалӧны. Дерт, фермаяс планъястӧг бура уджавны оз вермыны. План колӧ быть.
Колхозъяслӧн пытшкӧсса ресурсъясыс омӧля мобилизуйтсьӧны, а сы вӧсна государствосянь лэдзӧм кредитъяс используйтсьӧны омӧля. Колхозса правленньӧяс тайӧтор вылас ӧнӧдз пыр на видзӧдӧны чунь пырыс.
Дерт, ёна ыджыд помка ферма удж омӧльторъяслӧн — сдельщина пуктытӧм. Тайӧ омӧльторнас ёна пӧльзуйтчӧ классӧвӧй враг — кулак. Сійӧ быдлаын агитируйтӧ сы вӧсна, мед фермаяс вылын вӧлі обезличка да уравниловка. На пыр сійӧ кисьтӧ-пазӧдӧ налысь уджсӧ.
Татшӧм кулацкӧй влиянньӧлы колана ногӧн отпорсӧ кӧнсюрӧ эз вӧв сетӧма. Дерт, колхозса тӧварнӧй фермаяс ёнмӧдӧм могысь колана удж эз ло тырмымӧн вӧчӧма. Тӧварнӧй фермаяс уналаын кольӧны котыртчӧм да овмӧс боксянь ёнмӧдтӧмӧсь.
Тӧварнӧй фермаяс (МТФ, ФВМ) колхознӧй овмӧсъяслӧн эм зэв важнӧй отрасль. Ми тӧдам, мый миян обласьтувса условйӧясын сиктса овмӧсын йӧла скӧт видзӧм лоӧ юрнуӧдысь отрасльӧн. И сійӧс реконструируйтігӧн ёна ыджыд значенньӧ фермаяслӧн. Союзса Совнарком да ВКП(б) ЦК фермаяс йылысь шулісны тадзи: «Колхознӧй тӧварнӧй фермаясӧн сюрӧма ӧтувтӧм скӧт видзӧм лӧсьӧдӧмлы форма, коді медся ёна лӧсялӧ ӧнія артельнӧй формаа кадӧ колхознӧй овмӧс тэчӧмын, да кодъяс совхозъяскӧд ӧти радысь медрегыд кадӧн пӧртасны олӧмӧ гырысь тӧварнӧй скӧт видзӧм лӧсьӧдан мог».
Мый «водзӧ вылӧ колхознӧй тӧварнӧй скӧт видзан фермаяс лоӧны государстволы вывті важнӧй скӧт видзан продукция вӧчысьясӧн».
Тайӧ 1932 воӧ Коми обласьт пасьта Молоколхозцентр планъяс серти колӧ организуйтны 100 молочно-тӧварнӧй фермаысь унджык да сэтчӧ сувтӧдны 16.800 юр скӧт, на пиысь 10.000 йӧла мӧс, да нӧшта том скӧтӧс быдтан 150 ферма, кытчӧ колӧ сувтӧдны 15.000 унджык кук.
Молочно-тӧварнӧй фермаяс вылын тайӧ воын йӧв вайӧм колӧ содтыны ӧти мӧс вылӧ шӧркодя обласьт пасьта 1500 кг-ӧдз да государстволы сетны йӧв прӧдукция 60.000 центнерӧдз.
Могъяс сувтӧдӧма зэв гырысьӧс. Медым тыртны, да нӧшта содтӧдӧн, таво кежлӧ лӧсьӧдӧм планъяс, колӧ важ организуйтӧм фермаяссӧ ёнмӧдны, колӧ котыртавны выль фермаяс.
Оз позь ёнмӧдны колхозъясӧс, огӧ кӧ ёнмӧдӧ сылысь юкӧдъяссӧ — главнӧй отрасльяссӧ. А ми водзын индылім нин, мый тӧварнӧй фермаяс колхозъяслӧн главнӧй, основнӧй отрасль.
Сідзи кӧ, колхоз ёнмӧдігӧн тӧварнӧй фермаяслӧн — решающӧй роль. Найӧс укрепиттӧг колхоз ставнас укрепитчыны оз вермы.
Фермаяс колӧ ёнмӧдны организация да овмӧс боксянь. Тайӧ уджсӧ нуӧдны оз позь фермаяс вылын правильнӧя удж организуйттӧг, збыльысь сдельщина лӧсьӧдтӧг, сэтшӧм сдельщина, кӧні вӧлі артавсьӧ продукция лыд да кукъяслӧн ловъя сьӧкта содӧм.
Бура удж организуйтӧм ёна кыпӧдӧ уджлысь производительносьтсӧ, ёна содтӧ эффективносьтсӧ тӧварнӧй фермавывса уджлысь. А удж производительносьт, кыдз Ленин ёрт шуліс: «сійӧ медся важнӧй, медся главнӧй, медым выль общественнӧй строй вермас»!
Тӧварнӧй фермаяслӧн бурджык опытъяс миянӧс убеждайтӧ, мый правильнӧя вын расстановитӧмӧн, чёткӧя обязанносьтъяс юкӧмӧн да збыльысь сдельщина нуӧдӧмӧн, уджлӧн производительносьт содӧ кык мындаӧдз. Тайӧ петкӧдлӧ, кӧні уджавлісны кыкӧн, сэні лӧсьыда вермас справитчыны ӧти морт. Сідзкӧ колхозын да фермаяс вылын бура удж организуйтӧм миянлы обеспечивайтӧ тырмымӧн уджвын освободитӧм вӧр вӧчан да кылӧдан фронт вылӧ, коді Войвыв крайса, сідзи жӧ и миян обласьтса народнӧй овмӧсын — медглавнӧй, основнӧй отрасль.
Возможносьтъяс уджвын освободитны содӧны и сы вӧсна, мый тӧварнӧй фермаяс вылын ёна позьӧ применяйтны нывбабаяслысь удж. Холмогорскӧй районын (Севернӧй край) дас квайт МТФ вылын, кодъяс лыддьысьӧны союз пасьта бур фермаясӧн, уджалӧны сӧмын нывбабаяс. Правильнӧя удж организуйтӧмӧн тӧдчымӧн содӧ уджлӧн качествоыс. Качество скӧтӧс видзӧмлӧн да вердӧмлӧн, а сійӧ содтас валӧвӧй да тӧварнӧй продукция, содас колхозлӧн, сідзкӧ и колхозникъяслӧн, доход. Кор бура организуйтӧма удж сдельщина под вылын, быд уджалысь: колхозник, колхознича (скӧтнича, доярка, телятнича да с. в.) получайтӧны удж лыд да качество серти. Колхозын да фермаясын бура удж организуйтӧм лӧсьӧдӧ бур подув колхозникъяс костын правильнӧя доход юклӧмлы. Колхозъяс да налысь фермаяс ёнмӧдӧм, колхозникъяслысь правильнӧя уджсӧ котыртӧм лоӧ залогӧн, медым водзӧ нуӧдны дорвыв коллективизация, да сы под вылын бырӧдны кулачествоӧс кыдз класс.
Кулак да сылӧн отсасьысьяс быдсяма ногыс торкӧны колхозъясын да фермаясын удж организуйтӧмлы: найӧ сувтӧны сдельщиналы паныд, удж нормаяс лӧсьӧдӧм торкӧны, чорыда падмӧдӧны соцордйысьӧм да ударничество кыпӧдӧмлы да с. в.
Правильнӧя организуйтны удж, сійӧ лоӧ выделитны да закрепитны фермаяс вылӧ тырмымӧн скӧт дӧзьӧритысьясӧс не регыдджык ӧти во кежлӧ, медводз сэтшӧмъясӧс, кодъяс тӧдӧны да радейтӧны тайӧ уджсӧ; правильнӧя юклыны уджвын, сійӧ лоӧ — чёткӧя юкны обязанносьтъяс да индыны быд колхозник да колхозничалы общӧй уджысь конкретнӧй участок; скӧтӧс закрепитны быд уджалысь дорӧ да дзикӧдз бырӧдны обезличка. Лӧсьӧдавны быд удж кузя удж нормаяс йӧв лысьтӧм серти, кукъяслӧн ловъя сьӧкта содӧм серти, да единича прӧдукцияысь уджлунӧн артавны, вӧчны найӧс кыдз вермана прӧстӧйджыкӧс, мед гӧгӧрвоис быд уджалысь да лӧсьӧдны уджлы пыр нуӧдан учёт.
Удж вылысь текучесьт бырӧдӧм, удж дінӧ ыджыдджык срок кежлӧ закрепитӧм, лоӧ важнӧй условйӧӧн тӧварнӧй фермаяс вылын бура удж организуйтӧмлы. Уджалысьяслӧн тшӧкыда вежсьӧм, коді эм на миян обласьтса фермаяс вылын (Шойнаты, Сыктывдін, Емдін да с. в.), лӧсьӧдӧ подув обезличкалы.
Удж вылысь мунӧм (текучесть) лоӧ сы вӧсна, мый колхоз правленньӧяс фермаяс вылӧ индӧны сэтшӧм уджалысьясӧс, кодъяс вермӧны и колӧ налы уджавны мукӧд уджъяс вылын.
Опыт петкӧдлӧ, мый уналаын колхоз правленньӧяс оз кӧсйыны правильнӧя расстановитны йӧзсӧ да используйтны уджвынлысь резервъяссӧ колхоз пытшкысь. Сэтшӧм резервнас лоӧны нывбабаяс, кодъясӧс ёна колӧ используйтны татшӧм уджъяс вылын.
Сідзкӧ фермаяс вылӧ закрепитны не регыдджык ӧти во кежлӧ колана мында уджавны вермысь колхозник да колхозничаясӧс — медводдза мог фермаяс вылын правильнӧя удж организуйтӧмлӧн.
Медбур удж организуйтан формаӧн, кыдз опыт петкӧдліс, лоӧ бригада. Практикаын (МТФ) котыртчӧны кык сикас бригада: специализируйтӧм да сора (комбинированнӧй). Специализированнӧй бригада котыртсьӧ колхозникъясысь, кодъяс нуӧдӧны ӧткодь удж ферма вылын: бригадаяс — лысьтысьысьяслӧн, скӧтникъяслӧн, кук видзысьяслӧн да с. в. Сора (комбинированнӧй) бригадаясӧ пырӧны ставыс, — скӧтничаяс, лысьтысьысьяс, пастухъяс да. с. в., кодъяс обслуживайтӧны ферма либӧ сылысь юкӧдсӧ.
Ӧнія кадын, кыдз тӧварнӧй фермаяслӧн удж петкӧдліс, бурджык формаӧн лоӧ комбинированнӧй бригадаяс торъя производственнӧй участокъяс кузя — тӧвся пӧраын скӧтнӧй дворъяс кузя, а гожӧмын стадаяс кузя.
Ыджыдджык фермаяс вылын, кӧні скӧт лыд 100 да унджык, колӧ организуйтны быд скӧтнӧй двор вылын аслыс бригада ӧтик бригадирӧн, фермаясын кӧ сӧмын 20–40 скӧт юрӧн, колӧ бригадасӧ организуйтны кымынкӧ скӧтнӧй двор вылӧ ӧтиӧс.
Тадзи бригада организуйтчӧ производственнӧй принцип серти, сы вӧсна мый став колхозникъясӧс (скӧтникъяс, лысьтысьысьяс), кодъяс уджалӧны да дӧзьӧритӧны тайӧ либӧ мӧд скӧт группаӧс, ӧтлаӧдӧ производственнӧй интересъяс — тыртны сетӧм производственнӧй заданньӧсӧ индӧм скӧт группа кузяыс.
Тадзи уджалысьяс костын лоӧ ӧтувъя, взаимнӧй интерес, сы вӧсна мый удж лыд ставлӧн пондас зависитны йӧв прӧдукт вайӧмысь да с. в. Тайӧ уджалысьяс костын оз сӧмын ло взаимнӧй связь, но и уджлы лоӧ взаимнӧй прӧверка: лысьтысьысьяс видлалӧны скӧтникъяслысь, кутшӧма найӧ скӧтӧс видзӧны, вердӧны, дӧзьӧритӧны, а скӧтникъяс видлалӧны лысьтысьысьяслысь удж, кутшӧма, правильнӧя-ӧ да сӧстӧма-ӧ лысьтӧны мӧсъясӧс.
Фермавывса (МТФ) бригада вермас бура уджавны сӧмын сэки, кор на пиын лоӧ бура юклӧма обязанносьтъяс. Сійӧ, коді бура оз тӧд ассьыс уджсӧ, пыр уджалӧ омӧля. Ферма вылын быд колхозниклы, быд уджалысьлы колӧ тӧдны ассьыс удж места, быд уджалысьлы колӧ лоны стӧч арталӧм обязанносьтъяс. Ферма вылын некутшӧм удж мед эз вӧв кольӧма уджалысьлы закрепиттӧм.
Обязанносьтъяс юклігӧн вермас лоны сэтшӧм вопрос: лысьтысьысьяслы сӧмын ли сетны лысьтӧм либӧ нӧшта сетны кутшӧмкӧ удж? Фермаяслӧн практика петкӧдлӧ, мый сӧмын лысьтӧм удж нуӧдігӧн лунся нагрузка лысьтысьысьяслӧн абу унджык 5–6 часысь. Медым лӧсьӧдны быд уджалысь вылӧ шӧркоддьӧм (ӧткодьджык) удж нагрузка, лысьтысьысьяслы лысьтӧм дінӧ колӧ содтыны неыджыд удж скӧтӧс дӧзьӧритӧм да вердӧм кузя.
Местнӧй условйӧяс серти, фермавывса уджалысьяс костын обязанносьтъяс позьӧ юкны мӧд ног, сӧмын колӧ сувтӧдны могӧн кыпӧдны уджлысь производительносьт да специализируйтны колхозникъясӧс торъя сикас уджъясӧ. Фермавывса скӧтӧс бура видзӧм могысь фермаяс вылын став уджсӧ колӧ нуӧдны лӧсьӧдӧм пӧраясӧ, сы вӧсна колӧ быд ферма вылын лӧсьӧдны пытшкӧсса распӧрадок правилӧяс (
Обязанносьтъяс (торъя уджъяс) быд колхозниклысь да пытшкӧсса пӧрадок кузя лӧсьӧдӧм правилӧяс, производственнӧй сӧвещанньӧ вылын видлалӧм бӧрын да тӧварнӧй ферма юралысьӧн да колхоз правленньӧӧн вынсьӧдӧм бӧрын, колӧ ӧшӧдны скӧтнӧй двор стенъясӧ, став уджалысьлы тыдаланінӧ.
Водзын ми индавлім нин, мый фермаяс вылын кӧ уджалысьясыс тшӧкыда вежласьӧны — лоӧ обезличка. Вермас лоны обезличка и сэки, кор лоӧ лӧсьӧдӧма постояннӧй уджалысьяс, абу кӧ скӧтӧс закрепитӧма торъя уджалысьяс дінӧ. Сӧмын сэки оз ло обезличка, кор скӧтӧс лоӧ закрепитӧма быд колхозник дінӧ, быд группа дінӧ, код кузя пондасны найӧ нуны ответственносьт.
Нелючкияс овлӧны йӧла скӧтӧс закрепляйтігӧн. Ӧти лысьтысьысьлы сетӧны 20 мӧс, мӧдлы 10-ӧс сӧмын, сы вӧсна, мый 20 омӧлик мӧскыс сетӧ йӧвсӧ сы мында жӧ, мыйта сетӧ 10 мӧскыс. Тадзи абу веськыд. Дерт, омӧльджык мӧсъясысь оз позь босьтны сы мында жӧ, мыйта лысьтӧны бур йӧла мӧсъяс.
Лысьтысьысьяс да мукӧд сикас уджалысьяс костын мӧсъясӧс да куканьясӧс колӧ юкны ӧткодя, сетны ӧткодь нагрузка. Мӧсъясӧс группаясӧ юклігӧн колӧ учитывайтны налысь вося продуктивносьтсӧ, кук вайӧм кад, нюдза йӧв сетӧм (тугодойносьт) да с. в.
Ыджыдджык фермаяс вылын ӧти скӧтнӧй двор вылӧ колӧ сувтӧдны ӧткодьджык мӧсъясӧс вося продукта вайӧм серти.
Сдельщина лӧсьӧдігӧн шӧр места босьтӧ удж нормаяс лӧсьӧдӧм: йӧв кузя — центнерӧн, кукъяс кузя — ловъя сьӧкта содӧмысь килограммӧн.
Уна фермаясын на сдельщинасӧ ӧнӧдз вӧлі лӧсьӧдӧма скӧт юрысь. Татшӧм сдельщиналӧн збыль сдельщинакӧд нинӧмтор ӧткодьыс абу.
Сдельщина дырйи оз сӧмын босьтсьы скӧт лыд, но и уджлӧн качество: уна-ӧ босьтӧма йӧв продукция, уна-ӧ кукъяс содтӧны ассьыныс сьӧктасӧ да с. в.
Сідзкӧ колана удж норма лоӧ лӧсьӧдӧма сӧмын йӧв кузя центнерӧн да ловъя сьӧкта содӧм кукъяслысь килограммӧн арталӧмӧн.
Водзӧ подробнӧйджыка видлалам, кыдзи колӧ фермаяс вылын организуйтны уджсӧ, лӧсьӧдны удждон да удж нормаяс. Дерт, удж норма лӧсьӧдігӧн колӧ под (основа) вылӧ босьтны сознательнӧй колхозник-ударникъяслысь показательяссӧ.
КЫДЗИ МОЛОЧНО-ТӦВАРНӦЙ ФЕРМАЯСЫН ОРГАНИЗУЙТНЫ УДЖ
Основнӧй мог молочно-тӧварнӧй фермаяслӧн — вӧчны гырысь социалистическӧй скӧт видзӧм да мый позьӧ унджык лӧсьӧдны государстволы, промышленнӧй каръяс да пролетариатӧс снабжайтӧм вылӧ вузалан йӧв продукция. Молочно-товарнӧй фермаяс котыртчӧны колхозъясын да лоӧны колхозса торйӧдтӧм юкӧдӧн.
Производственнӧй план МТФ-яслӧн лоӧ общӧй колхознӧй производственнӧй планлӧн юкӧд.
Юрнуӧдӧ МТФ-яс вылын заведующӧй, коді бӧрйысьӧ колхозникъяс пиысь общӧй собранньӧ вылын да вынсьӧдсьӧ обласьтувса молколхозцентр юкӧдӧн. МТФ вылын юралысь бӧрйысьӧ не регыдджык кык во кежлӧ. Вежсьыны водзджык вермас сӧмын колхоз правленньӧ шуӧм да меставывса (районнӧй) МКХ центр уполномоченнӧй тшӧктӧм серти.
МТФ-ын юралысь уджалӧ колхоз правленньӧ улын да кывкутӧ ферма кузя. Колхоз да молколхозцентр уполномоченнӧй водзын сійӧ кывкутӧ ферма удж вӧсна, имущество состоянньӧ вӧсна да с. в.
Юралысь водзын сувтӧдсьӧ мог: кыпӧдны продуктивнӧй скӧт лыд фермалысь, кыпӧдны да бурмӧдны производстволысь техникасӧ, содтыны государстволы вузалан прӧдукция да бурмӧдны сылысь качествосӧ, чинтыны производствоса видзӧмъяс (затратаяс), медся нин кӧрым кузя, кыпӧдны уджлысь производительносьт, ферма вылын применяйтны агрозоотехническӧй мероприяттьӧяс, кодъяс сідзжӧ кыпӧдӧны да ёнмӧдӧны фермалысь вынсӧ.
Ферма вылын колӧ лоны единоначалльӧ. Юралысьӧс кывзӧны фермавывса став уджалысьыс. Юралысь бӧрйӧ колхозникъяс пиысь уджалысьясӧс ферма вылӧ да сетӧ список колхозса правленньӧлы вынсьӧдны. Удж нормаяс тырттӧмысь, омӧль уджысь, труддисциплина дзугӧмысь (нарушайтӧмысь), дыша уджалӧмысь, омӧля да лёка скӧт бӧрся тӧждысьӧмысь, кӧрым да инвентар лёка видзӧмысь фермаын юралысь колхозса правленньӧ пыр мыждалӧ татшӧм нога уджалысьясӧс да вермӧ дзикӧдз ыстыны ферма удж вылысь.
Фермаын юралысь уджалысьяс костын организуйтӧ соцордйысьӧм да ударничество.
ПРОИЗВОДСТВЕННӦЙ ПЛАН ЛӦСЬӦДӦМ
Быд социалистическӧй формаа овмӧслы колӧ уджавны план серти.
Сідз жӧ МТФ ассьыс удж нуӧдӧ лӧсьӧдӧм производственнӧй план кузя.
Планын индавсьӧ скӧт лыд, скӧт содӧм, кӧрым колӧм, уджалысь вын колӧм, стрӧитчӧм (строительство), оборудованньӧ, источникъяс кытысь ферма пондас пӧлучайтны сьӧм рӧскодъяс вылӧ, сідзжӧ валӧвӧй да тӧварнӧй прӧдукция.
Производственнӧй план лӧсьӧдсьӧ специалистъяс (агроном да зоотехникъяс) индалӧм серти. Фермаын юралысь плансӧ лӧсьӧдігӧн кыскӧ удж вылӧ став колхозникъясӧс, планыс видлавсьӧ производственнӧй сӧвещанньӧяс вылын да бӧръяпомнас вынсьӧдсьӧ колхозса правленньӧкӧд, ӧтувъя колхозникъяс собранньӧ вылын меставывса МКХЦ уполномоченнӧй дырйи. Производственнӧй план серти лӧсьӧдсьӧ стойлӧвӧй да гожся (пастбищнӧй) пӧра кежлӧ уджалан план.
Уджалан план серти водзвыв лӧсьӧдсьӧ производственнӧй заданньӧяс бригадаяслы, быд колхозниклы — ферма вылын уджалысьлы да нӧшта тӧлысся, дас лунся планъяс-заданньӧяс.
Производственнӧй план лӧсьӧдігӧн колӧ предусмотритны техническӧй удж применитӧм, кыдз вермыны унджык.
УДЖ ОРГАНИЗУЙТӦМ
Фермавывса став уджлы колӧ мунны бригадаяс организуйтӧмӧн да сдельщина, соцордйысьӧм да ударничество под вылын. Удждон быд уджысь колӧ лӧсьӧдны уджлунӧн. Удж нормаяс да сдельнӧй удждон уджлунӧн колӧ бура видлавны колхозникъяскӧд производственнӧй сӧвещанньӧяс вылын да вынсьӧдны общӧй собранньӧяс вылын.
Удж нормаяс лӧсьӧдігӧн колӧ быд тӧварнӧй фермалы под пыдди босьтны лыд да качественнӧй медбур показательяссӧ, кодъяс лоины соцордйысьӧм да ударничество организуйтӧм вӧсна. Нормаяс лӧсьӧдлігӧн оз ков вӧтчыны вывті гырысь, вермытӧм нормаяс бӧрся, сідзжӧ оз позь босьтны ичӧт нормаяс. Фермалы колӧ босьтны вермана нормаяс, ударникъяслысь нормаяс. Ичӧт нормаяс вӧсна уджалысьяслӧн лоӧ ичӧт нагрузка.
Ичӧт, сідзжӧ ёна ыджыд нормаяс кулаклы да сійӧ агентуралы кивыв, найӧ вермасны дзикӧдз дзугны сдельщина лӧсьӧдӧмлы.
Нормаяс лӧсьӧдалігӧн колӧ босьтны тӧд вылӧ: кутшӧма оборудуйтӧма скӧтнӧй двор, скӧтлысь прӧдуктивносьтсӧ, кӧрымъяслысь пӧтӧслунсӧ, сідзжӧ кутшӧма механизируйтӧма кӧрым лӧсьӧдӧм да машинаяс применяйтӧм да с. в.
Удж нормаяс мӧс лысьтысьяслы лӧсьӧдсьӧ йӧв прӧдукта лысьтӧм лыд серти, кодӧс индӧма контрольнӧй заданньӧын торъя мӧс группаяс кузя да периодъяс серти, а сідзжӧ артавны мӧс лыдсӧ, коді сетсьӧ лысьтысьлы.
Удж нормаяс лӧсьӧдсьӧны сідзи, медым лысьтӧм удж (асывся либӧ рытся) босьтіс пӧра 1 час да 30 минут мында.
Мед вӧлі мӧс лысьтысьяслы сетӧма удж нагрузка сполнӧйджыка, колӧ налы тшӧктыны нӧшта скӧтникъяслы отсавны кӧрым лӧсьӧдӧмын да сійӧс мӧсъяслы сеталӧмын.
Медым дзикӧдз бырӧдны обезличка, колӧ мӧсъясӧс прикрепляйтны быд лысьтысь дінӧ. Мӧсъяс юксьӧны сідзи, медым быд мӧс лысьтысьлы нагрузка лои ӧткодьджык да медым быд тӧлысьын да во чӧжӧн быд лысьтысьлӧн вӧлі ӧтмында кымын жӧ йӧв. Племеннӧй да бур, уна йӧв вайысь, мӧсъясӧс колӧ сетны медбур уджалысьяслы, мед бура дӧзьӧритысьлы.
Сідзжӧ мӧсъясӧс юклігӧн колӧ ӧткодя юкны лысьтысьяслы нюдза йӧв сетысь мӧсъяс (тугодойкаяс) да этшаджык лысьтысь мӧсъяс.
Мӧс лысьтысь сетӧ кӧрымсӧ сылы прикрепитӧм мӧсъяслы, кыдзи лысьтысьяслы сідз жӧ и сулалысьяслы.
Быд мӧс вылӧ лӧсьӧдсьӧ вося, тӧлысся да дас лунся йӧв вайӧм планъяс. Контрольнӧй цифраяс, прикрепитӧм мӧс группа вылӧ пондас лыддьыссьыны производственнӧй заданньӧӧн йӧв вайӧм кузя
Ӧти скӧтниклы либӧ скӧтничалы колӧ сетны став племеннӧй ӧшъяссӧ вердны да дӧзьӧритны.
Ӧти племеннӧй ӧш бӧрся дӧзьӧритӧм ӧткодявсьӧ кык мӧс бӧрся дӧзьӧритӧмкӧд (сӧмын тӧвся пӧраын). Водзын лоӧ индӧма уна-ӧ скӧт юр колӧ сетны ӧти уджалысьлы дӧзьӧритӧм вылӧ да кыдзи на костын лӧсьӧдны удждон.
Уджалан нормаяс лӧсьӧдігӧн юклыны уджъяссӧ группаяс вылӧ — кокньыд, сьӧкыд, шӧркодь опытнӧй да квалифицированнӧй уджъяс вылӧ, расценкаяс вӧчны лунуджӧн Час лыдӧ арталӧм, пӧденщинаӧн да уджсӧ шайтӧн донъялӧм колӧ дзикӧдз бырӧдны (видзӧд табл. 15-ӧд листбок).
| №№ Ужъяслӧн нимъяс | Скӧт лыд ӧти уджалысьлы | Ужлӧн группаяс (кокньыд, шӧркодь, сьӧкыд, да с. в.) | Лунся удждон лунуджӧн, нормаыс кӧ лоӧ тыртӧма 100 % вылӧ | Содтӧд | |
| Тӧлын | Гожӧмын | ||||
| 1. Бригадир .... | 100 | 100 | Колӧ опыт | 1,50 | |
| 2. Скӧтник-фуражир .... | 100 | 100 | Сьӧкыд, опыт | 1,25 | |
| 3. Лысьтысьысь .... | 10 | 12–14 | Сьӧкыд, опыт | 1,25 | |
| 4. Стӧрӧж (дежурн.) .... | 100 | 100 | Сьӧкыд, прӧст. | 1,00 | |
| 5. Молочница-учётница .... | 100 | 100 | Колӧ опыт | 1,35 | |
| 6. Пастух (куш местаинын) .... | — | 100 | Колӧ опыт | 1,25 | |
| 7. „ (вӧрын) .... — | 75 | Колӧ опыт | 1,25 | ||
| 8. Подпаски (выделяйтсьӧ быд пастух джын норма вылӧ) .... | — | — | Кокньыд | 0,50 | |
| 9. Телятница (кукъяс 6 тӧлысьӧдз) .... | 20 | 20 | Сьӧкыд, колӧ опыт | 1,25 | |
| 10. „ (кукъяс 6 тӧлыссянь 1 арӧдз) .... | 25 | 25 | « | 1,35 | |
| 11. „ (кукъяс 1 арсянь случнӧй пӧраӧдз) .... | 30 | 30 | « | 1,25 | |
БРИГАДАЯС ОРГАНИЗУЙТӦМ
Бригада — основнӧй производственнӧй звено. Скӧт лыд серти, скӧт дӧзьӧритӧм могысь, во чӧж кежлӧ организуйтчӧны бригадаяс. Бригадаяс организуйтчӧны комбинированнӧйӧсь, кытчӧ пырӧны лысьтысьяс, скӧтничаяс фуражиръяс, дежурнӧйяс, пастухъяс да с. в.
Комбинированнӧй бригадаяс юксьӧны фермаяс вылын специализированнӧй группаяс вылӧ (лысьтысьысьясысь, скӧтникъясысь, фуражиръясысь да с. в.)
Бригадаын удж нуӧдысьӧн лоӧ бригадир. Абу кӧ уна ферма вылын скӧт лыд, бригадир вермӧ лоны ферма вылын юралысьӧн.
Бригада юралыссянь босьтӧ быд сикас производственнӧй заданньӧ: удж нормаяс, правилӧяс вердчӧм, лысьтӧм, юктасьӧм кузя да с. в.
Бригадир став производственнӧй заданньӧяс юралыссянь вайӧдӧ быд уджалысь дорӧдз да удж заводитчигӧн уджалысьясӧс инструктируйтӧ. Бригадир бригада уджысь нуӧ ответственносьт, пыр видлалӧ-контролируйтӧ, кыдз тыртӧны уджалысьяслы сетӧм производственнӧй заданньӧяс, сійӧ видзӧдӧ, кыдзи ферма вылын бригадаын уджалысьяс выполняйтӧны правилӧяс пытшкӧс пӧрадоклысь, вӧчӧны оз прогулъяс, пӧраын ли воӧны удж вылӧ, нуӧдӧ уджлы учёт, быд уджалысьлы лӧсьӧдӧ удж серти (лыд да качество серти) удждон.
Бригадир жӧ чукӧртлывлӧ производственнӧй сӧвещанньӧяс бригада пиын, на пыр организуйтӧ да кыпӧдӧ творческӧй инициативасӧ да трудӧвӧй водзмӧстчӧмсӧ уджалысьяслысь соцордйысьӧм да ударничество вылӧ. Кывкутӧ производственнӧй сӧвещанньӧяслысь шуӧмъяссӧ олӧмӧ пӧртӧм кузя.
Бригада пиын нуӧдсьӧ уджалысьяс костын обязанносьтъяс юклӧм, медым быд лысьтысьысь, скӧтничаяс дінӧ вӧлі прикрепитӧма колана мында мӧс да кук, да мед найӧ нуисны сідзжӧ ответственносьт прикрепитӧм мӧсъяс кузя.
ФЕРМА ПЫТШКЫН ПЫТШКӦССА РАСПӦРАДОК
Став удж ферма вылын нуӧдсьӧ лӧсьӧдӧм пытшкӧсса распӧрадок серти. Тайӧ правилӧяссӧ лӧсьӧдӧ фермаын юралысь да вынсьӧдӧ колхозса правленньӧкӧд. Водзын лоӧ петкӧдлӧма примернӧй лунся распӧрадок ферма вылын.
| І. Тӧвся пӧра дырйи (стойлӧвӧй период) | |
| Часъяс | УДЖЛӦН НИМЪЯС |
| 4½ –5 часӧдз | Куйӧд весалӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вӧра мыськӧм. |
| 5–6 „ | Лысьтӧм. |
| 6–7 „ | Ляснияс чиститӧм, кӧрым сетӧм да юктасьӧм. |
| 7–8 „ | Куйӧд весалӧм, мӧсъясӧс чиститӧм. |
| 8–11½ „ | Шойччӧм (перерыв). |
| 11½–12 „ | Куйӧд весалӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вӧра мыськӧм. |
| 12–1 „ | Лысьтӧм. |
| 1–2 „ | Кӧрым сетӧм да юктасьӧм. |
| 2–3 „ | Скӧтлы прогулка. |
| 3–5 „ | Шойччӧм (перерыв). |
| 5–6 „ | Куйӧд весалӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм. |
| 6–7 „ | Вӧра мыськӧм. |
| 7–8 „ | Лысьтӧм. |
| 8–8½ „ | Кӧрым сетӧм. |
| II. Гожся пӧраын (пастбищнӧй период) | |
| Часъяс | УДЖ НИМЪЯС |
| 3–3½ часӧдз. | Куйӧд весалӧм да вӧра мыськӧм. |
| 3½–4½ „ | Лысьтӧм. |
| 4½–4¾ „ | Скӧтӧс пӧскӧтина вылӧ лэдзӧм. |
| 5–6½ „ | Карта да куйӧд весалӧм. |
| 11–12 „ | Мӧсъяс чиститӧм да вӧра мыськӧм. |
| 12–1½ „ | Лысьтӧм. |
| 6–7 „ | Карта весалӧм да вольӧс вольсалӧм. |
| 7–7½ „ | Вӧра мыськӧм. |
| 7½–8½ „ | Лысьтӧм. |
Ылын кӧ пӧскӧтинаыс, колӧ организуйтны лун шӧрын мӧс лысьтӧмсӧ места вылас, сы могысь колӧ лӧсьӧдны специальнӧй загонъяс (потшӧм местаяс). Омӧлик кӧ пӧскӧтинаяс (пастбищеяс), фермаяслы колӧ лӧсьӧдны веж турунӧн да вына кӧрымӧн вердӧм.
ОБЯЗАННОСЬТЪЯС БРИГАДАЫН УДЖАЛЫСЬЯСЛӦН
Бригадир (старшӧй скӧтник) — веськӧдлӧ уджӧн скӧтнӧй двор вылын, юклӧ уджъяс, нуӧдӧ нормаяс серти скӧт вердӧм, сетӧ кӧрым да видзӧдӧ, пӧраын-ӧ лӧсьӧдсьӧ да сетсьӧ скӧтлы кӧрым. Видзӧдӧ случка да куканясян кад бӧрся. Нуӧдӧ удж учёт, бригадаын уджалысьяслысь уджсӧ лыддьӧ качество боксянь. Отсалӧ аслас уджӧн скӧтникъяслы уджавны да с. в.
Скӧтнича (квайт тӧлысьӧдз кукъяс бӧрся дӧзьӧритысь) — юктӧдӧ кукъясӧс, вердӧ, весалӧ кукъяслысь оланін, лӧсьӧдӧ вольӧс.
Скӧтнича (квайт тӧлыссянь да ыджыдджык кукъяс бӧрся тӧждысьысь) — найӧс юкталӧ, вердӧ, весалӧ, видзӧдӧ найӧ дзоньвидзалун бӧрся да весалӧ кукъяслысь оланін.
Лысьтысьысьяс. Быд мӧс лысьтысь дінӧ прикрепляйтсьӧны колана мында индӧм мӧсъяс. Мӧс лысьтӧм уна сикас лысьтысьысьӧн нуӧдны оз позь. Мед пыр вӧлі постояннӧй лысьтысь. Лысьтысьысьлы пырӧ татшӧм удж: видзны сӧстӧма лысьтысян да йӧв видзан дозмук. Лысьтӧм водзын мыськӧ мӧсъяслысь вӧрасӧ, лысьтӧм бӧрын йӧвсӧ нуӧ йӧв видзанінӧ. Кӧрым, юан сетӧм да мӧсъясӧс прогулка вылӧ лэдзлӧм да с. в.
Мӧс видзысь (пастух) — видзӧ скӧт да нуӧ ответственносьт скӧт вошӧмысь, сёйӧмысь да с. в. Видзӧдӧ мӧсъяс бӧрся, кодкӧ оз-ӧ на пиысь корсь бычӧс, мӧс кӧ корсьӧ бычӧс, пырысьтӧм-пыр колӧ сійӧс нуӧдны случнӧй пунктӧ. Видзӧдӧ скӧтлысь дзоньвидзалунсӧ, медся нин пастбищеяс вылын, да висьысь мӧсъяслы сетӧ первой отсӧг висьӧм бырӧдӧм могысь.
Подпаскияс — мӧс видзысьлы отсалӧны скӧт видзны.
Скӧтнича-фуражир — весалӧ карта вылысь куйӧд, получайтӧ кӧрым да вольӧс, лӧсьӧдӧ мӧс лысьтысьяскӧд кӧрым, юклӧ кӧрымсӧ скӧт костын, дӧзьӧритӧ бычьяс бӧрся, кор ферма вылын 2-ся абу унджык, ӧшкӧдӧ бычьясӧн мӧсъясӧс.
Йӧв арталысь — Видзӧдӧ да контролируйтӧ мӧсъяс лысьтӧм, дозмук сӧстӧмлун бӧрся, мерайтӧ (веситӧ) йӧв быд мӧскысь, нуӧ учёт йӧв видзӧм кузя да с. в.
Дежурнӧй. Видзӧдӧ, скӧт кок улын абу-ӧ чукӧрмӧма куйӧд, чукӧръяссӧ лэдзӧ куйӧд идраланінӧ, лӧсьӧдӧ вольӧс, видзӧдӧ тыра мӧсъяс бӧрся, мӧсъяслӧн домъясыс местаын-ӧ, абу кӧ местаын — лӧсьӧдӧ, мед скӧт эз джагав. Скӧтлы шонтӧ ва.
СДЕЛЬНӦЙ УДЖ ОРГАНИЗУЙТӦМ
Сдельщина да премируйтӧм уджлысь производительносьтсӧ кыпӧдӧны да уджсӧ бурмӧдӧны. Став уджсӧ фермаяс вылын колӧ нуӧдны индивидуальнӧй сдельщина под вылын.
Сдельщина дырйи удждон лӧсьӧдсьӧ лунуджъясӧн да мынтыссьӧ удж лыд да качество серти, либӧ кымын унджыка да бурджыка уджсӧ лоӧ вӧчӧма, сымын уна уджалысь босьтӧ лунудж. Скӧт бӧрся дӧзьӧритысьяслы сдельщина лӧсьӧдсьӧ йӧв прӧдукта вайӧм серти (килограммысь, центнерысь) да скӧт лыд серти.
Водзын лоӧ петкӧдлӧма кыдзи организуйтсьӧ сдельнӧй удж ферма вылын, кӧні 100 мӧс да найӧ видзсьӧны весалан (выгребнӧй) карта вылын.
| № УДЖ | Морт лыд | Скӧт лыд ӧти мортлы |
| 1. МТФ-ын юралысь (бриг.) .... | 1 | 100 |
| 2. Мӧслысьтысьяс .... | 8–10 | 10–13 |
| 3. Войся дежурнӧй .... | 1 | 100 |
| 4. Лунся .... | 1 | 100 |
| 5. Скӧтник-фуражир .... | 1 | 100 |
| 6. Йӧвлы учёт нуӧдысь .... | 1 | 100 |
Бригадаӧ нӧшта пырӧны кӧрым да ва кыскалысьяс, лыд лӧсьӧдсьӧ удж нормаяс серти, кӧрым да ва колӧм серти да кытысь, ылысь-ӧ колӧ вайнысӧ.
Сдельнӧй расценка быд уджалысьлы бригадаын лӧсьӧдсьӧ сідз:
1. Быд мӧс лысьтысьлы мӧсъяссӧ йӧв вайӧм серти да мӧс лыд серти колӧ лӧсьӧдны ӧткодя, та могысь колӧ тӧдмавны водзвыв мӧсъяслысь кукъясьӧм кад да йӧв лысьтӧмсӧ. Тайӧ вӧчсьӧ сы вӧсна, медым быд мӧс лысьтысьлы вӧлі ӧткодь нагрузка.
2. Кӧрым да ва кыскасьысьяслы сдельнӧй расценка кӧрым да ва вайӧмысь лӧсьӧдсьӧ тонна-километр лыдысь.
3. Быд уджалысьлы, кодъясӧс прикрепитӧма мӧс группа дінӧ, вӧчсьӧ да сетсьӧ контрольнӧй заданньӧ йӧв вайӧм кузя во кежлӧ, коді нӧшта юксьӧ быд тӧлысь вылӧ. Тӧлыссяыс — вит лунся вылӧ.
4. Прикрепитӧм мӧс лыд да контрольнӧй заданньӧ тайӧ группа вылӧ лоӧ удж нормаӧн, тайӧ тыртӧм серти уджалысьяслы фермаяс вылын пондас пуктавсьыны лунудж лыд. Лунудж артавны продукция воӧм серти — центнер-килограммысь.
Кукъясьӧм миян мӧсъяслӧн абу ӧткодь, кукъясьӧм ёнджыка овлӧ тулысланьӧ да тулысын, мый вӧсна тӧвся пӧра заводитчигӧн (октябр, январ тӧлысьясын) йӧв вайӧмыс мӧсъяслӧн ичӧтӧсь, медся нин ичӧт сэтшӧм колхозъясын, кӧні скӧт бӧрся дӧзьӧритӧм да вердӧм пуктӧма омӧля.
Та могысь оценкасӧ единича прӧдуктасьыс колӧ нуӧдны быд тӧлысьысь торйӧн, а не сӧмын стойлӧвӧй периодся шӧркодь оценка серти.
Лунуджӧн донъялӧм вӧчсьӧ тӧлысь вылӧ условнӧ лӧсьӧдӧм лунуджъясысь да сетӧм контрольнӧй заданньӧысь, пример: контрольнӧй заданньӧ сетӧма тӧлысь кежлӧ, либӧ 30 лун кежлӧ. Быдлунся удж норма артавсьӧ 1,25 лунуджӧ.
30 × 1,25 = 37,5.
Ставыс воӧ сідзкӧ 37,5 лунудж. Мӧс лысьтысь кӧ унджык тӧлысьнас прикрепитӧм мӧсъясысь лысьтас, норма тыртӧм серти пӧлучитас лунудж лыд.
Норма кӧ оз вермы тыртны, лунудж лыд чинӧ.
Пример: став стадо вылӧ, кодын 100 мӧс, контрольнӧй заданньӧ йӧв вайӧм кузя февраль тӧлысь вылӧ сетӧма 25,000 килограмм. Тайӧ заданньӧ вайӧдсьӧ бригадаса быд уджалысьӧдз, кодъясӧс прикрепитӧма тайӧ 100 мӧс дінас. Лоӧ тадзи:
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| №№ | Уджалысьяс | Мӧс лыд быд ужалысьлы | Контрольнӧй заданньӧ тӧлысь вылӧ центр. | Лунудж лыд контрольнӧй заданньӧ серті | Расценка йӧв центнер вылӧ лунуджӧн | Лысьтӧма йӧв тӧлысьын центнерӧн | Йӧв вайӧм серти окончательнӧ лӧсьӧдӧм лунудж тӧлысьысь |
| 1 | Зав. МТФ (бригадир).... | 100 | 250 | 45,0 | 0,18 | 253,5 | 45,63 |
| ЛЫСЬТЫСЬЯС | |||||||
| 2 | Соколова .... | 10 | 24,5 | 37,5 | 1,53 | 26 | 39,78 |
| 3 | Смирнова .... | 10 | 24,8 | 37,5 | 1,51 | 25 | 37,45 |
| 4 | Трофимова .... | 10 | 25,0 | 37,5 | 1,50 | 25 | 37,50 |
| 5 | Иванова .... | 10 | 25,2 | 37,5 | 1,49 | 24 | 37,76 |
| 6 | Петрова .... | 10 | 25,1 | 37,5 | 1,50 | 23 | 34,50 |
| 7 | Сидорова .... | 10 | 25,3 | 37,5 | 1,48 | 28 | 41,44 |
| 8 | Карманова .... | 10 | 25,1 | 37,5 | 1,50 | 25 | 37,50 |
| 9 | Габова .... | 10 | 25,2 | 37,5 | 1,49 | 26 | 38,74 |
| 10 | Данилова .... | 10 | 24,8 | 37,5 | 1,51 | 25,5 | 38,50 |
| 11 | Васильева .... | 10 | 25,0 | 37,5 | 1,50 | 26 | 39,00 |
| 12 | Стӧрӧж (лунся) .... | 100 | 250 | 30,0 | 0,12 | 253,5 | 30,42 |
| 13 | -„- (войся) .... | 100 | 250 | 30,0 | 9,12 | 253,5 | 30,42 |
| 14 | Скӧтник. фур. .... | 100 | 250 | 37,5 | 0,15 | -„- | 37,95 |
| 15 | Молочнича-учётнича .... | 100 | 250 | 37,5 | 9,15 | -„- | 37,95 |
Бур уджысь да качествоысь бригадир (зав. МТФ) вермас лунудж лыд содтавны, а омӧль уджысь (омӧль качествоысь) лунудж лыд чинтавны. Чинтӧд-содтӧдъяс гижсялӧны таблича вылӧ да трудкнижкаӧ быд уджалысьлы (таблича вӧчӧма выходнӧй лун учитывайттӧг).
Тайӧ таблича кузя кокньыд тӧдмавны расценкасӧ быд лысьтысьысьлы лысьтӧм йӧв центнер лыд серти; ми аддзам, мый лунудж лыд юксьӧ тӧлысся заданньӧ вылӧ прикрепитӧм мӧс группа кузя да йӧв вайӧм кузя, результат (тӧлысьын либӧ дас лунын) умножайтсьӧ единича прӧдукта серти лӧсьӧдӧм расценка вылӧ. Уджалысьяслысь водзмӧстчӧмсӧ кыпӧдӧм могысь лунудж лыд начисляйтны расценка серти бурджык быд дас лун бӧрын.
Удж нормаяс да единичаяслӧн удждон лунуджӧн мед вӧлі вайӧдӧма быд тӧлысь, дас лун заводитчигӧн (сы серти, кутшӧм кад кежлӧ заданньӧыс сетсьӧ) быд уджалысь дорӧдз. Фермавывса быд уджалысь мед тӧдіс расценкаяс да удж нормаяс йылысь.
Ӧні видзӧдлам кыдз организуйтсьӧ удж кук фермаяс (ФВМ) вылын.
КЫДЗ ОРГАНИЗУЙТНЫ ДА ЛӦСЬӦДНЫ УДЖДОН УДЖАЛЫСЬЯСЛЫ КУК ФЕРМАЯСЫН
СДЕЛЬЩИНА БУРМӦДӦ КУК ВИДЗӦМ
Йӧла скӧт видзӧм бурмӧдігӧн да паськӧдігӧн зэв ыджыд значенньӧ колана ногӧн кукань быдтӧмлӧн.
Колӧ бура пуктыны фермаясын удж бур кук быдтӧм кузя, медым вежны пӧрысь мӧсъясӧс да содтыны вузалан яй да вый прӧдукция. Медым тайӧ олӧмас пӧртны, колӧ ёна тӧждысьны фермаяс вылын бура удж пуктӧм вӧсна да уджалысьяслы лыд да качество серти удждон мынтӧм вӧсна.
Ӧнія кадӧдз уна колхозъясын, кук быдтан фермаясын уджалысьяслы удждонсӧ вӧлі мынтӧны кук лыд да дӧзьӧритӧм вылӧ кольӧм кад серти. Та вӧсна уджыс пуктӧма вӧлі зэв омӧля. Кукъяс бӧрся бур дӧзьӧр эз вӧв, кукъяс вӧлі омӧля быдмӧны.
Тадзи водзӧ кольччыны оз позь. Колӧ быд колхозын кук фермаясын уджалысьяслы лӧсьӧдны удждон мынтӧм ловъя сьӧкта содӧм серти.
Та вӧсна колӧ: лӧсьӧдны кук лыд ӧти уджалысь вылӧ:
а) 6 тӧлысь тыртӧдз — 20 кук,
б) 6 тӧлысь кольӧм бӧрти ӧти арӧсӧдз — 15 кук,
в ) ӧти арӧссянь — 30 кук.
Лӧсьӧдны сутки да тӧлысся ловъя сьӧкта содан нормаяс ӧти кук вылӧ сэтшӧмӧс (килограммӧн):
| Холмогорскӧй мӧсъясысь | Местнӧй бурмӧдӧм мӧсъясыс | Местнӧй бурмӧдтӧм мӧсъясысь | ||||
| быч | кукань | быч | кукань | быч | кукань | |
| Первӧй 3 тӧлысся | 0,77 | 0,62 | 0,55 | 0,45 | 0,45 | 0,37 |
| Мӧд 3 тӧлысся | 0,72 | 0,64 | 0,52 | 0,45 | 0,42 | 0,37 |
| Коймӧд 3 тӧлысся | 0,74 | 0,66 | 0,53 | 0,46 | 0,42 | 0,38 |
| Нёльӧд 3 тӧлысся. | 0,63 | 0,65 | 0,50 | 0,46 | 0,40 | 0,38 |
| Водзӧ вылӧ | 0,60 | 0,52 | 0,48 | 0,42 | 0,38 | 0,35 |
Тайӧ вайӧдӧм лыдпасъясыс суткися ловъя сьӧкта содӧм кузя примернӧйӧсь, вермасны вежсьыны видзӧм условйӧяс серти. Ловъя сьӧкта содӧм-чинӧмыс — вердӧм да дӧзьӧритӧм сайын. Удж пуктӧм бӧрын колӧ пыр уточняйтны контроль, ассистентскӧй гижӧдъяс серти:
Торйӧн быд дӧзьӧритысьлы, уджалысьлы колӧ лӧсьӧдны контрольнӧй заданньӧ ловъя сьӧкта содӧм кузя став прикрепитӧм кукъяс вылӧ.
Вайӧдам пример пыдди, кыдзи пуктыны налысь уджсӧ:
| Уджалысь № 1 дӧзьӧритӧ 20 кук, на пиысь: | |
| 4 бычӧ | куим толысьӧдз. |
| 6 кукань | |
| 6 бычӧ | куим тӧлыссянь квайтӧдз |
| 4 кукань | |
Контрольнӧй заданньӧ ловъя сьӧкта содӧм вылӧ воддза таблица серти лоӧ (шӧркоддьӧм йӧла скӧтысь):
| а) 4 быч × 0,55 × 30 лун = 66,0 кг |
| б) 6 кукань × 0,45 × 30 лун = 81,0 „ |
| в) 6 быч × 0,52 × 30 лун = 93,6 „ |
| г) 4 кукань × 0,45 × 30 лун = 54,0 „ |
| Ставыс .... 294,6 кг |
Лӧсьӧдны удждон быд кук дӧзьӧритысьлы ловъя сьӧкта содӧм серти килограмм лыдӧ. Лунудж артавсьӧ сэтшӧм ногӧн: нормальнӧй тӧлысся нагрузкасӧ колӧ юклыны тӧлысся контрольнӧй ловъя сьӧкта заданньӧ вылӧ. Пример: кор донъялам лунся норма кук дӧзьӧритысьлысь 1,25 лунуджӧн, тӧлысьнас воӧ:
1,25 × 30 лун = 37,5 лунудж.
37,5 лунудж юкӧмӧн тӧлысся заданньӧ вес содӧм вылӧ лоӧ дон ӧти килограмм ловъя сьӧкта содӧм вылӧ став кукъяс кузя.
Миян примерын ӧти килограмм ловъя сьӧкта содӧм вылӧ воӧ
37,5 : 294,6 = 0,136 лунудж.
Мед тӧдмӧдны, уна-ӧ содісны кукъяс тӧлысьнас да уна-ӧ воӧ лунудж кук дӧзьӧритысьлы, колӧ быд тӧлысь помасигӧн кукъяс веситны вески вылын, вескиыс кӧ абу, ловъя сьӧктасӧ позьӧ тӧдмӧдны мерайтӧмӧн, Фровейн способ серти.
Кук быдтӧмын колӧ дзикӧдз бырӧдны обезличка, колӧ прикрепитны быд дӧзьӧритысьлы кукъяссӧ, пасъялӧмӧн, медым позис юавны да корны сылысь бур удж.
Ловъя сьӧкта содӧм серти лунудж лыд лӧсьӧдігӧн колӧ пуктыны бур разъяснительнӧй удж, медсясӧ нывбабаяс костын, ӧд скӧт дӧзьӧритӧмсӧ нуӧдӧны кызвынсӧ нывбабаяс.
Татшӧм ногӧн удж пуктӧмлы дерт ёна кутасны кулакъяс да налӧн агентъяс падмӧдны да торкны. Колхозникъяслы колӧ котыртӧмӧн сетны кулаклы да сійӧ агентъяслы чорыд отпор.
Колӧ быд колхозлы кук быдтан фермаясын вуджӧдны уджалысьясӧс сдельщина вылӧ да татшӧм ногӧн артавны лунудж лыдсӧ. Медым бура пуктыны уджсӧ, колӧ тӧдмасьны мукӧд колхозса фермаяскӧд, колӧ вӧчавны экскурсияяс.
Татшӧм ногӧн удж пуктӧмлӧн опытъяс петкӧдлӧны бур производственнӧй показательяс. Холмогорскӧй районын ёна нин паськалӧма ловъя сьӧкта содӧм серти лунудж арталӧм да сдельщинаӧн уджалӧм, эмӧсь татшӧм результатъяс:
| КАД | Кук юр лыд дӧзьӧритысь вылӧ. | Лунся заданньӧ ловъя сьӧкта содӧм кузя, кг | Содӧма кг-ӧн. |
| 1. Опыт (Шубина) | |||
| Юль тӧлысь .... | 16 | 0,80 | 0,78 |
| Август „ .... | 16 | 0,80 | 0,70 |
| Сентябр „ .... | 16 | 0,80 | 0,83 |
| 2. Опыт (Попова) | |||
| Юль тӧлысь .... | 17 | 0,80 | 0,77 |
| Август „ .... | 17 | 0,80 | 0,84 |
| Сентябр „ .... | 17 | 0,80 | 0,80 |
| 3. Опыт (Мелешнина) | |||
| Юль тӧлысь .... | 17 | 0,80 | 0,76 |
| Август „ .... | 17 | 0,80 | 0,83 |
| Сентябр „ .... | 17 | 0,80 | 0,78 |
0,80 килограмм лунся содӧм — зэв ыджыд норма, но бура удж пуктӧмӧн нӧшта позьӧ сійӧс содтӧдӧн тыртны.
ПРЕМИРОВАННЬӦ
Фермаяс вылын бур удж лӧсьӧдӧм могысь сдельщинакӧд ӧттшӧтш колӧ нуӧдны премируйтӧм.
Премируйтӧм ёна кыпӧдӧ уджалысьяслысь удж дінӧ интерессӧ да сыкӧд ӧттшӧтш кыпӧдӧ уджлысь производительносьтсӧ.
Уджалысьлы премия сетсьӧ сэки, кор сійӧ сетӧм заданньӧяссӧ пыр тыртӧ да тыртӧ найӧс содтӧдӧн лыд и качество боксянь: йӧв вайӧм да ловъя сьӧкта содтӧмысь, скӧт да дозмук сӧстӧма видзӧмысь, бура дӧзьӧритӧмысь, бура да экономнӧя кӧрым видзӧмысь да с.в.
Премированньӧ нуӧдӧ колхозса правленньӧ фермаын юралысь гижӧдъяс да индӧдъяс серти быд тӧлысьӧ.
Колхозса правленньӧяс ферма вылын уджалысьясӧс премируйтӧны 3% премиальнӧй фондысь, коді торйӧдсьӧ валӧвӧй продукцияысь.
ПРОИЗВОДСТВЕННӦЙ СӦВЕЩАННЬӦЯС
Быд ферма вылын колӧ паськыда нуӧдны производственнӧй сӧвещанньӧяс.
Производственнӧй сӧвещанньӧяслы фермаяс вылын колӧ лоны массӧвӧйӧн да збыльвылӧ боевӧй органъясӧн удж бурмӧдӧмын. На гӧгӧр колӧ чукӧртны став уджалысьсӧ.
Организуйтны кось — ӧдъяс да уджлысь производительносьт кыпӧдӧм вӧсна, производственнӧй заданньӧяс (дас лунся, тӧлысся, вося) тыртӧм да содтӧдӧн тыртӧм вӧсна, фермаяслысь тӧварносьтсӧ кыпӧдӧм вӧсна, социалистическӧй удж формаяс вӧсна да с. в.
Производственнӧй сӧвещанньӧяс организуйтсьӧны фермаясын заведующӧйясӧн, а бригада пиын — бригадиръясӧн.
Фермавывса производственнӧй сӧвещанньӧяс аслас уджнас йитчӧны общӧй колхозса, совхозса да маслозаводса производственнӧй сӧвещанньӧяскӧд.
СОЦОРДЙЫСЬӦМ ДА УДАРНИЧЕСТВО
Соцордйысьӧм фермаяс вылын колӧ паськӧдны быд удж вылын, бригадаяс костын, группаяс костын, сідзжӧ ӧтка уджалысьяс костын.
Колӧ лӧсьӧдны договоръяс, да мед уджалысьяс индаласны объязательствояс заданньӧяс содтӧдӧн тыртӧм могысь.
Соцордйысьӧм организуйтны сэтшӧм показательяс кузя: скӧт лыд содтӧм, прӧдукция кыпӧдӧм, колана помещенньӧяс (скӧтнӧй дворъяс да телятникъяс) лӧсьӧдӧм, оборудованньӧ лӧсьӧдӧм, ферма ёнмӧдӧм могысь пытшкӧсса ресурсъяс мобилизуйтӧм, кӧрым запасъяс содтӧдӧн лӧсьӧдӧм (вына сочнӧй: силос да корнеклубнеплодъяс, грубӧй да с.в.), удж нормаяс содтӧм да с.в.
Ударнӧй бригадаяслы да ударникъяслы колӧ петкӧдлыны быд удж вылын бур пример, налы колӧ мунны медводдза радъясын: сьӧлӧмсяньыс косясьны уджлысь производительносьт кыпӧдӧм вӧсна, кыпӧдны труддисциплина.
Ударнӧй бригадаяс да ударникъяслы колӧ быд ног отсавны бӧрӧ кольччысь уджалысьяслы, организуйтны общественнӧй буксир.
Сӧмын Сталин ёртлысь 6 условйӧсӧ олӧмӧ пӧртӧмӧн да тайӧ мероприяттьӧяссӧ олӧмӧ нуӧдӧмӧн обеспечитам фермаяслысь да колхозъяслысь уджсӧ перестроитӧм, ёнмӧдам колхозъясӧс котыртчӧм да овмӧс боксянь, нӧшта ёнджыка лэптам тӧварносьтсӧ МТФ-яслысь, колхозъяслысь.
