КЫДЗИ КРЕСТЬЯНА ЫЛАВЛІСНЫ

I. Пай эз пуктыны.

Пайысь он мын: кооперативӧ ли, купечлы ли, пайтӧ век нин сетны ковмас...

— Тешкодь морт тэ, Ӧльӧксан! Коркӧ ӧмӧй пуктылісны крестьяна купечлы пай?! Кооперативыд ӧд вот векисянь миян сьӧм вылӧ кыптывліс-вузасьліс, сійӧс ми тӧдам. Купечыдлы нӧ мый миян пайясысь: сійӧ ӧд вузасьӧ ас сьӧмыс вылӧ, быд грӧш сылӧн аслас — сійӧн и вузасьӧм-ньӧбӧмыс сылӧн абу миян кодь...

Тадзикӧн висьталісны меным ӧти сиктын кооперативӧ пырӧм йӧз собранньӧ вылын.

Весьшӧрӧ висьтавлі налы ме, мися, купечыд ӧд крестьяна сьӧм вылӧ жӧ бергӧдчӧ да кыпӧдӧ лавкасӧ ассьыс. Оз и кывзынысӧ кӧсйыны весиг.

Пайяс некод оз пукты. Кооператив лӧня-лӧня тупкысис.

II. Кооперативтӧг олӧм.

Недыр мысти сы бӧрын карын аддзыси ме сійӧ жӧ сиктса морткӧд. Воим сёрнивыв.

— Збыль ӧд, вӧлӧм, шулӧмыд тэ сэкитӧ, Ӧльӧксан, — шуӧ крестьяниныд, — лои ӧд купечыдлы пайтӧ мынтыны. Мынтім эгӧ ӧти пӧрйӧ дай, эгӧ ӧти пай.

Кор миян кооператив вузасьӧ на вӧлі, купечыд миян зэв рам да шань, мукӧддырйиыс жальыд петас. Мыйӧн кооператив тупкысис, мортыд дзик вежсис, матӧ он сибав сы дінӧ.

Ӧтикӧс дольӧ пыр: вотъяс пӧ ӧд ми асьным мынтам, патент, тіян Совет власьт вӧснаыд пӧ мырсям.. Дона?! вотъясыс миян мый мында тӧдан он?

Мукӧддырйиыс, сьӧм кор оз лӧсяв, уджӧн коран сылысь тӧвар. Сійӧ шуас: Но.. Уджӧн? Позяс... Сӧмын тӧданныд ӧд, мыйта прӧчент банкъясын босьтӧны? Кооперативыд кор вӧлі, ачыс мырдӧн уджӧннад вӧзйыліс, некутшӧм прӧчентъяс эз мыччывлы лыд вылӧ.

Тӧвар дон йылысь эськӧ нинӧм нин и шуны да. Лунысь-лун донсялӧ да донсялӧ. Скӧрмылан эськӧ, шулан эськӧ. Купеч наяна серам пыр кыввидзас:

— Донсялӧ. Нинӧм пӧ он кер... Убыткаӧ пӧ пыр пыра... тіянӧс пӧ ӧд жалита. Ог кӧ пӧ ӧд колантортӧ вай, некытысь тіянлы ньӧбны лоӧ, пасьтӧг понданныд ветлыны ставныд. — Шуӧ, убытка пӧ вузасьӧмыд, сэк кості кӧртӧн керка юрсӧ вевттис, вӧвъяс ньӧбаліс, быдпӧлӧс тӧварсӧ уна зэв вайис.

Тӧвартӧ сетігӧн пыр нин сійӧ чинтыштас. Аддзан эськӧ, да кыв шуны он лысьт. Оз кӧ пӧ кажитчы менам, мунӧй мӧд сиктӧ дай босьтасьӧ сэтысь. — А мӧд сиктыс верст комын сайын кымын. Быдторла пыр сэтчӧ кысь мунан.

Кывлім, быдлаын пӧ ситеч кӧлуй донтӧммӧма ёна, а миян купечлӧн пыр кайӧ да кайӧ доныс. Важӧн пӧ ньӧбӧма да, сійӧн и донӧн вузала, шуӧ. Нёль-витысь нин лэччыліс карӧ тӧварла, тӧвар век важся ньӧбӧм сылӧн. Дзескӧдіс, зонмӧ, купечыд ставнымӧс, Ӧльӧксан. Тешкодь лои зэв.

III. Гӧгӧрвоисны.

Чукӧртчим ӧти кадӧ ми газетъяс лыддьыштны-кывзыштны пӧшти став сиктыс. Сюри гижӧд кооперация йылысь. Пансис сёрни. Дум вылӧ уси шуӧмыд тэнад: пайысь пӧ он мын.

Ме сэк и шуи: — Мый, мися, ёртъяс, Ӧльӧксаныд ӧд веськыда шуліс: пайсьыд ми эг мынӧй, купечыд, аддзанныд, кыдзи ӧні овмӧдчис.

Шызис йӧзыд, лыбис шуасьӧм: куим шайтӧн пӧ мортлысь пай вылӧ жаль вӧлі кооперативӧ сетны, а кымын шайт пӧ шыбитім купечлы керка вылас да вӧвъяс вылас? Йӧйтавсьӧма миян вӧлӧм важӧнджыктӧ, ылавлысьӧма.

Газетын гижӧма, эм кӧ пӧ ветымын морт пай мынтысь, сиктын позьӧ пӧ восьтыны кооператив. Шуим ставным ӧти морт моз мынтыны вит шайтӧн керка вылӧ да кооператив восьтыны. Мукӧдыс мынтісны унджыкӧн, а кодлӧн сьӧмыс эз вӧв — вайисны ур-сьӧла да мукӧд сэтшӧмтор. Гӧльджык йӧзлы шуисны мынтыны срокъясӧн. Чукӧрмис ставыс шайт 500 гӧгӧр.

Со ме локті карӧ клопочитны кооператив восьтӧм понда. Кытчӧ нӧ колӧ шыасьлыны?.

Ме висьталі сылы, мися, Обласьтувса кооперативъяс ӧтувтчӧминӧ (Обсоюзӧ).

Тэ, другӧ, Ӧльӧксан, та йылысь гижышт газетӧ. Мед ставыс тӧдласны миянлысь ылавлӧмсӧ да мед оз нин некод ылав, мед пырысьтӧм-пыр восьтасны аслыныс кооператив. Сӧвет власьт вӧлӧм миянлы отсалӧ ӧтувтчыны, а ми асланым гӧгӧрвонытӧмла да петитчам сыысь, мунам купеч кабырӧ.

Синма-пеля Ӧльӧксан.