«ВЫЛЬГОРТСТРОЙ»

(Сыктыв уезд улын)

«Югыд туй» газетын неважӧн вӧлі гижӧма нин «Выльгортстрой» йылысь. Татшӧм нимсӧ прӧста абу пуктӧма. Збыль ӧд сэні мунӧ, рочӧн кӧ, «Выльгортстрой», комиӧн — «Выльгорт кыпӧдӧм» — нюр косьтӧм удж. Мелиоративнӧй тӧварищество кӧ вермас помавны нюр косьтӧмсӧ — 745 десятина ув, Выльгортса крестьянаыдлӧн вермас содны 74,500 пуд бур турун; сійӧ туруннас вермасны видзны лишнӧй 532 мӧс. Ӧні Выльгортын лыддьыссьӧ 1030 лысьтан мӧс. Сідзнад вермас содны сы джын мында. Сэки крестьянаыдлӧн олӧмыс, дерт, ёна кыпалас: унджык лоӧ куйӧд, ёнджыка пондас артмыны нянь, мукӧд быдтас, унджык лоӧ йӧв, вый, яй, кучик, быдӧн сійӧ крестьяналы зэв колантор.

Сэсся косьтӧм нюр вылысь кодйӧм канава гӧгӧрысь, мукӧдлаысь позяс помтӧг кыскавны муяс вылӧ трунда (торф) куйӧд вылӧ — кыскавнысӧ матын.

Нюртӧ косьтӧм бӧрын олысьяслы лоӧ ещӧ коймӧд буртор: мынасны кӧдзыд висьӧмысь (лихорадкаысь), рочӧн шусьӧ «малярия». Сэтшӧм висьӧмыс медся ёна овлӧ нюрбердса оланінъясын.

Нёльӧд буртор вермас лоны со мыйысь: вӧр миян ӧтарӧ ылысмӧ, кыскавны вӧлӧн сьӧкыд, ковмас кылӧдны ва кузя, ваӧн верман сибавны гырысь канаваяс кузяыс дзик Выльгорт улӧдзыс.

Витӧд бур: йӧзлы да скӧтлы видзьяс вылӧ ветлӧдлыны лоас веськыд кос туй, мынасны нэмӧвӧйся мукаысь.

Квайтӧд бур: кор став нюр вывсьыс вӧрсӧ весаласны, олысьяслӧн син водзныс воссяс: пондас тыдавны Сыктыв юыс, тыясыс, видзьясыс, быдӧн гажа лоӧ. Ӧні видзӧдан да — сӧмын лёк нюр да лёк вӧр.

Нӧшта коркӧ, дыр мысти, уна на вермас лоны буртор, ставсӧ ӧні водзвыв он вермы тӧдны.

Со ӧд мыйта бурыс вермас лоны нюртӧ косьтӧмысь.

Крестьяна первойсӧ, нюр косьтан уджтӧ пондігӧн, дзикӧдз вӧлі эновтчӧны уджалӧмсьыд, весиг дон вылӧ эз уджавны; матын нин вӧлі дзикӧдз дугдыны уджалӧмсьыс, весиг гидротехникыс нин (юралысьыс) мунліс Выльгортсьыс. Сэсся арнас, сёрӧникӧн нин, крестьянаыд вӧлисти босьтчисны прамӧйджыка уджавны, ӧнӧдз на пыр уджалісны. Кодйисны нин кык гырысь (магистральнӧй) канава, куим верст дорысь унджык; йӧзлы да скӧтлы ветлӧдлыны вӧчисны кык лӧсьыд пос. Локтан тулысын, лоас кӧ кос поводдя, босьтчасны чорыда уджавны.

Сӧмын йӧз пытшкад унаысь овлывлӧ лёк сёрнияс. Эмӧсь уна сэтшӧм йӧз, кодъяс оз кӧсйысьны вӧчны бурӧс аслыныс ни мукӧдлы. Найӧ пыр быд ногӧн повзьӧдлӧны: «Нюр косьтӧмсьыд пӧ некутшӧм пӧльза оз ло, оз пӧ весиг косьмыв ни, косьмас кӧ пӧ — туруныс оз понды быдмыны, весьшӧрӧ пӧ лоӧ ыджыд рӧскод». Сэтшӧм повзьӧдчан сёрниыд зэв дзугыльтӧ пемыд йӧзтӧ. Сы вӧсна унджыкыс на нюр косьтӧм вылад видзӧдӧ омӧля, чайтӧны, збыль пӧ весьшӧрӧ вошас став сьӧмыс, став мырсьӧмыс, дай видзьясыс тшыкӧны (эмӧсь нин воддза весасъяс нюрас).

Сэтшӧм повзьӧдчысьясыслы, полысьясыслы ме кӧсъя тані висьтыштны со кутшӧм кывъяс.

Граждана! ті ӧмӧй чайтанныд, нюр косьтӧм уджыд мунӧ сӧмын на тіян, бӧрын кыссьысь коми йӧзлӧн, сӧмын на ӧмӧй ті первоя косьтысьяс? Абу сідз. Татшӧм нюр косьтӧмыд мунӧ быдлаын: миян Республикаын, мукӧд государствоын, зэв нин уналаын, он нин тӧд сылысь лыдсӧ, тшӧтсӧ. Уна нин сы вылӧ гӧгӧрвоысь йӧз труд пуктісны, уна нин сьӧм видзисны. Найӧ тіян дорысь ёнджыка сюсьӧсь, гӧгӧрвоанаӧсь. Эз кӧ эськӧ вӧв некутшӧм пӧльза нюр косьтӧмсьыд, пуктасны ӧмӧй сы мында мырсьӧм да сьӧм видзӧм? Найӧ водзвыв нин тӧдісны, тӧдӧны став бур олӧмсӧ сы помысь, сы вӧсна оз повны некутшӧм трудысь ни, сьӧм вошӧмысь ни. Некутшӧм пӧльза кӧ эз вӧв, казнаыд эськӧ отсаліс ӧмӧй тіянлы сьӧмнад? Кыдзи отсалӧ тіянлы — сетӧ 13 сюрс шайт водзӧсӧн да 7 сюрс шайт помӧн (мынтытӧм вылӧ). Эз эськӧ отсав. Тыдалӧ, эм пӧльзаыс, дай зэв ыджыд пӧльза. Сідзкӧ оз ков повны и тіянлы, ті сэтшӧм жӧ нянь уджалысь йӧз, кыдзи и мукӧдлаын. Кыдзи налы эм пӧльза, сідз жӧ и тіянлы лоӧ пӧльза.

Повзьӧдлӧны — «косьмас пӧ да туруныс оз понды быдмыны». Шуам но: оз понды быдмыны. Няньтӧ тай нӧ пыр быдтанныд. Сідз жӧ понданныд быдтыны турунтӧ: кӧдзӧй дай быдмас. Сэк туруныд лоас ещӧ унджык, гашкӧ, кык мында, куим мында. Лоас кӧ, шуам, кык мында, да ещӧ бурджык, сёянджык — бобӧнянь, пырей, шыргӧридз, мукӧд пӧлӧс, сэки скӧтыд лоас мӧд сымда, мый эм ӧні, либӧ унджык. Сійӧ нӧ пӧльза али абу пӧльза?

Сэсся ӧд косьтӧминад позяс и нянь кӧдзны. Ті сэтчӧ бара шуанныд: пондас пӧ няньыд кынмыны. Ме шуа: кор нюртӧ косьтан да вӧрсӧ весалан, сэки му пӧтшваыд, быдӧн тӧданныд, ёна шоналас; ме чайта, сэки кынмӧмъяс оз лоны. Пондас кӧ кынмыны, позяс нянь вӧдитӧмсӧ эновтны, сы пыдди вӧдитны град выв пуктасъяс: картупель, лук, капуста, сёркни, галан, кушман, морков. Град выв пуктасъяс оз кынмыны. Тіян обласьтса кар зэв матын, сёйысь сэні уна, нӧшта на воысь воӧ содас. Позяс зэв бура нажӧвитчыны град выв пуктас вузалӧм помысь, кыдзи мукӧд кар гӧгӧрса йӧз. Омӧлик нянь уджалӧм дорысь град выв пуктасыд унджык вермас вайны пӧльзасӧ. Пуктас кӧ лоӧ унджык, позьӧ вузавны мукӧд оланінъясӧ, кыдзи тай ӧні татчӧ вайӧны капуста Котлассянь, либӧ лӧсьӧдны картупель пызь вӧчанін, мукӧд пӧлӧс заводъяс. Нажӧвитӧм сьӧм вылас босьтны нянь, паськӧм, мукӧдтор.

Медбӧрын, оз кӧ артмы нянь ни, турун ни, град выв пуктас ни, позьӧ бура быдтыны сэні скӧт вердан сёркни, галан, рочӧн шусьӧ «турнепс». Мукӧд государствоясын став скӧтсӧ сійӧн и вердӧны, и ӧти мӧскыс лысьтӧ вонас 300 ведра дорысь унджык. Тіянлы нӧ оз ӧмӧй жӧ позь сэтшӧм мӧсъяссӧ видзны.

Граждана! Нюр косьтӧмсьыд оз ков повны, оз ков кывзыны лёк йӧзлысь павкӧдчӧмсӧ. Став труд пыддиыс, став сьӧм видзӧм пыддиыс тіянлы регыдӧн жӧ воас пӧльзаыс сё мында. Колӧ кывзыны да велӧдчыны бур йӧзыслысь. Оз ков вунӧдны: мырсьытӧг да рӧскодтӧг ньӧтчыд нинӧм абу артмывлӧма дай оз артмы.